Wikipedia

Julian Gorgoń

Julian Teodor Gorgoń (ur. 3 listopada 1891 w Kolonii Ksawera, zm. 11 września 1939 pod Rychcicami) – sierżant Legionów Polskich i Wojska Polskiego, pracownik Fabryki Wagonów i Maszyn w Sanoku, działacz społeczny.

Julian Gorgoń
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

3 listopada 1891
Kolonia Ksawera

Data i miejsce śmierci

11 września 1939
pod Rychcicami

Miejsce zamieszkania

Sanok

Narodowość

polska

Stanowisko

szefa biura kalkulacyjnego

Pracodawca

Zjednoczone Fabryki Maszyn, Kotłów i Wagonów – L. Zieleniewski i Fitzner-Gamper, Spółka Akcyjna, Fabryka Sanocka

Rodzice

Wincenty, Wiktoria

Małżeństwo

Czesława z d. Jayko

Dzieci

Czesław, Ludmiła, Bogumiła

Multimedia w Wikimedia Commons
Julian Gorgoń
„Teodor”
Ilustracja
Julian Gorgoń w czasie służby legionowej (15 marca 1916)
sierżant sztabowy sierżant sztabowy
Data i miejsce urodzenia

3 listopada 1891
Będzin

Data śmierci

11 września 1939

Przebieg służby
Lata służby

1914–1920

Siły zbrojne

Armia Austro-Węgier
Wojsko Polskie

Formacja

Legiony Polskie

Jednostki

1 Pułk Piechoty,
2 Pułk Piechoty,
5 Pułk Piechoty,
3 Batalion Strzelców Sanockich,
18 Pułk Piechoty,
2 Pułk Strzelców Podhalańskich

Stanowiska

szef kompanii,
podoficer rachunkowy

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa,
wojna polsko-ukraińska

Odznaczenia
Krzyż Niepodległości Medal Waleczności (Austro-Węgry)
Odznaka „Za wierną służbę” Odznaka pamiątkowa „Orlęta”
Symboliczne upamiętnienie Juliana Gorgonia na grobie jego żony Czesławy

Życiorys edytuj

Urodził się w 3 listopada 1891 w Kolonii Ksawera na Śląsku[1][2][3]. Był najstarszym z sześciorga dzieci Wincentego Gorgonia i Wiktorii Smorąg[1] z domu Otrębskiej[3]. Miał m.in. braci Leona[4], Henryka (ur. 1906)[5], siostrę Adelę (1897-1972, po mężu Harna)[6][7]. Jego ojciec aresztowany przez władze rosyjskie, został skazany w Piotrkowie i od 1899 do 1901 był zesłany na obszar guberni smoleńskiej, po powrocie pracował w zakładzie ślusarskim, pod koniec 1904 zmobilizowany do armii carskiej w wojnie rosyjsko-japońskiej, po czym na początku 1904 zbiegł z wojska i w kwietniu 1905 dotarł na ziemie zaboru austriackiego[3], następnie podjął pracę w fabryce wagonów w Sanoku, gdzie w 1917 założył komórkę Polskiej Organizacji Wojskowej, był również przewodniczącym komitetu PPSD, Związku Metalowców, założycielem piekarni „Przyszłość”, został przewodniczącym zarejestrowanego latem 1918 stowarzyszenia Posada Olchowska stanowiącego konsum robotniczy[8])[9].

