Czyżowice (województwo opolskie)

wieś w województwie opolskim

Czyżowice (daw. Ścisowice[4], niem. Zeiselwitz, cz. Tišovice[5], śl. Cisłowice) – wieś w Polsce położona w województwie opolskim, w powiecie prudnickim, w gminie Prudnik[6]. Historycznie leży na Górnym Śląsku, na ziemi prudnickiej. Położona jest na terenie Wysoczyzny Bialskiej, będącej częścią Niziny Śląskiej. Przepływa przez nią rzeka Biała.

Czyżowice
wieś
Ilustracja
Kościół filialny pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa
Państwo

 Polska

Województwo

 opolskie

Powiat

prudnicki

Gmina

Prudnik

Wysokość

250–295 m n.p.m.

Liczba ludności (2019)

293[2]

Strefa numeracyjna

77

Kod pocztowy

48-200[3]

Tablice rejestracyjne

OPR

SIMC

0502612

Położenie na mapie gminy Prudnik
Mapa konturowa gminy Prudnik, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Czyżowice”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Czyżowice”
Położenie na mapie województwa opolskiego
Mapa konturowa województwa opolskiego, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Czyżowice”
Położenie na mapie powiatu prudnickiego
Mapa konturowa powiatu prudnickiego, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Czyżowice”
Ziemia50°21′52″N 17°35′00″E/50,364444 17,583333[1]

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do ówczesnego województwa opolskiego.

Według danych na 2011 wieś była zamieszkana przez 283 osoby[7].

Geografia edytuj

 
Panorama Czyżowic od strony północnej
 
Widok na Czyżowice od strony północnej

Położenie edytuj

Wieś jest położona w południowo-zachodniej Polsce, w województwie opolskim, około 2,5 km od granicy z Czechami, na Wysoczyźnie Bialskiej, tuż przy granicy gminy Prudnik z gminą Lubrza i gminą Biała. Należy do Euroregionu Pradziad[8]. Przez granice administracyjne wsi przepływa rzeka Biała[9]. Leży na wysokości 250–295 m n.p.m., na obszarze 405,74 ha. Na jej terenie znajdują się grunty zaliczane do kompleksu pszennego. Miejscowi rolnicy zajmują się głównie uprawą pszenicy, buraków cukrowych i ziemniaków[10]. Leży na terenie Nadleśnictwa Prudnik (obręb Prudnik)[11].

Środowisko naturalne edytuj

W Czyżowicach panuje klimat umiarkowany ciepły. Średnia temperatura roczna wynosi +7,9 °C. Duże zróżnicowanie dotyczy termicznych pór roku. Średnie roczne opady atmosferyczne w rejonie Czyżowic wynoszą 626 mm. Dominują wiatry zachodnie[12].

Panorama Czyżowic od strony południowej

Nazwa edytuj

Śląski pisarz Konstanty Damrot w swojej pracy o śląskim nazewnictwie z 1896 roku wydanej w Bytomiu. Wymienia dwie nazwy miejscowości: obecnie funkcjonującą, polską „Czyżowice” oraz niemiecką „Zeiselwitz” cytując również zlatynizowaną nazwę jaka została zanotowana w średniowiecznym dokumencie z 1233 roku „Chisoviz”[13].

Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje wieś pod niemiecką nazwą Zeiselwitz, pod którą po raz pierwszy została zanotowana w 1534 roku, a także wymienia polską nazwę Scisowice we fragmencie: „Zeiselwitz (1534 Zeiselwitz, polnisch Scisowice)”[14].

Wieś mogła przyjąć swoją nazwę od jej założyciela o imieniu Cisła – Czyż. Jej nazwa może również pochodzić od położenia osady w cisowym lesie. Po przejęciu przez administrację polską w 1945 wieś otrzymała nazwę Ścisłowice, a następnie Cisłowice[15]. 9 września 1947 r. nadano miejscowości polską nazwę Czyżowice[16].

W historycznych dokumentach nazwę miejscowości wzmiankowano w różnych językach oraz formach: Chisouic (1233), Zyssowitz (ok. 1300), Czeislowicz (1421), Tisowicz, Czeisellwicz (1551), Zeislowitz (1679), Zeiselwitz (1743), Zeselwitz, Scisowice (1845), Ścisowice, niem. Zeisselwitz (1889), Zeiselwitz, Ścisowice (1941)[17].

