Wikipedia

Piramida w Tiranie

budowla w Tiranie

Piramida w Tiranie (alb. Piramida e Tiranës) – obiekt budowlany w kształcie piramidy położony w Tiranie, otwarty 16 października 1988 roku jako Muzeum Envera Hodży (alb. Muzeu i Enver Hoxhës). Architektami budowli byli Pirro Vaso, Klement Kolaneci, Pranvera Hoxha[5][6][7] i Vladimir Bregu[8].

Piramida w Tiranie
Piramida e Tiranës
Ilustracja
Piramida w Tiranie (1996)
Państwo

 Albania

Miejscowość

Tirana

Data założenia

1988

Data likwidacji

1991[a]

Powierzchnia ekspozycji

11 835[1][2][3][4] m²

Położenie na mapie Albanii
Mapa konturowa Albanii, w centrum znajduje się punkt z opisem „Piramida w Tiranie”
Ziemia41°19′23″N 19°49′18″E/41,323056 19,821667
Multimedia w Wikimedia Commons

W pobliżu piramidy znajduje się dzwon wykonany w 1999 roku, odlany z metalu pochodzącego z łusek z nabojów wystrzelonych w trakcie wojny w Kosowie[9][10].

Obiekt ten uważany jest za najdroższy zbudowany w okresie komunizmu w Albanii[9][11] (koszt budowy wynosił ponad 4 mln USD[8]) oraz za symbol zwycięstwa Albańczyków nad reżimem komunistycznym[1][2][3][12][13].

Na mocy rozporządzenia ministra kultury nr 267, dnia 16 lipca 2015 roku Piramida w Tiranie została wpisana na listę zabytków[14]; już w 2017 obiekt został wykreślony z tejże listy[15].

Historia edytuj

 
Piramida w Tiranie (2005)
 
Piramida w Tiranie (2005)

Opis i zastosowanie obiektu edytuj

Decyzja o budowie piramidy została podjęta przez Komitet Centralny Albańskiej Partii Pracy. Początkowo budowla miała mieć jednak inny kształt niż piramida. Prace zostały rozpoczęte na terenie dawnego parku w 1985 roku i trwały przez trzy lata[16][17][14]. Jako budulec wykorzystywano szkło, czerwoną stal oraz importowany marmur wysokiej jakości[5][6][18]. Wnętrze zostało zaprojektowane tak, by zwrócić uwagę na znajdujący się w centrum posąg Envera Hodży wyrzeźbiony z marmuru pentelickiego przez Kristaqa Ramę, natomiast na szczycie piramidy umieszczono czerwoną gwiazdę[8], z której reflektory emitowały wzdłuż elewacji czerwone światło[5][6][6]. Linearna zabudowa okien oraz brak pionowych ścian pozwalały na dostęp do światła ze wszystkich stron budowli[8].

Monumentalną budowlę[5] otwarto 16 października 1988 roku[9][19][10] z okazji 80. rocznicy narodzin Envera Hodży[12]. Wewnątrz piramidy znajdowało się muzeum poświęcone jego osobie[4][18]. Ekspozycja przedstawiała jego życie oraz wpływ na historię Albanii. We wnętrzu znajdowały się zdjęcia i pojazdy należące do dyktatora[5][7], mała biblioteka oraz kawiarnia[5]. Ze względu na swoją wielkość i charakterystyczny wygląd uważano ją za ikoniczny obiekt w centrum Tirany oraz wyraz kultu Envera Hodży[20].

W trakcie upadku komunizmu w Albanii, w lutym 1991 roku muzeum zakończyło działalność[2][13][18]. Następnie w budowli mieściła się sala konferencyjna[10][18], klub nocny Mumja[2][3][14], a w 1992 roku obiekt otrzymał nazwę Narodowego Centrum Kultury im. Pjetëra Arbnoriego[19][8][21][6]. Dokonano zmian wewnętrznych i zewnętrznych, jak zdemontowanie komunistycznej gwiazdy ze szczytu piramidy[13].