Julian Gorgoń od najmłodszych lat prowadził pamiętnik w formie kroniki[3]. Od września 1903 uczył się w szkole fabrycznej w Sielcu[3]. W 1905 wraz z rodziną przedostał się do Sanoka, gdzie przebywał już jego ojciec i w tym roku podjął naukę w IV klasie szkoły ludowej[3]. Od 1906 terminował w zakładzie ślusarskim sanockiej fabryki i jednocześnie podjął kształcenie w przyfabrycznej Szkole Przemysłowej Uzupełniającej[3]. W związku z przeprowadzką rodziców od 1907 zamieszkiwał w Krakowie, następnie Chrzanowie, gdzie pracował w warsztacie kowalsko-ślusarskim i uczył się w Szkole Uzupełniającej[10]. Od połowy 1908 pracował z właścicielem ww. warsztatu Józefem Boguckim w Bochni, gdzie zakończył trzyklasowe kształcenie w Szkole Uzupełniającej[11]. Wskutek bankructwa tegoż przedsiębiorcy Gorgoń przybył ponownie do Sanoka, gdzie od lutego 1910 pracował w macierzystej fabryce na stanowisku rysownika w biurze technicznym tm[11]. Dokształcał się samodzielnie, a w 1912 został absolwentem Schule des Maschinentechnikers (szkoła technika maszyn)[11]. Uczył się także na kursie rysunku zawodowego[11]. Był jednym z pierwszych członków oddziału Związku Strzeleckiego w Sanoku, założonego miejscowej w Fabryce Wagonów i Maszyn w 1912[12][13][14][15][16][11]. W przeciągu 1913 roku zmieniał stanowiska pracy w sanockiej fabryce: od lutego 1913 był praktykantem elektrotechnicznym u majstra Sawczyszyna w centrali elektrycznej, a w drugiej połowie roku przeszedł do montowni w dziale ogrzewania wagonów[11]. Od października 1913 pracował jako ślusarz w oddziale montażu ogrzewania austriackiego zakładu Maschinen und Waggonbanfabriks – A.S. in Simmering w Wiedniu[11]. W stolicy cesarstwa przystąpił do Związku Strzeleckiego Polskiego jako szeregowy, pozostając w nim szeregowym do końca marca 1914[17]. Wówczas ponownie przeniósł się do Chrzanowa, gdzie podjął pracę w Fabryce Maszyn inż. Wincentego Boguckiego[17]. Tam także przystąpił do Strzelca, obejmując funkcję komendanta sekcji, brał także udział w ćwiczeniach strzeleckich[17]. Od początku lipca 1914 pracował w Polskiej Fabryce Maszyn i Wagonów L. Zieleniewski S.A.[17].

Pod koniec lipca 1914 przystąpił do krakowskiego Związku Strzeleckiego, gdzie został zmobilizowany, a po wybuchu I wojny światowej na początku sierpnia 1914 wstąpił do Legionów Polskich[17][18][19]. Był przydzielony do 1 kompanii w IV batalionie 1 pułku piechoty w składzie I Brygady[17]. Odbył szlak bojowy I Brygady[20]. Posługiwał się pseudonimem „Teodor”[21][22]. 25 sierpnia 1914 został mianowany kapralem[23]. Będąc żołnierzem 2 kompanii II batalionu 1 p.p. 23 października 1914 został ranny w ostrzale pod Budami Michałowskimi po czym przebywał na leczeniu w Franzensbad do stycznia 1915[21][24][25]. Od tego czasu służył w 3 kompanii w II batalionie 2 pułku piechoty w składzie II Brygady[26]. W okresie od marca do maja 1915 uczestniczył w walkach nad rzeką Nidą, następnie przeniesiony do oddziału telefonicznego w II batalionie 5 pułku piechoty[26]. W kolejnych miesiącach brał udział w walkach, a od jesieni 1915 przebywał na leczeniu[26]. Od końca grudnia 1915 był w kadrach uzupełniających[27]. Od wiosny 1916 ponownie walczył w bitwach legionów[28]. Od 31 lipca 1916 służył w plutonie telefonicznym kompanii sztabowej 5 pułku piechoty w składzie III Brygady[29]. 4 lipca 1916 został mianowany sierżantem plutonowym[28] (według ewidencji w tym czasie był młodszym sierżantem w magazynie 13 kompanii 5 pułku piechoty[30]); według innej wersji 1 października t.r., wkrótce potem został sierżantem sztabowym, a 5 listopada 1916 mianowany starszym sierżantem[29]. Na przełomie kwietnia i maja 1917 odbył Oficerski Kurs Telefoniczny w warszawskiej Cytadeli[29]. Po odmowie złożenia przysięgi cesarzowi Niemiec z 11 lipca 1917[31] był internowany pod numerem L.1200 w obozach w Szczypiornie, Łomży (do połowy lipca 1918), następnie Beniaminowie, skąd został zwolniony 26 października 1918[3][32].

