Pieniążkówka dębowa
Pieniążkówka dębowa (Xerula pudens (Pers.) Singer) – gatunek grzybów z rodziny obrzękowcowatych (Physalacriaceae)[1].
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
pieniążkówka dębowa |
| Nazwa systematyczna | |
| Xerula pudens (Pers.) Singer Lilloa 22: 289 (1951) [1949] | |
_Fr_318979.jpg)
_Singer_848279.jpg)
Systematyka i nazewnictwo edytuj
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Xerula, Physalacriaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1801 Christiaan H. Persoon nadając mu nazwę Agaricus radicatus ß pudens. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę, nadał mu w 1951 Rolf Singer[2]. Gatunek typowy dla rodzaju pieniążkówka (Xerula)[3].
Nazwa polska według Władysława Wojewody[4] wcześniej nazywany był monetką długotrzonową[5][6].
Synonimów nazwy naukowej ma ponad 20. Niektóre z nich[7]:
- Agaricus radicatus ß pudens Pers. 1801
- Gymnopus pudens (Pers.) Gray 1821
- Agaricus pudens (Pers.) Pers. 1828
- Collybia pudens (Pers.) S. Lundell 1949
- Agaricus longipes Bull. 1785
- Collybia longipes P. Kumm. 1871
- Marasmius longipes Mont. 1854
- Chamaeceras longipes (Mont.) Kuntze 1898
- Mucidula longipes (P. Kumm.) Boursier 1926
- Xerula longipes (P. Kumm.) Maire 1933
- Collybia badia J.E. Lange 1938
- Oudemansiella badia M.M. Moser 1955
Morfologia edytuj
U młodych owocników wypukły z zakrzywionym brzegiem, później dzwonkowaty z szerokim wypukłym garbem, a następnie rozpostarty, czasem lekko wklęsły w środku, średnica 1,5–11 cm, brązowy, jasnobrązowy, żółtobrązowy, kremowo-rudy do szaro-brązowego czasem z oliwkowym odcieniem, pokryty aksamitnymi włoskami złoto-rudymi do 1 mm długości[8][9]. Brzeg jest nieco żłobkowany[6].
Blaszki białe do kremowych, woskowate, umiarkowanie grube, odległe, wąsko przyrośnięte, szerokie, z krawędziami[8].
Żółto-brązowy do szaro-brązowego, cylindryczny do lekko maczugowatego, podłużnie rowkowany (ryflowany), często skręcony, o wymiarach 12–15 × 0,4–1 cm, z korzeniem do 7 cm długości, u młodych osobników, pokryty złotymi włoskami[8][9].
Gęsty, białawy do kremowego, zapach słaby, przypominający orzechy laskowe, smak łagodny lub lekko gorzkawy[8][10].
- Cechy mikroskopowe
Wysyp zarodników biały. Skórka hymeniderma, składa się z maczugowatych do pęcherzykowatych komórek o wymiarach 25–70 × 15–30 μm z brązowym pigmentem wewnątrzkomórkowym. Włosy ostre, grubościenne, około 1000 × 10–20 μm, ściany o grubości 2–5 μm. Basidium 4–zarodnikowe, mierzy 50–70 × 10–12 μm. Zarodniki szeroko elipsoidalne, wydłużone, gładkie, o rozmiarach 8,5–12,5 × 8–10,5 µm i są nieamyloidalne. Cheilocystydy liczne, o rozmiarach 100–120 × 13–25 μm, maczugowate, grubościenne, ściany czasem żółtawe, z kryształkami (nierozpuszczalnymi w 5% KOH) na górze. Pleurocystydy liczne, podobne do cheilocystyd o rozmiarach 105–135 × 25–37 μm[8][10].
Występowanie i siedlisko edytuj
Jest znany z większości krajów Europy Środkowej i Wschodniej, a także z Wielkiej Brytanii, Irlandii, Szwecji, Danii i Estonii[11][12]. W strefie umiarkowanej Europy owocniki pojawiają się od lipca do października[9].