Historia edytuj

 
Tablica upamiętniająca 775-lecie Czyżowic (1233–2008)

Czyżowice są najstarszą wsią w gminie Prudnik. Idzi Panic datuje powstanie Czyżowic na XII wiek[18]. Wieś wzmiankowana była po raz pierwszy w 1233 roku w testamencie Jana Sybocica z Prężyny. Administracyjnie należała do okręgu prudnickiego. Była zaliczana do 10 tzw. „górnych wsi”[19].

 
Pieczęć Czyżowic (1722)

W latach 1532–1792 lenno wsi Czyżowice należało do zamku w Białej[20]. W pierwszej połowie XV wieku w posiadanie wsi wszedł ród Gotsch Schoff – późniejsi Schaffgotschowie. W 1538 wzmiankowany był Gotsch zwany Schoff z Czyżowic. W 1547 właściciel Czyżowic Albrecht Schoff sprzedał wieś wraz z chłopami i folwarkiem Henrykowi Stolczowi z Gostomii. W dokumentach z 1569 występuje Jan Gotsch z Czyżowic. W 1571 potomkowie Albrechta, Jan i Adam Schaffgotschowie, sprzedali czyżowicki majątek wraz ze wsią Dawidowi Sebettendorfowi[18].

W XVII wieku właścicielami wsi został ród Paczinskich[18]. 18 listopada 1700 hrabia Jerzy Fryderyk Paczensky von Tenczin sprzedał Czyżowice wraz z dziedzicznymi dobrami i „pradawną siedzibą rycerską”[15] miastu Prudnik za 18 tys. talarów[21]. Do 1742 wieś należała do powiatu sądowego prudnickiego w Monarchii Habsburgów[22]. Po I wojnie śląskiej znalazła się w granicach Królestwa Prus i weszła w skład powiatu prudnickiego w prowincji Śląsk[23].

 
Pieczęć Czyżowic (1890)

Wieś posiadała swoją własną pieczęć, która przedstawiała w polu drzewo, na nim ptak, po obu stronach wysokie drzewo, a w otoku napis: ZEISELWITZ · GEM: S: NEUSTAEDTER · KR (pol. Gmina Czyżowice / Powiat Prudnicki)[24]. Miejscowość pozostała własnością Prudnika do połowy XIX wieku. Wówczas zamieszkiwało ją 500 osób, z których większość stanowili katolicy[15]. W 1846 wznieśli oni przydrożną kaplicę w południowej części wsi[25]. Według spisu ludności z 1 grudnia 1910, na 585 mieszkańców Czyżowic 572 posługiwało się językiem niemieckim, a 13 językiem polskim. W 1921 w zasięgu plebiscytu na Górnym Śląsku znalazła się tylko część powiatu prudnickiego. Czyżowice znalazły się po stronie zachodniej, poza terenem plebiscytowym[26].

 
Czyżowice na mapie z 1930

Staraniem pochodzącego ze wsi księdza Roberta Mazura, w latach 1932–1936[10] w Czyżowicach został zbudowany halowy kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa. Budowa kosztowała 100 tys. marek[15]. Uroczyste poświęcenie i zawieszenie dzwonów na wieży kościoła odbyło się 30 października 1934[27].

Podczas bitwy o Prudnik w marcu 1945 wieś ucierpiała w niewielkim stopniu. Straty i zniszczenia materialne zostały oszacowane w wysokości 10%[19]. Od marca do maja 1945 powiat prudnicki znajdował się pod kontrolą radzieckiej komendantury wojskowej. 11 maja 1945 polska administracja przejęła władzę cywilną w powiecie prudnickim[28]. Wówczas w Czyżowicach została osiedlona część polskich repatriantów z Kresów Wschodnich z okolic Tarnopola – z Nowostawców, Podlesia, Podzameczka, Mikuliniec i Dźwinogrodu. Niemieckojęzyczna ludność została wysiedlona na zachód[15].

W latach 1945–1950 Czyżowice należały do województwa śląskiego, a od 1950 do województwa opolskiego. W latach 1945–1954 wieś należała do gminy Rudziczka[29], w latach 1954–1961 do gromady Prężynka, a w latach 1961–1972 do gromady Rudziczka.

