Wikipedia

Prężyna

wieś w województwie opolskim

Prężyna (dodatkowa nazwa w j. niem. Groß Pramsen, cz. Prudina[4]) – wieś w Polsce, położona w województwie opolskim, w powiecie prudnickim, w gminie Biała[5]. Historycznie leży na Górnym Śląsku, na ziemi prudnickiej. Położona jest na terenie Wysoczyzny Bialskiej, będącej częścią Niziny Śląskiej. Przepływa przez nią rzeka Biała.

Prężyna
wieś
Ilustracja
Centrum wsi
Państwo

 Polska

Województwo

 opolskie

Powiat

prudnicki

Gmina

Biała

Liczba ludności (2011)

315[2]

Strefa numeracyjna

77

Kod pocztowy

48-210[3]

Tablice rejestracyjne

OPR

SIMC

0491506

Położenie na mapie gminy Biała
Mapa konturowa gminy Biała, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Prężyna”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Prężyna”
Położenie na mapie województwa opolskiego
Mapa konturowa województwa opolskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Prężyna”
Położenie na mapie powiatu prudnickiego
Mapa konturowa powiatu prudnickiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Prężyna”
Ziemia50°22′45″N 17°38′19″E/50,379167 17,638611[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do ówczesnego województwa opolskiego.

Według danych na 2011 wieś była zamieszkana przez 315 osób[2].

Geografia edytuj

Położenie edytuj

Wieś jest położona w południowo-zachodniej Polsce, w województwie opolskim, około 6,5 km od granicy z Czechami, na Wysoczyźnie Bialskiej, tuż przy granicy gminy Biała z gminą Lubrza. Należy do Euroregionu Pradziad. Przez granice administracyjne wsi przepływa rzeka Biała. Leży na terenie Nadleśnictwa Prudnik (obręb Prudnik)[6].

Środowisko naturalne edytuj

W Prężynie panuje klimat umiarkowany ciepły. Średnia temperatura roczna wynosi +8,1 °C. Duże zróżnicowanie dotyczy termicznych pór roku. Średnie roczne opady atmosferyczne w rejonie Prężyny wynoszą 623 mm. Dominują wiatry zachodnie[7].

 
Panorama Prężyny od strony południowej

Nazwa edytuj

Wieś wzmiankowana w 1223 pod nazwą Pransina (wieś wydłużona, kręta). Niemiecki nauczyciel Heinrich Adamy w swoim dziele o nazwach miejscowości na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu wymienia nazwę wsi zanotowaną jako Prendzyna podając jej znaczenie „Flussschnelle”, czyli „szybki prąd rzeki”[8]. W znaczeniu tym nazwa wywodzi się więc od prędkości prądu przepływającego przez miejscowość potoku[8].

W 1295 w kronice łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) miejscowość wymieniona jest jako wieś lokowana na prawie polskim iure polonico – Pramsina; we fragmencie Pramsina solvitur decima more polonico[9].

W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie miejscowość występuje pod polską nazwą Wielka Pransina oraz niemiecką Groß Pramsen[10] Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje wieś pod polską nazwą Wielka Pręzyna, a także niemiecką Gross Pramsen we fragmencie: „Gross Pramsen (1379 Pramsin major, 1534 Gross-Prusin, polnisch Wielka Pręzyna)”[11]. W Spisie miejscowości województwa śląsko-dąbrowskiego łącznie z obszarem ziem odzyskanych Śląska Opolskiego wydanym w Katowicach w 1946 wieś wymieniona jest pod polską nazwą Prążyna[12].

W historycznych dokumentach nazwę miejscowości wzmiankowano w różnych językach oraz formach: das Dorf Pransina (1233), Pramsina (ok. 1300), Pramsyn (1327), zu Pramsin (1333), majus Pramspsyn ... Groß Pramsin (1384), Pramsin (1447), Groß Pramsen (1500), Gross Prusin (1534), Prambsen (1604), Pramsen ... ex villa Magno Pramsen (1679), ex Maiori Pramsen (1680), Magno Pramsenis ... Gros-Prombssen vulgo Magna-Pranzena (1687/88), Groß Prambsen (1743), Gr. Prambsen, P. Wielka Prandzena (1736), Pramsen Groß (1784), Pramsen, Groß, Wielka Prężyna (1845), Prężyna Wielka, Pramsin Gross (1888), Pramsen, Prążyna (1900), Prążyna – Gross Pramsen (1939)[13].