Podczas wojny w Kosowie, w 1999 roku piramida pełniła funkcję bazy NATO[3][4][18][22]. W 2001 roku do budynku przeniesiono siedzibę stacji telewizyjnej Top Channel[19][23][18], która ponownie zmieniła swoją siedzibę przed 2007 rokiem. W piramidzie zaczęła spotykać się młodzież tworząca graffiti[1][2][3].

W 2007 roku planowano przekształcenie budynku w teatr dramatyczny oraz centrum sztuk wizualnych; projekt został zatwierdzony i przeznaczono na niego 5,6 mln euro (w tym 2 miliony euro przeznaczone przez albańskie władze)[24][14]. Prace rozpoczęto od usunięcia z budynku białego marmuru[14], jednak w 2010 roku projekt został anulowany[25][8][14].

Protesty edytuj

W styczniu 2011 roku mieszkańcy Tirany protestowali pod piramidą przeciwko korupcji rządu[19]. Rok wcześniej władze albańskie wydały decyzję o zburzeniu popadającej już w ruinę[11][26] budowli w celu postawienia w jej miejsce nowego budynku parlamentu[8][27][28], który miał mieć powierzchnię ponad 17 tys. m² oraz miały się w nim znajdować: sala dla 250 parlamentarzystów, sala o powierzchni 250 m² dla przewodniczącego Zgromadzenia Albanii, 13 sal dla komisji parlamentarnych, dwie sale na konferencje prasowe, sala na posiedzenie komisji łączonych, gabinety dla szefów klubów parlamentarnych, a także bary, restauracje, gabinety usług medycznych oraz pomieszczenie dla firmy ochroniarskiej[29][30].

 
Piramida w Tiranie (2012)

Otwarcie nowego budynku miało odbyć się dnia 28 listopada 2012 roku[31][32]; wówczas miała miejsce 100. rocznica podpisania Albańskiej Deklaracji Niepodległości[19][21]. Nowy budynek miał być zbudowany przez austriackie przedsiębiorstwo architektoniczne Coop Himmelb(l)au(inne języki)[27][29]; koszt budowy szacowany był na prawie 110 milionów euro, a władze Arabii Saudyjskiej miały udzielić pożyczki finansowej na ten cel[21][24].

 
Piramida w Tiranie (2013)

Przeciwko wyburzeniu obiektu protestowali intelektualiści, parlamentarzyści reprezentujący Socjalistyczną Partię Albanii[14] (będącej kontynuatorką Albańskiej Partii Pracy), działacze społeczni[33] i nawet byli więźniowie polityczni z czasów władzy Envera Hodży[24], powołując się na pamięć o historii[19]. By pozostawić obiekt, zorganizowano petycję, podpisaną przez 6100 osób[8], która została następnie wysłana do ówczesnego prezydenta Albanii, Bamira Topiego[34]. Ostatecznie do rozbiórki nie doszło[9][8].

Renowacja edytuj

 
Piramida w Tiranie (2014)

Władze Albanii ogłosiły przetarg na restrukturyzację piramidy, który został w 2014 roku wygrany przez chińskiego architekta Xinga Chena[35].

11 sierpnia 2015 roku burmistrz Tirany Erion Veliaj poinformował na Twitterze o rozpoczęciu prac nad prowizoryczną przebudową piramidy oraz otaczającego ją parku[14]. Dwa dni później zawiadomiono Instytut Zabytków Kultury (alb. Institutin e Monumenteve të Kulturës) o naruszeniu ustawy o dziedzictwie kulturowym[b][14].

 
Piramida w Tiranie (2016)

W 2018 roku holenderskie przedsiębiorstwo architektoniczne MVRDV zaprojektowało rewitalizację obiektu[8]; docelowo mają się w nim znajdować kawiarnie, restauracje, warsztaty oraz sale lekcyjne do nauki przedmiotów technicznych[1][2][3]. Głównym użytkownikiem odrestaurowanej piramidy będzie instytucja edukacyjna non-profit TUMO Tirana, która zapewni młodzieży od 12. do 18. roku bezpłatną edukację pozaszkolną w zakresie oprogramowania, robotyki, animacji, muzyki i filmu[1][2][3][4]. Przedsięwzięcie jest współfinansowane przez rząd Albanii, samorząd Tirany i Albańsko-Amerykańską Fundację Rozwoju[2][3][4].