Od 1945 do 1997 we wsi funkcjonowała szkoła podstawowa, utworzona przez Inspektorat Szkolny w Prudniku[30]. W latach 1949–1951 działał amatorski teatr prowadzony przez Karola Licznara. Na początku lat 70. XX wieku w Czyżowicach powstała baza gminnego kółka rolniczego[18]. W 2007 Czyżowice przystąpiły do Programu Odnowy Wsi Opolskiej[31].

Liczba mieszkańców wsi edytuj

Liczba mieszkańców


Zabytki edytuj

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[38]:

  • kaplica, z 1846 r.
  • zespół folwarczny (nr 1) z 1. poł. XIX w.
    • dom
    • spichlerz.

Zgodnie z gminną ewidencją zabytków w Czyżowicach chronione są ponadto[39]:

  • kapliczka przy drodze do Prudnika
  • szkoła podstawowa, nr 57
  • domy, nr: 6, 7, 8, 12, 13, 14, 17, 18, 20, 21, 22, 25, 27, 28, 29a, 30, 31, 32a, 32b, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 44a, 44c, 45, 47, 48, 51, 52, 53, 54, 55, 60, 62, 64, 66, 69, 70, 74, 75a, 76
  • kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa
  • cmentarz
  • kuźnia, nr 37
  • lamus, nr 39
  • zagroda, nr 58
  • stodoła, nr 75a
  • przedszkole, nr 77

Pomniki i obiekty upamiętniające edytuj

Transport edytuj

Czyżowice posiadają połączenia autobusowe z Białą, Korfantowem, Prudnikiem i Rzymkowicami. We wsi znajduje się jeden przystanek autobusowy[40].

Transport autobusowy w Czyżowicach obsługiwany był przez PKS Prudnik[41]. W 2004 prudnicki PKS został sprywatyzowany z udziałem Connex Polska[42]. W 2008, w wyniku połączenia spółek PKS Connex Prudnik i PKS Connex Kędzierzyn-Koźle, utworzona została spółka Veolia Transport Opolszczyzna[43], w 2013 przejęta przez Arriva Bus Transport Polska[44]. W 2019 Arriva wycofała się z Prudnika[45]. Wówczas organizacją przewozów pasażerskich w Czyżowicach i okolicy zajęły się ościenne PKS-y[46]. W grudniu 2021 powołano Powiatowo-Gminny Związek Transportu „Pogranicze”, mający na celu poprawę jakości transportu[47].

Oświata edytuj

 
Publiczne Przedszkole w Czyżowicach

W Czyżowicach pod numerem 77 znajduje się Publiczne Przedszkole[48].

Kultura edytuj

We wsi znajduje się Wiejski Dom Kultury, który podlega pod Prudnicki Ośrodek Kultury[49].

Czyżowice są parę razy wspomniane w książce Lux perpetua autorstwa Andrzeja Sapkowskiego, której akcja rozgrywa się w Czechach i na Śląsku.

Religia edytuj

W Czyżowicach znajduje się katolicki kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa, który należy do parafii św. Anny w Niemysłowicach (dekanat Prudnik)[50]. We wsi są krzyże i kapliczki przydrożne[18].

Sport edytuj

 
Boisko LZS Czyżowice

We wsi funkcjonuje klub piłkarski LZS Czyżowice, założony w 1952. Klub rozgrywa swoje mecze na boisku w Czyżowicach[51]. Administratorem obiektu jest Agencja Sportu i Promocji w Prudniku[52]. W 2005, z okazji 60. rocznicy istnienia Podokręgu Związku Piłki Nożnej w Prudniku, klub otrzymał pamiątkowy puchar[53].

Turystyka edytuj

Oddział PTTK „Sudetów Wschodnich” w Prudniku ustanowił turystyczną Odznakę Krajoznawczą Ziemi Prudnickiej, którą zdobywa się poprzez zwiedzenie odpowiedniej liczby obiektów w miejscowościach położonych na ziemi prudnickiej, w tym w Czyżowicach[54]. Przez Czyżowice przebiega trasa Kolarskiego Rajdu Dookoła Ziemi Bialskiej, za przejechanie którego PTTK Prudnik przyznaje odznakę[55].

Bezpieczeństwo edytuj

W zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz innych miejscowych zagrożeń w Czyżowicach działa jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej, zrzeszona w Związku Ochotniczych Straży Pożarnych RP w Prudniku[56].

Miejscowość jest pod opieką dzielnicowego rejonu służbowego nr 7 Komendy Powiatowej Policji w Prudniku[57].

