101 Pułk Ułanów (1939)
101 Rezerwowy Pułk Ułanów – oddział kawalerii Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej improwizowany w trakcie kampanii wrześniowej 1939 roku.
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie |
1939 |
| Rozformowanie |
1939 |
| Dowódcy | |
| Pierwszy |
mjr Stanisław Żukowski |
| Ostatni |
mjr Stanisław Siciński |
| Działania zbrojne | |
| kampania wrześniowa | |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | |
| Rodzaj wojsk | |
| Podległość |
BK „Wołkowysk” (1939) |
Formowanie pułku
edytujFormowanie pułku rozpoczęto w Białymstoku od 10 do 12 września 1939 roku na bazie pododdziałów formowanych z oficerów i szeregowych Ośrodka Zapasowego Suwalskiej i Podlaskiej Brygady Kawalerii „Białystok” – „Wołkowysk” oraz szwadronów marszowych formowanych w szwadronach zapasowych garnizonu Białystok. Od 14 września przebywał w Wołkowysku w dalszym ciągu prowadząc pracę organizacyjną. Wchodził organizacyjnie w skład Rezerwowej Brygady Kawalerii „Wołkowysk“ pod dowództwem płk. Edmunda Heldut-Tarnasiewicza[1]. Kadra i rezerwiści pułku wywodzili się ze stanów 1 i 2 pułku ułanów, 3 pułku szwoleżerów. Składał się z czterech szwadronów liniowych, szwadronu ckm, plutonu kolarzy, plutonu łączności i szwadronu gospodarczego. Większość jego ułanów stanowili żołnierze rezerwy Podlaskiej i Suwalskiej Brygady Kawalerii. Część ułanów była narodowości białoruskiej. Wartość pułku obniżały konie pozyskane w czasie mobilizacji, jedynie konie 2 szwadronu, przekazane przez szwadron zapasowy 1 pułku ułanów Krechowieckich, miały odpowiednią kondycję. Uzbrojenie pułku składało się z kbk i 6 ckm Maxim, a poczet dowódcy pułku miał jeden karabin przeciwpancerny, ale z małym zapasem amunicji[2]
Działania bojowe 101 rezerwowego pułku ułanów
edytujNocą 11/12 września wieczorem pułk wymaszerował w kierunku Grodna przez Dziembrowo, Ostrynię. 16 września 1 szwadron stoczył potyczkę z niemieckimi motocyklistami pod Brzostowicą Wielką. 19 września 2 szwadron pułku stoczył zwycięska walkę z sowieckim pododdziałem piechoty wspartym czołgami. Na noc 20/21 września pułk zatrzymał się w Zabohonnikach i Orechowiczach osłaniając Grodno od wschodu. Do Grodna dotarł o świcie 21 września, wziął udział w jego obronie i walczył z wojskami sowieckimi i dywersantami komunistycznymi. 101 pułk bronił Grodna od strony szosy skidelskiej. 101 pułk ułanów bronił od wieczora 20 września do godzin popołudniowych południowego odcinka obrony, prawego brzegu Niemna od mostu drogowego do mostu kolejowego, jednocześnie częścią sił patrolował miasto i likwidował grupy dywersantów[3]. Podczas walk o Grodno rtm. N. Łopianowski uszkodził czołg sowiecki z jedynego w pułku karabinu ppanc. wz. 35. Po rozkazie ewakuacji Grodna pułk w kolumnie Rezerwowej BK „Wołkowysk” wieczorem 21 września dotarł do wsi Hoża, podczas ulewnego deszczu przeprawił się nocą 21/22 września przez Niemen i pomaszerował do wsi i folwarku Kodziowce niedaleko Sopoćkiń i o godz. 19.00 zajął w niej kwatery. Patrole pułku stwierdziły obecność 7 czołgów sowieckich i piechoty w sąsiedztwie pomiędzy wsią, a folwarkiem na biwaku bez ubezpieczeń. Przedzieliły one pułk na dwa dywizjony, zakwaterowany w folwarku pod dowództwem mjr. S. Żukowskiego i we wsi dowodzonego przez rtm. N. Łopianowskiego. O godz. 21 przez wieś prowadząc ostrzał do budynków przejechały czołgi wroga. Po przygotowaniu jedynej dostępnej broni przeciwpancernej w postaci butelek zapalających z nafty i benzyny, oraz ułożeniu kilku min ppanc. pułk przygotowywał się do walki[4]. O godz. 4.00 wojska sowieckie głównie czołgi zaatakowały pozycje 2 i 1 szwadronu, części szwadronu ckm i plutonu pionierów we wsi Kodziowce, natomiast na wojska sowieckie biwakujące w pobliżu wsi uderzył o tej samej godzinie z folwarku ze swoim dywizjonem (3, 4 szwadron, część szwadronu ckm i poczet dowódcy) mjr S. Żukowski. Zacięty nocno-dzienny bój 101 pułku ułanów prowadzony wręcz i na bliskie odległości przyniósł znaczne straty obu stronom boju. Śmiertelnie ranny został dowódca pułku mjr Stanisław Żukowski, polegli dowódca szwadronu ckm rtm. A. Ścisłowski i 3 szwadronu por. S. Dobrzański, łącznie poległo ok. 10–14 i ok. 20 rannych oficerów i ułanów. Straty wroga to do 17 czołgów zniszczonych i uszkodzonych oraz ok. 80 zabitych, rannych i zaginionych. 23 września pułk przekroczył granicę polsko-litewską i został internowany[5].
