Wikipedia

Wielgie (województwo mazowieckie)

wieś w województwie mazowieckim

Wielgie – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie lipskim, w gminie Ciepielów[5][6].

Wielgie
wieś
Ilustracja
Kościół parafialny
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Powiat

lipski

Gmina

Ciepielów

Liczba ludności (2011)

632[2][3]

Strefa numeracyjna

48

Kod pocztowy

27-310[4]

Tablice rejestracyjne

WLI

SIMC

0617901

Położenie na mapie gminy Ciepielów
Mapa konturowa gminy Ciepielów, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Wielgie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Wielgie”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Wielgie”
Położenie na mapie powiatu lipskiego
Mapa konturowa powiatu lipskiego, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Wielgie”
Ziemia51°14′29″N 21°29′47″E/51,241389 21,496389[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Jacek Malczewski - Nad stawem w Wielgiem z cyklu Moje życie (1919 r.)

Miejscowość jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii Bożego Ciała[7].

Prywatna wieś szlachecka, położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie radomskim województwa sandomierskiego[8]. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa radomskiego.

Części wsi edytuj

Integralne części wsi Wielgie[5][6]
SIMC Nazwa Rodzaj
0617918 Kolonia część wsi
0617924 Lasek część wsi
0617930 Obórki część wsi
0617947 Pod Lasem część wsi
0617953 Poduchowne część wsi
0617960 Stara Wieś część wsi
0617976 Wielgie Średnie-Wieś część wsi

Historia edytuj

Nazwa miejscowości jest gwarowym przekształceniem nazwy Wielkie[9]. Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z 1234 r. W XIII w. przez wioskę prowadził szlak handlowy prowadzący z Solca nad Wisłą do Radomia. W 1414 r. Janusz, właściciel Wielgiego i Łazisk, ufundował kościół parafialny, który w XVII w. uległ zniszczeniu[10]. W 1508 r. Wielgie należało do Anny Weszmuntowskiej, następnie do Jana Krępskiego. W 1556 r. Wielgie przejęła od niego w ramach rekompensaty za niespłacony dług matka Jana Kochanowskiego, Anna[11]. W XVII w. w miejscu zniszczonego kościoła ufundowano nową świątynię z drewna modrzewiowego. W 1871 r. kościół przebudowano (między innymi podmurowano i podniesiono budynek, dostawiono murowaną zakrystię, zewnętrzne ściany zostały obite nowymi deskami, wewnątrz pozłocono ołtarze, a ściany pomalowano)[10]. W 1978 r. kościół ponownie wyremontowano, jednak w 1993 r. budynek został rozebrany[12]. Do czasów współczesnych zachowały się ołtarze pochodzące z XVIII w. oraz trzy dzwony wyprodukowane w Gdańsku w XVII i XVIII w.[10].

Najprawdopodobniej z XVI w. pochodzi drugi murowany kościół z czerwonej cegły pod wezwaniem św. Wojciecha, który nadal znajduje się w Wielgiem w odległości 400 m na północ od kościoła parafialnego. Przypuszcza się, że jego fundatorem był Jan Zawisza lub Mikołaj Oleśnicki. W końcu XVIII w. miejscowi księża przestali odprawiać w nim nabożeństwa, ze względu na zły stan budowli. Wokół kościoła pw. św. Wojciecha grzebano zmarłych. Lokalizacja nekropolii utrzymała się do czasów współczesnych, a kościół pełni funkcję kościoła cmentarnego[10].

Wielgie posiadało dwóch właścicieli i było podzielone na dwie części. W 1662 r. dwór oraz większa część wsi (110 poddanych) należały do Mikołaja Głogowskiego, który w 1666 r. został kasztelanem radomskim. Drugi dwór wraz z mniejszą częścią wsi (18 poddanych) należały do Mikołaja Stogowskiego. W 1789 r. Wielgie należało do Giebułtowskich.

Około 1791 r. wieś przejął ród Karczewskich i dziedziczył do 1944 r. (ponad 150 lat). W 1827 r. wieś liczyła 45 gospodarstw i 331 mieszkańców[13]. Majątek ziemski Wielgie w dotychczasowej formie (obejmujący folwark Wielgie oraz wsie Wielgie, Marianki, Nowydwór i Mucha) przetrwał do drugiej połowy XIX w.[13]. W 1888 r. do Karczewskich należał już sam folwark w Wielgiem[10].