Przypisy edytuj

  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 21078
  2. a b Joanna Chilińska, RAPORT O STANIE GMINY ZA 2019 ROK – Urząd Miejski w Prudniku [online], prudnik.pl, 2 czerwca 2020 [dostęp 2020-08-05].
  3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 202 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. a b Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom X – wynik wyszukiwania – DIR [online], dir.icm.edu.pl [dostęp 2020-03-20].
  5. Bogusław Zator, Święto Plonów w Czyżowicach [online], Prudnik24, 11 września 2013 [dostęp 2021-06-03] (pol.).
  6. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  7. a b c d Wieś Czyżowice w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-01-10], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  8. Mapa interaktywna [online], emapy.com [dostęp 2020-03-20].
  9. Nazewnictwo geograficzne Polski. Tom 1. Hydronimy. Część 1. Wody płynące, źródła, wodospady, Ewa Wolnicz-Pawłowska, Jerzy Duma, Janusz Rieger, Halina Czarnecka (oprac.), Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2006 (seria Nazewnictwo Geograficzne Polski), s. 8, ISBN 83-239-9607-5.
  10. a b Sołectwa – Urząd Miejski w Prudniku [online], prudnik.pl [dostęp 2020-01-10].
  11. Bank Danych o Lasach – Mapa [online], bdl.lasy.gov.pl [dostęp 2021-01-23].
  12. Klimat: Czyżowice: Klimatogram, wykres temperatury, tabela klimatu – Climate-Data.org [online], pl.climate-data.org [dostęp 2020-03-20].
  13. Konstanty Damrot: Die älteren Ortsnamen Schlesiens, ihre Entstehung und Bedeutung: mit einem Anhange über die schlesisch-polnischen Personennamen: Beiträge zur schlesischen Geschichte und Volkskunde. Beuthen: Verlag von Felix Kasprzyk, 1896, s. 183.
  14. Triest 1865 ↓, s. 1051.
  15. a b c d e Kasza 2020 ↓, s. 991.
  16. Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 9 września 1947 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1947 r. nr 124, poz. 778).
  17. Kazimierz Rymut: Nazwy miejscowe Polski, t. II, C-D, hasło „Czyżowice”. Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN, 1997, s. 246. ISBN 83-85579-64-8.
  18. a b c d e Franciszek Dendewicz, Czyżowice – zarys dziejów wsi, „Tygodnik Prudnicki”, Andrzej Dereń (dziennikarz), 37 (720), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 15 września 2004, s. 11, ISSN 1231-904X.
  19. a b c d e f g Uchwała Nr LI/769/2010 Rady Miejskiej w Prudniku z dnia 28 stycznia 2010 r. w sprawie zatwierdzenia Planu Odnowy Miejscowości Czyżowice.
  20. Osiem wieków miasta w zarysie – Urząd Miejski w Białej [online], biala.gmina.pl [dostęp 2020-03-20].
  21. Kasza 2020 ↓, s. 16.
  22. Johann Wolfgang Wieland, Principatus Silesiae Oppoliensis exactissima Tabula geographica, sistens Circulus Oppoliensem Ober-Glogau Gros Strehliz, Cosel, Tost, Rosenberg, Falckenberg & Lubleniz, Norimbergae: ab Homannianis Heredibus. Cum Spec. S. Caes. Rque Mtis Privilegio, 1736.
  23. Andrzej Dereń, XVIII-wieczna rewolucja, „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 18 (441), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 6 kwietnia 1999, s. 17, ISSN 1231-904X.
  24. 1071 Zeiselwitz (Czyżowice) IV [online], Pieczęcie gminne na Śląsku, 20 sierpnia 2021 [dostęp 2024-01-11] (pol.).
  25. kaplica, Czyżowice – Zabytek.pl [online], zabytek.pl [dostęp 2020-01-10] (pol.).
  26. Kazimierz Nabzdyk, Rezultaty wyborów w powiecie prudnickim na początku XX wieku – szkic demograficzny, „Ziemia Prudnicka”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 2007, s. 72.
  27. Kasza 2020 ↓, s. 992.
  28. Andrzej Dereń, Polska Ziemia Prudnicka, „Tygodnik Prudnicki”, 19 (754), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 11 maja 2005, s. 8, ISSN 1231-904X.