 
Piramida w Tiranie (2018)

Prace nad renowacją obiektu rozpoczęły się dnia 4 lutego 2021 roku; z tej okazji odbyła się ceremonia, na której obecni byli premier Albanii Edi Rama[4], burmistrz Tirany Erion Veliaj oraz współprzewodniczący Albańsko-Amerykańskiej Fundacji Rozwoju Aleksandër Sarapuli i Martin Mata[2][3].

 
Piramida w Tiranie w trakcie odbudowy (2021)

W kulturze edytuj

Wnętrze piramidy za zgodą władz albańskich zostało wykorzystane w 2019 roku przez przedsiębiorstwo Pioneer Media w celu produkcji filmu Castle Freak, będącym remakiem filmu o tej samej nazwie z 1995 roku[11].

Galeria edytuj

  •  
    Dzwon przy Piramidzie w Tiranie (2005)
  •  
    Piramida w Tiranie, widok z tyłu (2007)
  •  
    Wnętrze Piramidy w Tiranie (2007)
  •  
    Wnętrze Piramidy w Tiranie (2007)
  •  
    Piramida w Tiranie (2012)

Uwagi edytuj

  1. ↑ Zakończenie działalności muzeum.
  2. ↑ Piramida w Tiranie została wpisana na listę zabytków, więc zgoda na dokonanie remontu musi być uprzednio wydana przez Krajową Radę Restauracji (alb. Këshilli Kombëtar i Restaurimeve).

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d e THE PYRAMID OF TIRANA. mvrdv.nl. (ang.).
  2. ↑ a b c d e f g h i CONSTRUCTION BEGINS ON THE PYRAMID IN TIRANA, ALBANIA – MVRDV BREATHES NEW LIFE INTO COMPLEX COMMUNIST MONUMENT. mvrdv.nl, 2021-02-18. (ang.).
  3. ↑ a b c d e f g h i Elisabeth Schneyder: Die viellebige Pyramide von Tirana. ubm-development.com. (niem.).
  4. ↑ a b c d e f Un second souffle pour la Pyramide de Tirana, lancement du projet de MVRDV. floornature.eu, 2021-02-25. (fr. • ang.).
  5. ↑ a b c d e f Stecay 1988 ↓, s. 12–13.
  6. ↑ a b c d e Pettifer 2001 ↓.
  7. ↑ a b Enver Hoxha Pyramid, Tirana. trips.klarna.com. (ang.).
  8. ↑ a b c d e f g h i j Klement Kolaneci: The Tirana Pyramid. architectuul.com. (ang.).
  9. ↑ a b c d The Pyramid. inyourpocket.com, 2022-06-22. (ang.).
  10. ↑ a b c Pyramida v Tiraně aneb Hodžovo museum. turistika.cz, 2011-02-22. (cz.).
  11. ↑ a b c Filmmaking in the Pyramid of Tirana. mediapioneers.net, 2019-07-17. (ang.).
  12. ↑ a b РАЗДЕЛ «ВОПРОСЫ, ОТВЕТЫ, КОММЕНТАРИИ» САЙТА «ЭНВЕР ХОДЖА. ЕГО ЖИЗНЬ И РАБОТА». enverhoxha.ru. (ros.).
  13. ↑ a b c ФОТОМАТЕРИАЛЫ, СВЯЗАННЫЕ С ЖИЗНЬЮ И ДЕЯТЕЛЬНОСТЬЮ ЭНВЕРА ХОДЖА (окончание). enverhoxha.ru. (ros.).
  14. ↑ a b c d e f g h i Riparimet e bashkisë tek Piramida janë të paligjshme (dokumenti). lapsi.al, 2015-08-27. [dostęp 2015-08-28]. (alb.).
  15. ↑ Arbjona Çibuku: Piramida u mbyll një ditë pas inaugurimit, projekti i ri tkurri gjelbërimin. citizens-channel.com, 2023-05-12. (alb.).
  16. ↑ Kolaneci: Forma e Piramidės, nė harmoni me malin e Dajtit. balkanweb.com, 2009-03-12. [dostęp 2014-02-24]. (alb.).
  17. ↑ Pyramid. lonelyplanet.com. (ang.).
  18. ↑ a b c d e f Pyramid of Tirana. atlasobscura.com. (ang.).
  19. ↑ a b c d e f Ella Morton: The Fight to Preserve an Ugly Albanian Pyramid. slate.com, 2014-01-28. [dostęp 2022-01-18]. (ang.).
  20. ↑ Rainer Mayerhofer, Albanien vor der Wende, [w:] Adolph Stiller (red.), Tirana: planen, bauen, leben, Wien: Müry Salzmann Verlag, 2010, s. 58–64, ISBN 978-3-9901403-0-7 (niem.).
  21. ↑ a b c Martin Novák: Pyramidu s hrobkou komunistického vůdce čeká demolice. zpravy.aktualne.cz, 2011-08-31. (cz.).
  22. ↑ Mariella Pandolfi, Laboratory of Intervention: The Humanitarian Governance of the Postcommunist Balkan Territories, [w:] Mary-Jo DelVecchio Good i inni red., Postcolonial disorders, Berkeley Los Angeles London: University of California Press, 2008, s. 169, ISBN 978-0-520-25224-0 (ang.).
  23. ↑ Neil Bowdler: High (Tech) Hopes For Tirana’s Crumbling Pyramid. rferl.org, 2019-06-05. (ang.).
  24. ↑ a b c Karl-Peter Schwarz: Das nutzlose Mausoleum von Tirana. faz.net, 2011-11-03. (niem.).
  25. ↑ irexalbania: Piramida që ha paratë e shqiptarëve. youtube.com, 2009-09-26. (alb.).
  26. ↑ Andrew Higgins: Despised Dictator’s ‘Scary’ Shrine Becomes a Bet on Albania’s Future. nytimes.com, 2023-02-19. (ang.).
  27. ↑ a b Juria ndërkombëtare dhe votat elektronike të opinionit shqiptar, shpallin projektin fitues për Kompleksin e ri Parlamentar.. parlament.al, 2011-03-24. [dostęp 2012-01-12]. (alb.).
  28. ↑ Mblidhet komisioni shteteror për ndërtimin e parlamentit te ri. shtypidites.com. [dostęp 2012-07-13]. (alb.).
  29. ↑ a b Tiranë: Kuvendi i ri 17 000 m². vargmal.org. [dostęp 2017-02-19]. (alb.).
  30. ↑ Kompleksi i ri parlamentar 17 mijë metra katrorë. gazetastart.com, 2010-11-01. [dostęp 2011-01-06]. (alb.).
  31. ↑ Erald Kapri: Hartohet ligji për shembjen e Piramidës. panorama.com.al, 2011-03-11. (alb.).
  32. ↑ kodmors: Tiranë: Projekti fitues për Kuvendin e ri (tërhequr). youtube.com, 2011-03-25. (alb.).
  33. ↑ Votohet prishja e Piramidës, 72 vota pro ndërtimit të Parlamentit të ri. noa.al, 2011-07-14. [dostęp 2011-07-20]. (alb.).
  34. ↑ Civil Movement hands petition against Pyramid demolition. top-channel.tv, 2011-07-26. (alb.).
  35. ↑ Do të restaurohet piramida në Tiranë (video). faktinews.com. [dostęp 2015-04-02]. (alb.).

Bibliografia edytuj

  • Renate Stecay. Das Enver-Hoxha-Museum. „Albanische Hefte”. 16 (4), s. 12–13, 1988. ISSN 0930-1437. 
  • James Pettifer: Albania & Kosovo – Blue Guide. Londyn: A & C Black, 2001, s. 500. ISBN 0-7136-5016-8.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Piramida_w_Tiranie&oldid=73194400”