Saprotrof, rośnie na zakopanym drewnie lub żywych korzeniach na glebach wapiennych, bogatych w glinę w termofilnych, starych lasach liściastych[9]. Ponieważ gatunek jest związany w Europie z dębami (Quercus sp.), jego rozmieszczenie w Polsce może teoretycznie obejmować cały obszar kraju oprócz wyższych partii gór, gdzie dąb nie występuje. Jednak na podstawie dostępnych danych grzyb wydaje się być rzadki w Polsce, odnotowany na rozproszonych miejscach, tylko lokalnie bardziej powszechny[8]. Kategoria zagrożenia R (Rzadkie - potencjalnie zagrożone)[13].
Znaczenie edytuj
W opracowaniach można się spotkać z różnymi ocenami wartości pokarmowej tego grzyba: od jadalnego do niejadalnego[6].
Badacze wyizolowali poprzez ekstrakcje kultur powierzchniowych grzybni Xerula longipes (= Xerula pudens) dwa nowe, przeciwgrzybicze antybiotyki z grupy (E)-beta-metoksyakrylanu: strobilurin C i oudemansin B. Ich budowę rozszyfrowano za pomocą metod spektroskopowych. Oba antybiotyki hamują wzrost szerokiej gamy grzybów saprofitycznych i fitopatogennych w bardzo niskich stężeniach[14].
Gatunki podobne edytuj
- pieniążkówka gładkotrzonowa (Hymenopellis radicata) ma kapelusz o gładkiej powierzchni, błyszczący i lepki, pomarszczony[5][9],
- pieniążkówka jodłowa (Oudemansiella melanotricha)[15] nazywana wcześniej monetką ciemnotrzonową rośnie głównie na drewnie drzew iglastych i ma dłuższe włosy na kapeluszu (3 mm w porównaniu z 1 mm)[9].
- Xerula fraudulenta różni się cienkościennymi cheilocystydami i pleurocystydami, które nie są inkrustowane kryształkami. Ma też ciemnobrązowy środek na kapeluszu[10].
Przypisy edytuj
- ↑ a b Index Fungorum. [dostęp 2020-02-24]. (ang.).
- ↑ Index Fungorum. [dostęp 2020-02-24]. (ang.).
- ↑ Index Fungorum - Names Record [online], www.indexfungorum.org [dostęp 2020-02-27].
- ↑ Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, wyd. III, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1985, s. 335, ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ a b c Helmut Grünert, Renate Grünert, Leksykon przyrodniczy. Grzyby, Warszawa: Świat Książki, 1995, s. 114, ISBN 83-7129-142-6.
- ↑ Species Fungorum – GSD Species [online], www.speciesfungorum.org [dostęp 2020-02-24].
- ↑ a b c d e f Anna Ronikier, Revision of the genus Xerula Maire (Basidiomycetes, Agaricales) in Poland, „Acta Societatis Botanicorum Poloniae”, 72 (4), 2003, s. 339–345, DOI: 10.5586/asbp.2003.045, ISSN 2083-9480 [dostęp 2020-02-24] (ang.).
- ↑ a b c d e f Thomas Læssøe, Jens H. Petersen, Fungi of Temperate Europe, Princeston and Oxford: Princeston University Press, 2019, s. 298, ISBN 978-0-691-18037-3.
- ↑ a b c Machiel E. Noordeloos, R. Van Crevel, Else C. Vellinga, Flora Agaricina Neerlandica, t. Tom 4, Rotterdam / Brookfield: A.A. Balkema, 1999, s. 181-182, ISBN 90-5410-492-9.
- ↑ Mats Karlsson, Mikael Jeppson, Xerula caussei - en ny svensk roting, „Svensk Mykologisk Tidskrift”, 26 (2), 2005, s. 8–10, ISSN 1653-0357.
- ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2020-02-24].
- ↑ Zarzycki K. Mirek Z., Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Wojewoda W., Szeląg Z., Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2006, ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Timm Anke i inni, ANTIBIOTICS FROM BASIDIOMYCETES. XVIII, „The Journal of Antibiotics”, 36 (6), 1983, s. 661–666, DOI: 10.7164/antibiotics.36.661, ISSN 0021-8820 [dostęp 2020-02-27] (ang.).
- ↑ Index Fungorum - Names Record [online], www.indexfungorum.org [dostęp 2020-02-24].