Gołąbek wymiotny
Gołąbek wymiotny (Russula emetica (Schaeff.) Pers.) – gatunek grzybów należący do rodziny gołąbkowatych (Russulaceae).
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
gołąbek wymiotny |
| Nazwa systematyczna | |
| Russula emetica (Schaeff.) Pers. Observ. mycol. (Lipsiae) 1: 100 (1796) | |
.jpg)
.jpg)
Systematyka i nazewnictwo edytuj
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Russula, Russulaceae, Russulales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1774 r. Jacob Christian Schaeffer nadając mu nazwę Agaricus emeticus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1796 r. Christian Hendrik Persoon, przenosząc go do rodzaju Russula[1].
Niektóre synonimy naukowe[2]:
- Agaricus emeticus Schaeff. 1774
- Agaricus emeticus var. emeticus Schaeff. 1774
- Agaricus linnaei var. emeticus (Schaeff.) Fr. 1815
- Russula emetica var. gregaria Kauffman 1918
- Russula gregaria (Kauffman) Moënne-Locc. & Reumaux 2003
Polską nazwę zaproponował Władysław Wojewoda w 2003 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też pod nazwami: bedłka mierzliwa, gołąbek stegnówka, serojeszka mierzliwa[3]. Nazwy ludowe: bedłka, gołąbka trująca, surojadka trująca, surojadka mierzliwa, gorzkówka, czartopłoch, goryczek, psi grzyb, psi gołąbek[4].
Morfologia edytuj
Średnica zazwyczaj 4–8 cm, wyjątkowo do 11 cm. U młodych okazów jest wypukły, u starszych spłaszczony i zazwyczaj wklęsły. Skórka gładka, podczas wilgotnej pogody błyszcząca i lepka. Daje się zedrzeć niemal całkowicie. Ma barwę cynobrową, krwistą lub prawie wiśniową, środek jest jaskrawoczerwony. Czasami płowieje i staje się bladoróżowa. Brzeg tępy, słabo podgięty[5]
Czysto białe, cienkie, gęste, kruche, przy trzonie nieco przyrośnięte[6].
Wysokość 3,5–6 cm, grubość 0,8–1,3 cm, kształt walcowaty, czasami w dolnej części maczugowaty. Powierzchnia biała, delikatnie omszona. Początkowo pełny, szybko jednak staje się watowaty[5].
Biały, pod samą skórką zwykle różowy. Ma przyjemny, delikatnie owocowy zapach, zaś smak gorzki, piekący i długo utrzymujący się w ustach[7].
- Cechy mikroskopowe
Wysyp zarodników kremowy. Zarodniki szeroko elipsoidalne o rozmiarach 7–9 × 6–8 μm. Powierzchnia pokryta licznymi, stożkowatymi kolcami. Łysinka na zarodnikach jest amyloidalna. Cystydy o wrzecionowatym kształcie i rozmiarach 40–75 × 6–12 μm. Pod działaniem sulfowaniliny szarzeją. W skórce występują przewody mleczne i dermatocystydy[5].
- Gatunki podobne
W Europie występują setki gatunków gołąbków o czerwonym kapeluszu, a ich rozróżnienie bez dokładniejszych badań mikroskopowych i chemicznych bywa niemożliwe. Niektóre z nich to:
- gołąbek błotny (Russula paludosa). Ma większy trzon, nie jest piekący w smaku i jest jadalny[7].
- gołąbek buczynowy (Russula noblis). Rośnie tylko pod bukami[8].
- gołąbek czerwononogi (Russula rhodopus). Ma trzon z purpurowymi zabarwieniami[7].
- gołąbek krwisty (Russula sanguinaria). Ma różowo-czerwonawy trzon[7].
Występowanie i siedlisko edytuj
Występuje na wszystkich kontynentach, podano jego stanowiska nawet w Antarktyce[9]. W Polsce jest bardzo pospolity[3].
Naziemny grzyb mykoryzowy[3]. Rośnie w lasach iglastych, szczególnie w podgórskich lasach świerkowych i w nizinnych lasach sosnowych jest dość częsty. W lasach liściastych jest rzadki[7]. Owocniki pojawiają się od wczesnego lata do późnej jesieni[6]. Szczególnie częsty na podłożu kwaśnym, wilgotnym, porośniętym mchami[8].
Znaczenie edytuj
Jest trujący. Nie należy do najsilniej trujących grzybów, jednak po zjedzeniu nawet małej ilości powoduje bóle brzucha, mdłości i wymioty. Z tego też powodu grzyb otrzymał nazwę gatunkową „wymiotny”[4].
Przypisy edytuj
- ↑ a b Index Fungorum [online] [dostęp 2013-03-05] (ang.).
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2013-04-15] (ang.).
- ↑ a b c Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 601, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b Henryk Orłoś, Atlas grzybów leśnych, Warszawa: PWRiL, 1974, s. 128.
- ↑ a b c Alina Skirgiełło, Gołąbek (Russula). Grzyby (Mycota). Podstawczaki (Basidiomycetes), gołąbkowce (Russulales), gołąbkowate (Russulaceae), Warszawa-Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1998, s. 85, ISBN 83-01-09137-1.
- ↑ a b Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, s. 410, ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ a b c d e Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, s. 148, ISBN 978-83-245-9550-1.
- ↑ a b Marek Snowarski, Grzyby, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010, s. 196, ISBN 978-83-7073-776-4.
- ↑ Występowanie Russula emetica na świecie (mapa) [online], gbif.org [dostęp 2024-02-12] (ang.).