Historia edytuj

Ślady pobytu człowieka na terenie obecnej wsi Prężyna, potwierdzone badaniami archeologicznymi, sięgają epoki wczesnego neolitu (4400–3500 p.n.e.). Odnaleziono siekiery, młotki, motyki, skrobaki wykonane z kamienia gładzonego[14].

Prężyna jest jedną z najstarszych wsi w gminie Biała[15]. Dokumenty archiwalne datują powstanie Prężyny na rok 1223[16]. Wieś wzmiankowana była po raz pierwszy w 1233 roku w testamencie Jana Sybocica[17]. Prężyna wraz z Białą były najbardziej oddalonymi punktami księstwa opolskiego w odniesieniu do Moraw[18] (pobliski Prudnik oraz Lubrza znajdowały się już na Morawach)[19]. Pierwszy kościół pod wezwaniem świętych Piotra i Pawła został ufundowany przez biskupa wrocławskiego Tomasza I 13 czerwca 1233[20].

 
Pieczęć Prężyny (1912)

Do 1742 wieś należała do powiatu sądowego bialskiego w Monarchii Habsburgów[21]. Po I wojnie śląskiej znalazła się w granicach Królestwa Prus i weszła w skład powiatu prudnickiego w prowincji Śląsk[22]. W marcu 1746 w Prężynie rozlokowano kompanię pułku kirasjerów Friedricha Leopolda von Gessler[23].

W XIX wieku w Prężynie funkcjonował młyn wodny[24]. Wieś posiadała swoją własną pieczęć, która przedstawiała w polu snop zboża, a w otoku napis: GROS PRAMSNER: GEM: S: / NEYSTAETER CREYS (pol. Gmina Prężyna / Powiat Prudnicki)[25]. W latach 1888–1889 wzniesiony został nowy kościół św. Jakuba Apostoła[26].

 
Pomnik poległych w I i II wojnie światowej

W 1909 założono w Prężynie jednostkę ochotniczej straży pożarnej. Pierwotna remiza-strażnica usytuowana była w pobliżu kościoła[16]. Według spisu ludności z 1 grudnia 1910, na 613 mieszkańców Prężyny 40 posługiwało się językiem niemieckim, 497 językiem polskim, a 76 było dwujęzycznych[27]. W 1921 w zasięgu plebiscytu na Górnym Śląsku znalazła się tylko część powiatu prudnickiego. Prężyna znalazła się po stronie zachodniej, poza terenem plebiscytowym[27].

 
Prężyna na mapie z 1930

W okresie walk o Prudnik w kwietniu i maju 1945 Rosjanie tymczasowo ewakuowali przez Prężynę do Strzeleczek niemieckich i polskich mieszkańców Prudnika i okolicznych wsi[28]. Cywile z Racławiczek, Smolarni, Dziedzic, Ścigowa i okolic byli wykorzystywani przez Sowietów do budowy okopów w rejonie Prężyny od marca do maja 1945. Na terenie wsi zachowały się dwa miejsca, w których widoczne są okopy. Pierwsze z nich znajduje się po zachodniej stronie wsi, na pagórku nazywanym „Ciōmrowy Poly”, a drugie – przy granicy Prężyny ze Śmiczem[29].

Po II wojnie światowej, od marca do maja 1945 powiat prudnicki znajdował się pod kontrolą radzieckiej komendantury wojskowej. 11 maja 1945 polska administracja przejęła władzę cywilną w powiecie prudnickim[30]. Mieszkańcom Prężyny, posługującym się dialektem śląskim bądź znającym język polski, pozwolono pozostać we wsi po otrzymaniu polskiego obywatelstwa.

W latach 1945–1950 Prężyna należała do województwa śląskiego, a od 1950 do województwa opolskiego. W latach 1945–1954 wieś należała do gminy Śmicz[31], w latach 1954–1961 do gromady Prężynka, a w latach 1961–1972 do gromady Ligota Bialska.

W 1949 we wsi znajdowały się między innymi: szkoła podstawowa prowadzona przez Inspektorat Szkolny w Prudniku[32], kotlarz[33], szewc[34]. W 1973 w czynie społecznym na obrzeżach wsi zbudowano nową remizę strażacką[16]. W Prężynie powstał pomnik upamiętniający mieszkańców wsi, którzy zginęli podczas I i II wojny światowej[potrzebny przypis]. W 2001 Prężyna przystąpiła do Programu Odnowy Wsi Opolskiej[35].