Trzy dni po zwolnieniu z Beniaminowa wyjechał do Sanoka[33]. U kresu wojny 4 listopada 1918 został przydzielony do 3 batalionu Strzelców Sanockich jako sierżant sztabowy i podoficer[33]. Od tego czasu uczestniczył w walkach podczas wojny polsko-ukraińskiej[33]. Następnie służył w jednostkach Wojska Polskiego: od maja 1919 do stycznia 1919 jako sierżant sztabowy i podoficer rachunkowy w 6 kompanii Strzelców Sanockich II batalionu 18 pułku piechoty, a od końca stycznia do początku marca 1920 jako sierżant i szef 2 kompanii w sanockim 2 pułku Strzelców Podhalańskich[33]. Rozkazem z 2 marca 1920 został zwolniony z czynnej służby i przeniesiony do rezerwy[33].

Nazajutrz po odejściu z wojska podjął pracę jako urzędnik biura rachunkowego w macierzystej Polskiej Fabryce Maszyn i Wagonów – L. Zieleniewski w Krakowie, Lwowie i Sanoku S.A., Fabryka Sanocka[33]. Od 1925 był współorganizatorem oddziału Związku Legionistów Polskich w Sanoku, zarejestrowanego w 1929, w którym początkowo pełnił funkcję sekretarza, a od 1937 stanowisko wiceprezesa[34]. Był autorem artykułu pt. Wspomnienia ze Związku Strzeleckiego w Sanoku z roku 1912/13, wydanego 21 maja 1933 w „Jednodniówce wydana z racji jubileuszu 25-lecia istnienia i działalności Związku Strzeleckiego na terenie Sanoka i ziemi sanockiej 1908–1933”[35][13]. Na początku 1932, z uwagi na ponad 10-letnie zamieszkiwanie w Sanoku, został wraz z rodziną przyjęty przez władze do grona mieszkańców miasta[34]. Od 1 lipca 1932 pracował na stanowisku szefa biura kalkulacyjnego (określany jako kalkulator) w sanockiej fabryce maszyn i wagonów pod ówczesną nazwą Zjednoczone Fabryki Maszyn, Kotłów i Wagonów – L. Zieleniewski i Fitzner-Gamper, Spółka Akcyjna, Fabryka Sanocka[36][34]. Działał społecznie, był sekretarzem komisji rewizyjnej w Radzie Powiatowej w Sanoku, członkiem komisji elektryfikacyjnej i wodociągowej w Radzie Miejskiej, sekretarzem Komisji Rewizyjnej w Funduszu Pracy i Powiatowym Komitecie Pomocy Zimowej Bezrobotnym, członkiem zarządu Komitetów Rodzicielskich Szkolnych w Sanoku, przewodniczącym komisji rewizyjnej Ligi Morskiej i Kolonialnej (Oddział w Fabryce Wagonów w Sanoku), członkiem sanockiego oddziału Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, członkiem sanockiego koła Polskiego Białego Krzyża, od 1937 Związku Strzeleckiego[37]. Prywatnie był fotografikiem i rysownikiem[38].

Po wybuchu II wojny światowej wobec nacierającej niemieckiej kampanii wrześniowej w nocy 7/8 września 1939 wydano rozkaz o ewakuacji sanockiej fabryki, zaś kierownikiem transportu został mianowany Julian Gorgoń[39]. Przygotowany pociąg towarowy był złożony z 25 wagonów (załadowano na nim najcenniejsze składniki z fabryki w Sanoku), wyruszył w nocy 9 września i podążał w na wschód w kierunku Lwowa[40][41]. Podróżowali nim także urzędnicy i niektórzy pracownicy fabryki[36]. Po minięciu stacji w Kukrycach pociąg zatrzymał się na obszarze leśnym, nieopodal miejscowości Dereżyce[42], koło stacji Rychcice–Chatki[41][22]. Tam 11 września 1939 nastąpił atak lotniczy ze strony Niemców, którzy zrzucili z samolotów bomby oraz ostrzeliwali z pokładów maszyn[42][2][43]. W wyniku ostrzału śmierć ponieśli Julian Gorgoń oraz stolarz z fabryki, Cyryl Dutkiewicz[42][41][44]. Ranny w ataku został syn Gorgonia, 19-letni Czesław, którego przewieziono do szpitala w Drohobyczu, a w 1940 powrócił do Sanoka[42][41]. W inskrypcji upamiętniającej na grobowcu rodzinny na Cmentarzu przy ul. Rymanowskiej w Sanoku zapisano, iż leży w nieznanym grobie pod Drohobyczem[2][22].

