Ryczywół (województwo mazowieckie)

Ryczywół
	wieś
	; Kościół w Ryczywole
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	kozienicki
Gmina	Kozienice
Liczba ludności (2011)	685
Strefa numeracyjna	48
Kod pocztowy	26-900
Tablice rejestracyjne	WKZ
SIMC	0627756
	Położenie na mapie gminy Kozienice Ryczywół
	Położenie na mapie Polski Ryczywół
	Położenie na mapie województwa mazowieckiego Ryczywół
	Położenie na mapie powiatu kozienickiego Ryczywół
	51°41′24″N 21°25′21″E/51,690000 21,422500
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ryczywół – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie kozienickim, w gminie Kozienice^[5]^[6]. Leży nad Radomką dopływem Wisły. Dawniej miasto; uzyskał lokację miejską przed 1370 rokiem, zdegradowany w 1869 roku^[7]. Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego^[8], w drugiej połowie XVI wieku położonym w powiecie radomskim województwa sandomierskiego^[9]. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie radomskim, a przed 1975 w województwie kieleckim.

Ryczywół jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii św. Katarzyny^[10].

Nazwa edytuj

Nazwa pochodzi najprawdopodobniej od słów „ryczy” i „wół” i związana jest bydłem przeganianym tędy z Rusi Halickiej na Śląsk. Inna wersja to pochodzenie od greckiego „riks wele”, czyli królewski kamień, przy którym miała się gromadzić okoliczna ludność na wiece.^{[potrzebny przypis]}

Położenie edytuj

Rzeka Radomka w Ryczywole

Cmentarz żydowski w Ryczywole

Miejscowość położona w Puszczy Stromeckiej u ujścia rzeki Radomki do Wisły na dawnych szlaku handlowym z Rusi Halickiej na Śląsk, obecnie przy drodze Warszawa–Kozienice–Sandomierz (DK79).

Historycznie Ryczywół położony jest na północnych krańcach Małopolski a dokładniej w ziemi sandomierskiej w pobliżu granicy z Mazowszem.

Historia edytuj

XIII w. początki Ryczywołu, wymieniana przez Długosza parafia Św. Katarzyny
1369 miasto jako królewszczyzna, starostą jest mieszczanin Jan Pylik, wymieniany jest dwór królewski w Ryczywole
1393 dzierżawę obejmuje rycerz Andrzej Ciołek z Ostrołęki nad Pilicą (Królowa Jadwiga zapisuje mu i jego spadkobiercom dwór z miastem, przyległe wsie i dochody z komory celnej za 500 grzywien praskich), istnieje tu gród obronny
1407 siedziba starostwa niegrodowego
1409 Ryczywół otrzymuje prawa miejskie magdeburskie i własny samorząd oraz inne przywileje z rąk króla Władysława Jagiełły
1413 zalecenie króla Władysława Jagiełły o ujednoliceniu myta za przeprawę mostową dla mieszczan, w mieście istnieje komora celna i most na Radomce (najprawdopodobniej od końca XIII wieku)
XV-XVI w. – kolejno właścicielami miasta zostają Piotr Dunin, Jan Dunin z Prawkowic, w mieście powstaje port i zakłady szkutnicze
1494 miasto własnością zięcia Piotra Dunina, Pakosza Zwolskiego
1513 kolejni właściciele to Hieronim i Abraham Leżeńscy z Leżenic, potem Drzewieccy
1655 zniszczenie miasta przez Szwedów, także przez ponowne wylewy Wisły i Radomki
1664 w mieście nadal istnieje dwór starościński
wrzesień 1673 król Michał Korybut Wiśniowiecki wydaje tu uniwersał ochronny od ciężarów wojskowych dla miejscowego mieszczaństwa
1681 król Jan III Sobieski potwierdza ów uniwersał, uprzednio w 1677 potwierdzając prawa Żydów (liczne przywileje handlowe i gospodarcze)
1761 król August III Sas wydaje przywilej na powstanie gminy żydowskiej w Ryczywole
1798 wzmiankowany dwór starościński, wzmiankowany jeszcze na planie z 1830, miasto podupada na skutek złego gospodarowania starostów i wylewów rzek
XVIII w. zbiera się tutaj Sejm Żydów Polskich (Waad Arba Aracot)
1813 relokacja miasta i budowa w nowym miejscu według planów Tomasza Wiarenka (2,5 km od poprzedniego miejsca)
po 1831 siedziba carskiego majoratu i przekazane za zasługi płk. Selwanowi
1869 odebranie praw miejskich
15 września 1939 31 pułk piechoty Strzelców Kaniowskich ppłk. Wincentego Wnuka z Armii „Łódź” krwawo przebija się z okrążenia do Wisły
grudzień 1942, Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 300 Żydów. W sierpniu 1942 część została wywieziona getta w Kozienicach, a stamtąd do obozu zagłady Treblinka II i tam zamordowani, część zamordowano w obozie zagłady w Sobiborze^[11].
1944 całkowite zniszczenie Ryczywołu w czasie walk na przyczółku warecko-magnuszewskim
1968–1979 budowa elektrowni w pobliskich Kozienicach i rozwój wsi.

Zabytki edytuj

kościół pw. św. Katarzyny z lat 1876–84, odbudowany po zniszczeniach wojennych w latach 1945–1949, nr rej.: 439/A z 16.11.1990
dzwonnica kościelna
stara plebania (nie wpisana do rejestru)

Związani z Ryczywołem edytuj

Zobacz też kategorię: Starostowie ryczywolscy.

Maciej z Ryczywołu, 1517 opat sieciechowski, budowniczy klasztoru w Sieciechowie
Adam Drzewicki (zm. 1534) starosta m.in. ryczywolski
Anzelm Gostomski (1508–1588) starosta m.in. ryczywolski
Samuel Szmelke Horowic (1726–1778), wychowawca i nauczyciel cadyków Lewi Izaak z Berdyczowa i Isroela ben Szabbetaj Habsteina Magida z Kozienic

Przypisy edytuj

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 119135
↑ Wieś Ryczywół w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2017-11-15] , liczba ludności w oparciu o dane GUS.
↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2019-03-23].
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1113 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
↑ ^a ^b GUS. Wyszukiwarka TERYT
↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 66-67.
↑ Feliks Kiryk, Urbanizacja Małopolski : województwo sandomierskie : XIII-XVI wiek, Kielce 1994, s. 20.
↑ Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
↑ Opis parafii na stronie diecezji
↑ Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 301 .

Zobacz też edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Ryczywół, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 81 .
Ryczywół, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 564 .
Sołectwa i komitety osiedlowe. Gmina Kozienice.

[prng-1] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 119135

[pwl-2] Wieś Ryczywół w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2017-11-15] , liczba ludności w oparciu o dane GUS.

[nsp-3] GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2019-03-23].

[poczta-4] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1113 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .

[teryt-5] GUS. Wyszukiwarka TERYT

[roz-6] Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)

[7] Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 66-67.

[8] Feliks Kiryk, Urbanizacja Małopolski : województwo sandomierskie : XIII-XVI wiek, Kielce 1994, s. 20.

[9] Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego

[par-10] Opis parafii na stronie diecezji

[11] Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 301 .

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[2]

[3]

[4]

[1]

[10]

[11]