Liczba mieszkańców wsi edytuj

Zabytki edytuj

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[39]:

  • kościół par. pw. św. Jakuba Starszego, z 1300 r., l. 1888-1889
  • kapliczki przydrożne, przy domach nr 27, nr 32 z XIX w., wypisane z księgi rejestru
  • domy nr 32, nr 36
  • studnia przy domu nr 13, z poł. XIX w.

Zgodnie z gminną ewidencją zabytków w Prężynie chronione są ponadto[40]:

  • kaplica kostnica
  • kapliczka przy domu 36
  • kapliczka przy domu nr 39a
  • cmentarz katolicki, przykościelny
  •  
    Kościół par. pw. św. Jakuba Starszego
  •  
    Kapliczka przydrożna przy domu nr 27
  •  
    Kapliczka przydrożna przy domu nr 32
  •  
    Kapliczka przydrożna przy domu nr 39
  •  
    Miejsce po domu nr 36
  •  
    Studnia przy domu nr 13

Gospodarka edytuj

 
Firma transportowa

Wysoka klasa gleb we wsi sprzyja uprawie polowej oraz hodowli[41]. W Prężynie ma swoją siedzibę firma świadcząca usługi transportowe[potrzebny przypis].

Prężyna wraz z całą gminą Biała podlega pod inspektorat ZUS w Prudniku[42].

Religia edytuj

W Prężynie znajduje się katolicki kościół św. Jakuba Apostoła, który jest siedzibą parafii św. Jakuba Apostoła (dekanat Biała)[43]. We wsi jest też dwanaście kapliczek i osiem krzyży[44].

Transport edytuj

Prężyna posiada połączenia autobusowe z Białą, Głogówkiem, Głuchołazami, Opolem, Prudnikiem. We wsi znajdują się dwa przystanki autobusowe – „Prężyna”, „Skrz.”[45].

Transport autobusowy w Prężynie obsługiwany był przez PKS Prudnik[46]. W 2004 prudnicki PKS został sprywatyzowany z udziałem Connex Polska[47]. W 2008, w wyniku połączenia spółek PKS Connex Prudnik i PKS Connex Kędzierzyn-Koźle, utworzona została spółka Veolia Transport Opolszczyzna[48], w 2013 przejęta przez Arriva Bus Transport Polska[49]. W 2019 Arriva wycofała się z Prudnika[50]. Wówczas organizacją przewozów pasażerskich w Prężynie i okolicy zajęły się ościenne PKS-y[51]. W grudniu 2021 powołano Powiatowo-Gminny Związek Transportu „Pogranicze”, mający na celu poprawę jakości transportu[52].

Turystyka edytuj

Oddział PTTK „Sudetów Wschodnich” w Prudniku ustanowił turystyczną Odznakę Krajoznawczą Ziemi Prudnickiej, którą zdobywa się poprzez zwiedzenie odpowiedniej liczby obiektów w miejscowościach położonych na ziemi prudnickiej, w tym w Prężynie[53]. Przez Prężynę przebiega trasa Kolarskiego Rajdu Dookoła Ziemi Bialskiej, za przejechanie którego PTTK Prudnik przyznaje odznakę[54].

Szlaki turystyczne edytuj

Przez Prężynę prowadzą szlaki turystyczne:

Szlaki rowerowe edytuj

Przez Prężynę prowadzi szlak rowerowy[57]:

Bezpieczeństwo edytuj

W zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz innych miejscowych zagrożeń w Prężynie działa jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej[58].

Miejscowość jest pod opieką dzielnicowego rejonu służbowego nr 16 Komendy Powiatowej Policji w Prudniku (Posterunek Policji w Białej)[59].