Julian Gorgoń 1 marca 1919 w Sanoku wziął ślub z poznaną kilka lat wcześniej w tym mieście, Czesławą Jayko[1] (żyła w latach 1899-1956[45][2][34]), udzielony przez ks. proboszcza Franciszka Salezego Matwijkiewicza[11][33]. Oboje mieli syna Czesława Alojzego (ur. 1920[46], po wojnie pracownik sanockiej fabryki, przemianowanej na Sanowag, później na Autosan[47][48][49], zm. 2002[50]) oraz córki Ludmiłę Marię (ur. 1923[51], zakonnica[52]) i Bogusławę Kamilę (ur. 1927[53])[33][34][22]. Rodzina Gorgoniów od 1920 do 1927 zamieszkała w Sanoku w domu przy ulicy Władysława Reymonta[33], a następnie przy ul. Stanisława Konarskiego 33a m. 2[54][34]. Uchwałą Rady Miejskiej w Sanoku z 12 lutego 1934 Julian i Czesława Gorgoniowie oraz troch ich dzieci zostali uznani przynależnymi do gminy Sanok[55].

Julian Gorgoń został wymieniony na tablicy pamiątkowej, ustanowionej w latach 60. XX wieku w kościele Najświętszego Serca Pana Jezusa w sanockiej dzielnicy Posada, ku czci parafian – ofiar terroru okupanta, działań wojennych[56].

