Osmolalność
Osmolalność – stężenie substancji rozpuszczonej w roztworze, wyrażone jako liczba moli substancji czynnych osmotycznie (osmoli, Osm) rozpuszczonych w jednym kilogramie rozpuszczalnika (wody). Osmolalność wszystkich płynów ustrojowych organizmu w stanie fizjologicznym jest jednakowa (prawo izoosmolalności) i mieści się w przedziale 280–295 mOsm/kg H2O[1][2], przeciętnie 290 mOsm/kg H2O[3]. W odróżnieniu od osmolalności, osmolarność to liczba moli substancji osmotycznie czynnych w 1 litrze roztworu[1].
Osmolalność zależy od stężenia i aktywności cząsteczek substancji rozpuszczonych w wodzie oraz stężenia i aktywności cząsteczek wody. Osmolalność nie zależy jednak od masy cząsteczkowej ani od ładunku cząsteczki.
Definicje edytuj
Osmolalność całkowita obliczona i efektywna edytuj
Osmolalność całkowita odnosi się do ilości wszystkich substancji, wyrażonych w molach, rozpuszczonych w 1 kilogramie wody przestrzeni pozakomórkowej. Wielkość ta nie decyduje jednak o tym, jak płyny ustrojowe przemieszczają się między przestrzeniami ciała. Tym czynnikiem jest osmolalność efektywna, czyli tylko ta mająca wpływ na ruch wody przez błony komórkowe[4]. Płyny o osmolalności efektywnej mniejszej niż fizjologiczna określa się jako hipotoniczne, a o większej, jako hipertoniczne[2].
Osmolalność całkowitą można w przybliżeniu obliczyć, znając wartości stężenia sodu, mocznika i glukozy (w mmol/l) wg wzoru[2][5]:
- osmolalność całkowita obliczona [mOsm/kg H2O] = 2 × [Na+] + [glukoza] + [mocznik]
Osmolalność efektywna surowicy jest w głównej mierze zależna od chlorku sodu, który nie przenika swobodnie przez błony komórkowe. Z tego względu we wzorze nie uwzględnia się mocznika, który swobodnie przechodzi przez błony komórkowe[5]:
- osmolalność efektywna [mOsm/kg H2O] = 2 × [Na+] + [glukoza]
Osmolalność zmierzona edytuj
Osmolalność może być zmierzona za pomocą przyrządu zwanego osmometrem, który porównuje zmiany właściwości fizykochemicznych roztworów, zależnie od rozpuszczonych substancji osmotycznie czynne. Najczęściej wykonywany jest pomiar temperatury krzepnięcia, rzadziej temperatury wrzenia. Obniżenie temperatury zamarzania o 1,86 °C jest równoważne jednemu osmolowi aktywności osmotycznej na kilogram wody.
Różnica między osmolalnością zmierzoną a całkowitą obliczoną nazywana jest luką osmotyczną i prawidłowo wynosi poniżej 10 mOsm/kg H2O[2].
Zaburzenia osmolalności edytuj
Zaburzenia osmolalności mogą pojawić się w następujących sytuacjach klinicznych:
- wzrost osmolalności: odwodnienie, moczówka prosta, hiperglikemia, hipernatremia, spożycie metanolu lub glikolu etylenowego, martwica kanalików nerkowych, udar cieplny, mocznica
- spadek osmolalności: przewodnienie, hiponatremia, zespół paraneoplastyczny, zespół Schwartza-Barttera.
Przypisy edytuj
- ↑ a b Jan W. Guzek, Patofizjologia człowieka w zarysie, wyd. 1 (dodruk), Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2008, ISBN 978-83-200-3549-0, OCLC 297857763 [dostęp 2020-04-14].
- ↑ a b c d Piotr Gajewski, Interna Szczeklika 2016, Kraków: Medycyna Praktyczna, 2016, ISBN 978-83-7430-490-0, OCLC 958212590 [dostęp 2020-04-14].
- ↑ Barbara Zahorska-Markiewicz i inni, Patofizjologia kliniczna : podręcznik dla studentów medycyny, wyd. 2, Wrocław: Edra Urban & Partner, [cop. 2017], ISBN 978-83-65625-97-7, OCLC 1010843113 [dostęp 2020-04-14].
- ↑ Sławomir Maśliński, Jan Ryżewski, Edward Bańkowski, Patofizjologia : podręcznik dla studentów medycyny. 2, wyd. 4 uaktual. - 4 dodr, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2014, ISBN 978-83-200-4549-9, OCLC 894960520 [dostęp 2020-04-14].
- ↑ a b Bogdan Solnica, Andrzej Cieśla, Diagnostyka laboratoryjna, wyd. II rozszerzone i uaktualnione, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2019, ISBN 978-83-200-5814-7, OCLC 1121446245 [dostęp 2020-04-14].
Bibliografia edytuj
- A. Dembińska-Kieć, J.W. Naskalski (red.): Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej. Wyd. 3 popr. i uzupełn. Wrocław: Elsevier Urban & Partner, 2010, s. 226–228. ISBN 978-83-7609-137-2.