Przypisy edytuj

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 110102
  2. ↑ a b GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2016-09-23].
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1032 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. ↑ František Machát, Podrobná mapa Moravy a Slezska, digitalniknihovna.cz, 1922 [dostęp 2020-12-05] (cz.).
  5. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  6. ↑ Bank Danych o Lasach – Mapa [online], bdl.lasy.gov.pl [dostęp 2021-01-23].
  7. ↑ Klimat: Prężyna: Klimatogram, wykres temperatury, tabela klimatu – Climate-Data.org [online], pl.climate-data.org [dostęp 2020-07-31].
  8. ↑ a b Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 33, OCLC 456751858 (niem.).
  9. ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online.
  10. ↑ Knie 1830 ↓, s. 285.
  11. ↑ Triest 1865 ↓, s. 1092.
  12. ↑ P. Wicik: Spis miejscowości województwa śląsko-dąbrowskiego łącznie z obszarem ziem odzyskanych Śląska Opolskiego, tudzież podział administracyjny województwa na powiaty, gminy i gromady. Katowice: 1946, s. 38.
  13. ↑ Kazimierz Rymut: Nazwy miejscowe Polski, t. IX, Po-Q, hasło „Prężyna”. Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN, 2013, s. 247. ISBN 978-83-64007-04-0.
  14. ↑ Zbigniew Komarnicki, Odkrycia stare i nowe, „Panorama Bialska”, 2, Biała: Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury, lipiec 1990, s. 3, ISSN 1232-7352.
  15. ↑ Witold Hreczaniuk, Kościół w Śmiczu, „Panorama Bialska”, Eugenia Pilawa-Prażanowska – redaktor naczelny, 4 (109), Biała: Urząd Miejski, maj 2002, s. 10, ISSN 1232-7352.
  16. ↑ a b c Danuta Hejneman, 100 lat OSP w Prężynie, „Tygodnik Prudnicki”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, 18 (958), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 6 maja 2009, s. 12, ISSN 1231-904X.
  17. ↑ Zbigniew Komarnicki, Kalendarium Białej, „Panorama Bialska”, 2, Biała: Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury, lipiec 1990, s. 8, ISSN 1232-7352.
  18. ↑ Osiem wieków miasta w zarysie [online], biala.gmina.pl [dostęp 2020-02-18].
  19. ↑ Biała za panowania Książąt Opolskich do 1532 roku. Od najstarszych czasów do powstania miasta Biała, „Panorama Bialska”, Patryk Bania – redaktor naczelny, 11 (306), Biała: Gminne Centrum Kultury, grudzień 2020, s. 5, ISSN 1232-7352.
  20. ↑ Kościół w Prężynie [online], turystyka.biala.gmina.pl [dostęp 2024-01-16] (pol.).
  21. ↑ Johann Wolfgang Wieland, Principatus Silesiae Oppoliensis exactissima Tabula geographica, sistens Circulus Oppoliensem Ober-Glogau Gros Strehliz, Cosel, Tost, Rosenberg, Falckenberg & Lubleniz, Norimbergae: ab Homannianis Heredibus. Cum Spec. S. Caes. Rque Mtis Privilegio, 1736.
  22. ↑ Andrzej Dereń, XVIII-wieczna rewolucja, „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 18 (441), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 6 kwietnia 1999, s. 17, ISSN 1231-904X.
  23. ↑ Kasza 2020 ↓, s. 287.
  24. ↑ Zachariasz Mosakowski, Wielka Prężyna, młyn wodny [online], Centralna Baza Danych o Młynach w Polsce, 12 maja 2020 [dostęp 2023-08-20].
  25. ↑ 895 Gross Pramsen (Prężyna) I [online], Pieczęcie gminne na Śląsku, 16 sierpnia 2021 [dostęp 2024-01-11] (pol.).
  26. ↑ Aleksandra Ziółkowska, Kościół pw. św. Jakuba Starszego [online], zabytek.pl, 9 sierpnia 2016 [dostęp 2024-01-16] (pol.).
  27. ↑ a b Kazimierz Nabzdyk, Rezultaty wyborów w powiecie prudnickim na początku XX wieku – szkic demograficzny, „Ziemia Prudnicka”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 2007, s. 73.
  28. ↑ Kasza 2020 ↓, s. 91.
  29. ↑ Robert Hellfeier, Prężyńskie okopy, „Tygodnik Prudnicki”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, 11 (1263), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 11 marca 2015, s. 9, ISSN 1231-904X.
  30. ↑ Andrzej Dereń, Polska Ziemia Prudnicka, „Tygodnik Prudnicki”, 19 (754), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 11 maja 2005, s. 8, ISSN 1231-904X.