Karczewscy poświęcali się działalności społecznikowskiej, prowadzili szkołę dla chłopskich dzieci. W latach 1867-1871 przebywał w Wielgiem Jacek Malczewski. Pamiątką po pobycie Malczewskiego w Wielgiem są m.in. obrazy: Zadumana - Portret siostry Heleny Karczewskiej[14], Przed domem w Wielgiem[15], Zmywanie naczyń[16], Portret Wacława i Heleny Karczewskich[17], Portret Adolfa Dygasińskiego[18] i Jacek nad stawem w Wielgiem[19] . Malczewski pisał o Wielgiem: Nad tym stawem, na tym ganku, moście i w tym dworze, co wapienna ściana odrzyna się na tle drzew zielonych, spędziłem życie moje od lat trzynastu do siedemnastu. Nic dziwnego, że każda ścieżka, każdy kamyk, każdy kącik jest mi znany i drogi. Różowe szkła dzieciństwa pozostały dla tego miejsca aż po dziś dzień w moich oczach i przez nie tylko patrzę. W wiosce znajduje się obecnie pomnik Jacka Malczewskiego, tablica informująca o życiu malarza oraz plenerowa galeria reprodukcji jego obrazów[20].

W latach 1869-1871 nauczycielem Malczewskiego i dzieci dziedzica był Adolf Dygasiński. Wówczas dwór należał do Feliksa Karczewskiego, wuja Jacka Malczewskiego, a następnie do jego najstarszego syna, Kazimierza. Drugi z synów, Wacław (pseudonim literacki Marian Jasieńczyk), był autorem autobiograficznej powieści W Wielgiem[21], uznawanej za pierwowzór powieści Władysława Reymonta Chłopi[22][23][11].

  •  
    Jacek Malczewski, Portret Wacława Karczewskiego

Dwór Karczewskich rozebrano po wprowadzeniu reformy rolnej w 1944 r. i eksmitowaniu ówczesnych właścicieli. Budynek nie zachował się, miał pobielane ściany i miał kształt litery L. Zachowały się jedynie pozostałości budynków gospodarczych: ptaszarnia, obora, kurnik, suszarnia chmielu i piwnica[10]. Wokół dworu położone były stawy rybne oraz park, do którego prowadziła aleja obsadzona kasztanami[24]. W parku otaczającym niegdyś dwór rośnie 600-letni dąb. Drzewo ma 630 cm w obwodzie i 27 m wysokości i jest wpisane do rejestru pomników przyrody[25].

  •  
    Pozostałości po dworze w Wielgiem

Po I wojnie światowej w Wielgiem działał sklep oraz sąd[9]. W 1925 r. założono spółdzielnię mleczarską i Kasę Stefczyka, wybudowano remizę strażacką należącą do Ochotniczej Straży Pożarnej. We wsi działało Wiejskie Koło Teatralne. Stawy należące dawniej do Karczewskich przekształcono w Państwowe Gospodarstwo Rybne. Wybudowano świetlicę oraz siedzibę Gminnej Spółdzielni Samopomoc Chłopska[10]. Od 1926 r. działało Kółko Rolnicze[9]. Mieszkańcy należeli do Związku Młodzieży Wiejskiej "Wici".

W czasie II wojny światowej we wsi znajdowały się kryjówki partyzantów Batalionów Chłopskich (na początku wojny u okolicznych mieszkańców ukrywało się ok. 60 partyzantów), wiosną 1941. powstała placówka BCh. W kościołach w Wielgiem organizowano skrytki na broń[9].

W 1991 r. Muzeum Wsi Radomskiej zakupiło drewnianą dzwonnicę pochodzącą z około 1870 r.[26] W 1993 r. rozebrano zabytkową, drewnianą świątynię (zabytek klasy III), a na placu obok zbudowano nowy kościół murowany. Na terenie otaczającym kościół znajdują się obiekty małej architektury (krzyże, figury), a całość podlega ochronie konserwatora zabytków[10]. W 2014 roku parafia Wielgie obchodziła jubileusz 600- lecia. Obecnym proboszczem murowanego kościoła pod wezwaniem Bożego Ciała jest ks. Leszek Mach.