Odznaczenia edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c Księga małżeństw (1912–1924). Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku. s. 75 (poz. 41).
  2. ↑ a b c d Julian Gorgoń. cmentarzsanok.zetohosting.pl. [dostęp 2019-11-01].
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l m Wanielista. Odnajdę (I) 2006 ↓, s. 8.
  4. ↑ Wanielista. Odnajdę (VI) 2006 ↓, s. 12.
  5. ↑ Księga urodzeń (1898–1908). Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku. s. 906.
  6. ↑ Księga małżeństw (1912–1924). Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku. s. 79 (poz. 67).
  7. ↑ Adela Harna. cmentarzsanok.zetohosting.pl. [dostęp 2021-05-29].
  8. ↑ „Gazeta Lwowska”. Nr 239, s. 7, 20 października 1918. 
  9. ↑ Andrzej Olejko. Powstanie i działalność Polskiej Organizacji Wojskowej w Sanoku. „Gazeta Sanocka – Autosan”. Nr 18 (489), s. 5, 20-30 czerwca 1989. 
  10. ↑ Wanielista. Odnajdę (I) 2006 ↓, s. 8-9.
  11. ↑ a b c d e f g h Wanielista. Odnajdę (I) 2006 ↓, s. 9.
  12. ↑ Gorgoń. Wspomnienia ZS 1933 ↓, s. 11-12.
  13. ↑ a b Alojzy Zielecki, Rozwój ruchu niepodległościowego, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995. s. 479.
  14. ↑ Edward Zając. W 70-lecie Niepodległości. Kiedy niepodległość wkroczyła do Sanoka. „Gazeta Sanocka – Autosan”. Nr 31 (466), s. 5, 1-10 listopada 1988. 
  15. ↑ Edward Zając: Jak Sanok wybił się na niepodległość. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 1995, s. 6. ISBN 83-901466-3-0.
  16. ↑ Wojciech Sołtys. Sanockie w okresie I wojny światowej w relacjach pamiętnikarzy i w prasie. „Rocznik Sanocki”. Tom VII, s. 52, 1995. 
  17. ↑ a b c d e f Wanielista. Odnajdę (II) 2006 ↓, s. 10.
  18. ↑ Gorgoń. Wspomnienia ZS 1933 ↓, s. 12.
  19. ↑ Wykaz Legionistów Polskich 1914–1918. Julian Gorgoń. Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. [dostęp 2019-11-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-11-01)].
  20. ↑ Wanielista. Odnajdę (II) 2006 ↓, s. 10-12.
  21. ↑ a b VI Lista Strat Legionów Polskich. Piotrków: 1 lipca 1916, s. 20.
  22. ↑ a b c d Wanielista. Odnajdę (VII) 2006 ↓, s. 14.
  23. ↑ Wanielista. Odnajdę (II) 2006 ↓, s. 11.
  24. ↑ Lista Chorych, Rannych, Zabitych i Zaginionych Legionistów do Kwietnia 1915 roku (I). Piotrków: 1916, s. 16.
  25. ↑ Wanielista. Odnajdę (III) 2006 ↓, s. 10-11.
  26. ↑ a b c Wanielista. Odnajdę (III) 2006 ↓, s. 11.
  27. ↑ Wanielista. Odnajdę (III) 2006 ↓, s. 11-12.
  28. ↑ a b Wanielista. Odnajdę (III) 2006 ↓, s. 12.
  29. ↑ a b c d Wanielista. Odnajdę (IV) 2006 ↓, s. 11.
  30. ↑ Jakub: Spis imienny 13 kompanii 5 Pułku Piechoty. legionypilsudskiego.pl, 2016-04-02. [dostęp 2019-11-01].
  31. ↑ Wanielista. Odnajdę (IV) 2006 ↓, s. 11-12.
  32. ↑ Wanielista. Odnajdę (V) 2006 ↓, s. 10-11.
  33. ↑ a b c d e f g h i j k Wanielista. Odnajdę (V) 2006 ↓, s. 11.
  34. ↑ a b c d e f g Wanielista. Odnajdę (VI) 2006 ↓, s. 10.
  35. ↑ Gorgoń. Wspomnienia ZS 1933 ↓, s. 10-13.
  36. ↑ a b Leopold Prokopski, Stanisław Mleczko: Światła i cienie Fabryki Wagonów L. Zieleniewski - Gamper S.A. pod tymczasowym Zarządem Państwowym w Sanoku. Sanok: Fabryka Wagonów, 6 listopada 1946, s. 22.
  37. ↑ Wanielista. Odnajdę (VI) 2006 ↓, s. 10-11.
  38. ↑ Wanielista. Odnajdę (VII) 2006 ↓, s. 13-14.
  39. ↑ Schneider. Relacja 2012 ↓, s. 287.
  40. ↑ Schneider. Relacja 2012 ↓, s. 286-287.
  41. ↑ a b c d Wanielista. Odnajdę (VI) 2006 ↓, s. 11.
  42. ↑ a b c d Schneider. Relacja 2012 ↓, s. 288.
  43. ↑ Wanielista. Odnajdę (VII) 2006 ↓, s. 13.
  44. ↑ Wanielista. Odnajdę (VII) 2006 ↓, s. 13-15.
  45. ↑ Księga przynależnych do gminy Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. s. 159 (poz. 282).
  46. ↑ Księga przynależnych do gminy Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. s. 159, 166 (poz. 283, 385).
  47. ↑ Czesław Gorgoń. Prosimy o dyskusję na temat realizacji projektów racjonalizatorski. „Głos Sanowagu”. Nr 3, s. 5, 20 listopada 1954. 
  48. ↑ O działalności i metodach pracy Zakładowej Komisji Organizacji. „Głos Sanowagu”. Nr 5, s. 2, 30 kwietnia 1955. 
  49. ↑ Marian Struś. XX lat Koła SIMP. Piękny jubileusz. „Gazeta Sanocka – Autosan”. Nr 36 (129), s. 3, 20-31 grudnia 1978. 
  50. ↑ Pochowany na Cmentarzu Posada w Sanoku.
  51. ↑ Księga przynależnych do gminy Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. s. 159 (poz. 284).
  52. ↑ Księga przynależnych do gminy Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. s. 163 (poz. 355).
  53. ↑ Księga przynależnych do gminy Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. s. 159 (poz. 285).
  54. ↑ Gorgoń. Wspomnienia ZS 1933 ↓, s. 13.
  55. ↑ Księga przynależnych do gminy Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. s. 158-159 (poz. 281-285).
  56. ↑ Franciszek Oberc: Pomniki i tablice pamiątkowe Sanoka. Sanok: 1998, s. 20. ISBN 83-909787-1-7.
  57. ↑ M.P. z 1931 r. nr 218, poz. 296.

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Julian_Gorgoń&oldid=71792594”