  31. ↑ Powiat Prudnicki (Prudnik), [w:] Wykaz gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Według stanu na z dnia 1 VII 1952 r., Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1952, s. 249–250.
  32. ↑ Śląsk 1949 ↓, s. 151.
  33. ↑ Śląsk 1949 ↓, s. 375.
  34. ↑ Śląsk 1949 ↓, s. 426.
  35. ↑ Prężyna [online], Rozwój Wsi Opolskiej Program Odnowy Wsi, 8 lipca 2020 [dostęp 2023-05-30] (pol.).
  36. ↑ a b Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Neustadt in Oberschlesien [online], verwaltungsgeschichte.de [zarchiwizowane z adresu 2017-07-08].
  37. ↑ Ludność wiejska. Wyniki badania struktury ludności wsi z dnia 15 X 1966, Opole: Wojewódzki Urząd Statystyczny w Opolu, 1969, s. 216.
  38. ↑ a b c d Prężyna [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-09-26], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  39. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. opolskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 103. [dostęp 2013-01-08].
  40. ↑ Ewidencja – Gmina Biała [online], bip.wuozopole.pl [dostęp 2023-02-11].
  41. ↑ Prężyna – Urząd Miejski w Białej [online], biala.gmina.pl [dostęp 2020-07-31].
  42. ↑ ZUS Inspektorat w Prudniku [online], zus.pl [dostęp 2024-04-17] (pol.).
  43. ↑ Parafie według dekanatów [online], www.diecezja.opole.pl [dostęp 2023-05-02] (pol.).
  44. ↑ Małgorzata Sobolewska, Wędrówka po gminie Biała, „Echo Gmin”, Zygmunt Mierzwiński – redaktor naczelny, 32 (464), Kędzierzyn-Koźle: Domena, 8 sierpnia 2006, s. 3, ISSN 1429-2327.
  45. ↑ Rozkład jazdy PKS na przystanku Prężyna, gm. Biała [online], e-podroznik.pl [dostęp 2023-08-18].
  46. ↑ PKS Connex Prudnik / Przewozy pasażerskie / Rozkład jazdy [online], pks-prudnik.com.pl [dostęp 2024-04-08] [zarchiwizowane z adresu 2006-10-23].
  47. ↑ Damian Wicher, Nowy PKS, „Tygodnik Prudnicki”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, 49 (732), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 8 grudnia 2004, s. 5, ISSN 1231-904X.
  48. ↑ Zbigniew Taylor, Ariel Ciechański, Deregulacja i przekształcenia przedsiębiorstw transportu lądowego w Polsce na tle polityki spójności UE: Deregulation and transformation among Poland’s surface-transport companies against the background of the EU cohesion policy, IGiPZ PAN, 29 grudnia 2017, s. 126, ISBN 978-83-61590-74-3 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
  49. ↑ Arriva przejmuje Veolia Transport Polska. infobus.pl, 2013-06-06. [dostęp 2024-04-08].
  50. ↑ Arriva zamyka komunikację lokalną w sześciu ośrodkach [online], transport-publiczny.pl, 28 listopada 2018 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
  51. ↑ Maciej Dobrzański, Kto od lipca obsłuży przewozy pasażerskie? [online], Prudnik24, 16 lutego 2019 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
  52. ↑ Maciej Dobrzański, Powołują związek, który ma ułatwić komunikację [online], Prudnik24, 18 sierpnia 2021 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
  53. ↑ Regulamin Odznaki Krajoznawczej Ziemi Prudnickiej [online], prudnik.pttk.pl [dostęp 2024-01-01].
  54. ↑ Regulamin Odznaki Turystyczno-Krajoznawczej Kolarskiego Rajdu Dookoła Ziemi Bialskiej [online], prudnik.pttk.pl [dostęp 2024-01-08].
  55. ↑ Ścieżki rowerowe – Urząd Miejski w Białej [online], biala.gmina.pl [dostęp 2020-07-26].
  56. ↑ Szlakiem zabytkowych kościołów [online], turystyka.biala.gmina.pl [dostęp 2020-07-26] (pol.).
  57. ↑ Okolice Prudnika, [w:] Karol Kawałko, Szlaki rowerowe Śląska Opolskiego, Piła: Wydawnictwo BIK: na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego, 2009, s. 13, ISBN 978-83-7618-031-1.
  58. ↑ Jednostki OSP oraz OSP KSRG – Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej w Prudniku [online], gov.pl [dostęp 2024-02-24] (pol.).
  59. ↑ Posterunek Policji w Białej [online], prudnik.policja.gov.pl [dostęp 2024-02-25] (pol.).

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Prężyna&oldid=73533700”