Galeria edytuj

  •  
    XVI - wieczna kaplica cmentarna
  •  
    Kaplica cmentarna na tle stawu
  •  
    Drewniana zabudowa
  • Pozostałości po dworze w Wielgiem
  •  
    Aleja kasztanowa
  •  
    Piwnice
  •  
    Ptaszarnia
  •  
    Suszarnia chmielu
  •  
    Pomnik Jacka Malczewskiego
  •  
    Plenerowa galeria obrazów Malczewskiego

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 9 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 145927
  2. ↑ Wieś Wielgie w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2018-01-22], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  3. ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2019-05-05].
  4. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1448 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  5. ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  6. ↑ a b GUS. Rejestr TERYT
  7. ↑ Opis parafii na stronie diecezji
  8. ↑ Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
  9. ↑ a b c d Program Opieki nad Zabytkami dla Gminy Ciepielów na lata 2011-2014, Ciepielów 2010 [dostęp 2020-09-02].
  10. ↑ a b c d e f g h UCHWAŁA Nr XIII/55/2004 RADY GMINY W CIEPIELOWIE z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Ciepielów. [online] [dostęp 2020-09-02].
  11. ↑ a b Marek Nasiadka, Małopolski Przełom Wisły. Od Sandomierza do Kazimierza..., Oficyna Wydawnicza "Rewasz", 2010, ISBN 978-83-89188-94-6 [dostęp 2020-06-07] (pol.).
  12. ↑ WIELGIE – Parafia pw. Bożego Ciała [online], Portal Diecezji Radomskiej, 20 lipca 2017 [dostęp 2020-06-07] (pol.).
  13. ↑ a b Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom XIII - wynik wyszukiwania - DIR [online], dir.icm.edu.pl [dostęp 2020-06-07].
  14. ↑ Zadumana - Portret siostry Heleny Karczewskiej [online], Cyfrowe Muzeum Narodowe w Warszawie [dostęp 2020-09-02].
  15. ↑ Przed domem w Wielgiem [online], Cyfrowe Muzeum Narodowe w Warszawie [dostęp 2020-09-02].
  16. ↑ Zmywanie naczyń. Wielgie [online], Cyfrowe Muzeum Narodowe w Warszawie [dostęp 2020-09-02].
  17. ↑ Portret Wacława i Heleny Karczewskich [online], Cyfrowe Muzeum Narodowe w Warszawie [dostęp 2020-09-02].
  18. ↑ Portret Adolfa Dygasińskiego [online], Cyfrowe Muzeum Narodowe w Warszawie [dostęp 2020-09-02].
  19. ↑ Dzieciństwo - Jacek nad stawem w Wielgiem - z cyklu Moje życie - Jacek Malczewski - Crotos [online], zone47.com [dostęp 2020-09-02].
  20. ↑ Wielgie pamięta o Jacku Malczewskim. Jest pomnik artysty i wystawa obrazów [online], Echo Dnia Radomskie, 12 sierpnia 2015 [dostęp 2020-06-07] (pol.).
  21. ↑ Marian (Karczewski Wacław) Jasieńczyk, W Wielgiem, Warszawa : Spółdzielczy Instytut Wydawniczy, 1948 [dostęp 2020-09-02].
  22. ↑ Anna D. Ordyczynska, Spacerkiem po Krakowie: Nobel dla Reymonta za powieść 'Chłopi' [online], Spacerkiem po Krakowie, 13 listopada 2018 [dostęp 2020-06-07].
  23. ↑ Marian (Karczewski Wacław) Jasieńczyk, W Wielgiem, Warszawa : Spółdzielczy Instytut Wydawniczy, 1948 [dostęp 2020-06-07].
  24. ↑ Wielgie - Polskie Zabytki - Katalog zamków, pałaców i dworów w Polsce [online], www.polskiezabytki.pl [dostęp 2020-07-09].
  25. ↑ PP_RADOM pow lipski Rozp 69 (25) [online] [dostęp 2020-09-02].
  26. ↑ Dzwonnica z Wielgiego [online], Muzeum Wsi Radomskiej w Radomiu [dostęp 2020-06-07] (pol.).

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wielgie_(województwo_mazowieckie)&oldid=72566608”