  29. Powiat Prudnicki (Prudnik), [w:] Wykaz gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Według stanu na z dnia 1 VII 1952 r., Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1952, s. 249–250.
  30. Śląsk 1949 ↓, s. 151.
  31. Czyżowice [online], Rozwój Wsi Opolskiej Program Odnowy Wsi, 10 sierpnia 2020 [dostęp 2023-05-30] (pol.).
  32. Erdbeschreibung der Preußischen Monarchie, Hemmerde & Schwetschke, 1793 [dostęp 2020-03-20] (niem.).
  33. Willkommen bei Gemeindeverzeichnis.de [online], www.gemeindeverzeichnis.de [dostęp 2020-03-20].
  34. Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Neustadt [online], treemagic.org [dostęp 2020-01-10].
  35. GOV :: Czyżowice, Zeiselwitz [online], gov.genealogy.net [dostęp 2020-01-10].
  36. Ludność wiejska. Wyniki badania struktury ludności wsi z dnia 15 X 1966, Opole: Wojewódzki Urząd Statystyczny w Opolu, 1969, s. 225.
  37. GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2016-09-23].
  38. Rejestr zabytków nieruchomych woj. opolskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 110. [dostęp 2013-01-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-27)].
  39. Ewidencja – Gmina Prudnik [online], bip.wuozopole.pl [dostęp 2023-02-11].
  40. Rozkład jazdy PKS na przystanku Czyżowice, gm. Prudnik [online], e-podroznik.pl [dostęp 2023-08-17].
  41. PKS Connex Prudnik / Przewozy pasażerskie / Rozkład jazdy [online], pks-prudnik.com.pl [dostęp 2024-04-08] [zarchiwizowane z adresu 2006-10-23].
  42. Damian Wicher, Nowy PKS, „Tygodnik Prudnicki”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, 49 (732), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 8 grudnia 2004, s. 5, ISSN 1231-904X.
  43. Zbigniew Taylor, Ariel Ciechański, Deregulacja i przekształcenia przedsiębiorstw transportu lądowego w Polsce na tle polityki spójności UE: Deregulation and transformation among Poland’s surface-transport companies against the background of the EU cohesion policy, IGiPZ PAN, 29 grudnia 2017, s. 126, ISBN 978-83-61590-74-3 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
  44. Arriva przejmuje Veolia Transport Polska. infobus.pl, 2013-06-06. [dostęp 2024-04-08].
  45. Arriva zamyka komunikację lokalną w sześciu ośrodkach [online], transport-publiczny.pl, 28 listopada 2018 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
  46. Maciej Dobrzański, Kto od lipca obsłuży przewozy pasażerskie? [online], Prudnik24, 16 lutego 2019 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
  47. Maciej Dobrzański, Powołują związek, który ma ułatwić komunikację [online], Prudnik24, 18 sierpnia 2021 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
  48. Publiczne, Czyżowice 77, Czyżowice 48-200 – Przedszkole, numer telefonu [online], mapa.targeo.pl [dostęp 2020-08-09] (pol.).
  49. POK Prudnik – Placówki [online], pok-prudnik.pl [dostęp 2020-03-20].
  50. Parafie według dekanatów [online], www.diecezja.opole.pl [dostęp 2023-05-01] (pol.).
  51. LZS Czyżowice [online], www.90minut.pl [dostęp 2023-09-05].
  52. Cennik i oferty specjalne [online], asipprudnik.pl [dostęp 2023-09-05] (pol.).
  53. Janusz Stefanko, Damian Wicher, Jubileusz Podokręgu, „Tygodnik Prudnicki”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, 48 (783), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 30 listopada 2005, s. 19, ISSN 1231-904X.
  54. Regulamin Odznaki Krajoznawczej Ziemi Prudnickiej [online], prudnik.pttk.pl [dostęp 2024-01-01].
  55. Regulamin Odznaki Turystyczno-Krajoznawczej Kolarskiego Rajdu Dookoła Ziemi Bialskiej [online], prudnik.pttk.pl [dostęp 2024-01-08].
  56. Stanisław Hawron, Związek Ochotniczych Straży Pożarnych [online], bip.prudnik.pl [dostęp 2024-02-24] [zarchiwizowane z adresu 2022-03-20] (pol.).
  57. Komenda Powiatowa Policji w Prudniku [online], prudnik.policja.gov.pl [dostęp 2024-02-24] (pol.).

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj