Prusy Nowowschodnie
Prusy Nowowschodnie (niem. Neuostpreußen) – prowincja państwa pruskiego (1795-1807) utworzona na ziemiach polskich, zagarniętych przez Prusy w III rozbiorze (1795), z wyjątkiem części terenów województw mazowieckiego i rawskiego znajdujących się na lewym brzegu Wisły, które włączono wówczas do prowincji Prusy Południowe. Powiaty mazowieckie i dobrzyńskie znajdujące się na prawym brzegu Wisły, a należące od II rozbioru do Prus Południowych, odłączono od tej prowincji i przyłączono do Prus Nowowschodnich. Ostatecznie w granicach prowincji znalazły się przedrozbiorowe: województwo płockie, ziemia dobrzyńska, część województwa mazowieckiego, znaczna część województw podlaskiego i trockiego oraz niewielka część Żmudzi. Prowincja obejmowała obszar między Wisłą, Bugiem i Niemnem o powierzchni 55 000 km² z 1 mln mieszkańców. Stolicą prowincji był Białystok.
| prowincja | |||
| 1795–1807 | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Siedziba | |||
| Data powstania |
1795 | ||
| Data likwidacji |
1807 | ||
| Populacja (1806) • liczba ludności |
| ||
| • gęstość |
55 000 km² | ||
Położenie na mapie Prusy Nowowschodnie po III rozbiorze Polski.
| |||
Prusacy na zajętych terenach utworzyli dwa tymczasowe urzędy: Komisje Organizacyjne Kamer Wojny i Domen: w Płocku i Białymstoku. W 1797 roku Komisje przekształcono w kamery wojny i domen, które sprawowały władzę w departamentach (Departement der Kriegs- und Domänen-Kammer). Departamenty były zaś podzielone na powiaty. Obszar powiatów był odmienny od przedrozbiorowego. Sieć powiatów zmieniono także na obszarze przyłączonym z Prus Południowych.
Granice powiatów w większości przetrwały na obszarze Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego do czasu reformy podziału administracyjnego przeprowadzonej w 1867.
Podział administracyjny edytuj
Stan na 1800 rok (129 miast)[1]:
- departament białostocki (86 miast)
- powiat białostocki (s. Białystok)
- powiat bielski (s. Bielsk)
- powiat dąbrowski (s. Dąbrowa)
- powiat drohiczyński (s. Drohiczyn)
- 5 miast: Ciechanowiec, Drohiczyn, Mielnik, Siemiatycze, Wysokie Mazowieckie (Niemirów nie zaliczony w 1800 do miast)
- powiat goniądzki (s. Goniądz)
- powiat kalwaryjski (s. Kalwaria)
- 8 miast: Kalwaria, Lubów, Olita, Simno, Urdomin, Wierzbołów, Wisztyniec, Wyłkowyszki
- powiat łomżyński (s. Łomża)
- powiat mariampolski (s. Mariampol)
- 10 miast: Balwierzyszki, Ludwinów, Mariampol, Pilwiszki, Poniemoń, Preny, Sapieżyszki, Sudargi, Szaki, Władysławów
- powiat suraski (s. Suraż)
- powiat wigierski (s. Wigry)
- departament płocki (43 miasta)
- powiat lipnowski (s. Lipno)
- 7 miast: Bobrowniki, Kikół, Lipno, Dobrzyń nad Drwęcą, Dobrzyń nad Wisłą, Rypin, Skępe
- powiat mławski (s. Mława)
- powiat ostrołęcki (s. Ostrołęka)
- powiat przasnyski (s. Przasnysz)
- powiat pułtuski (s. Pułtusk)
- powiat wyszogrodzki (s. Wyszogród)
- powiat lipnowski (s. Lipno)
W 1807 roku (traktat tylżycki) część departamentu białostockiego (obwód białostocki) włączono do Rosji, pozostałą część departamentu białostockiego wraz z departamentem płockim do Księstwa Warszawskiego.
Wykaz miast 1800[1] edytuj
.svg){kind=small}
_COA.jpg){kind=small}
.svg){kind=small}
_COA.svg){kind=small}
_COA.svg){kind=small}
Przypisy edytuj
- ↑ a b Holsche A C. von: Geographie und Statistik von West-, Süd- und Neu-Ostpreussen, nebst einer kurzen Geschichte des Königreichs Polen bis zu dessen Zertheilung.
- ↑ Dym = wiejska chałupa lub zagroda, stanowiące podstawę do obliczania świadczeń podatkowych.
- ↑ Kr = miasto królewskie; Sz = miasto szlacheckie.
Bibliografia edytuj
- Sebastian Haffner: Prusy bez legendy: Zarys dziejów. Warszawa: Oficyna Historii XIX i XX wieku, 1996. ISBN 83-905989-3-0.
- Jan Wasicki: Ziemie polskie pod zaborem pruskim: Prusy Nowowschodnie (Neuostpreussen), 1795−1806, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Wydział Historii i Nauk Społecznych, Prace Komisji Historycznej, Vol. XX, Part 1, Praca Wydana z Zasiłku Polskiej Akademii Nauk, Poznań 1963, p. 238, Zł.62