Obsada personalna pułku we wrześniu 1939
edytuj| Obsada personalna pułku we wrześniu 1939 | ||
|---|---|---|
| Stanowisko etatowe | Stopień, imię i nazwisko | Uwagi |
| dowódca pułku | mjr Stanisław Żukowski | †22 IX 1939 |
| zastępca dowódcy pułku | mjr st. sp. Stanisław Siciński | dowódca pułku od 22 IX 1939 |
| adiutant | rtm. Stanisław Szefer[6] | |
| kwatermistrz | rtm. Kazimierz Skrzyński[6] | †XII 1941 szpital epidemiczny Kujbyszew[7] |
| dowódca 1 szwadronu | por. Kazimierz Garbacki[8] | |
| dowódca 2 szwadronu | rtm. Narcyz Łopianowski | |
| dowódca 3 szwadronu | por. Stanisław Dobrzański | †22 IX 1939 |
| por. Tadeusz Gierycz | od 22 IX 1939 | |
| dowódca 4 szwadronu | rtm. Jerzy Bilwin[9] | |
| dowódca szwadronu ckm | rtm. Apoloniusz Ścisłowski | †22 IX 1939 |
| dowódca plutonu pionierów | rtm. Hipolit Żarski | |
| dowódca plutonu kolarzy | ||
| pluton łączności | pchor. rez. Jan Rukat[6] | |
| rtm. st. sp. Marian Wiśniewski | †1940 Katyń[10] | |
Przypisy
edytuj- ↑ Krogulec 1990 ↓, s. 38.
- ↑ Włodarkiewicz 2017 ↓, s. 63.
- ↑ Cygan 1990 ↓, s. 40-49.
- ↑ Włodarkiewicz 2016 ↓, s. 48-66.
- ↑ Krogulec 1990 ↓, s. 38-39.
- ↑ a b c Dobroński i Skłodowski 2008 ↓, s. 301.
- ↑ Wykaz poległych 1952 ↓, s. 363.
- ↑ Podhorski 1956 ↓, s. 59.
- ↑ Grzelak 2002 ↓, s. 138-139.
- ↑ Księga Cmentarna Katynia 2000 ↓, s. 691.
Bibliografia
edytuj- Wykaz poległych i zmarłych żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na obczyźnie w latach 1939-1946. Londyn: Instytut Historyczny im. gen. Sikorskiego, 1952.
- Wiktor,Krzysztof Cygan: Kresy w ogniu. Wojna polsko-sowiecka 1939. Warszawa: Warszawska Oficyna Wydawnicza, 1990. ISBN 83-85209-00-X.
- Adam Dobroński, Krzysztof Skłodowski: 2 pułk Ułanów Grochowskich im. gen. Dwernickiego 1917-1939. Dzieje i tradycje. Suwałki: Muzeum Okręgowe w Suwałkach, 2008. ISBN 978-83-61494-12-6.
- Czesław Grzelak: Wilno-Grodno-Kodziowce 1939. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2002. ISBN 83-11-09457-8.
- Jan Kiński, Helena Malanowska, Urszula Olech, Wacław Ryżewski, Janina Snitko-Rzeszut, Teresa Żach: Katyń. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Marek Tarczyński (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2000. ISBN 83-905590-7-2.
- Grzegorz Krogulec: 1 Pułk Ułanów Krechowieckich im. płk. Bolesława Mościckiego. seria Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej zeszyt nr 3. Warszawa: Mikromax, 1990. ISBN 83-00-03218-5.
- Zygmunt Podhorski: Działania bojowe 1 Pułku Ułanów Krechowieckich imienia płk B. Mościckiego w kampanii wrześniowej 1939 r. opr. Z. Podhorskiego. Jazda Polska w II wojnie światowej zeszyt 2. Londyn: Zrzeszenie Kół Pułkowych Kawalerii, 1956.
- Wojciech Włodarkiewicz: Kodziowce 1939. Zwycięskie bitwy Polaków tom nr 55. Warszawa: Edipresse - kolekcje Sp. zo.o., 2016. ISBN 978-83-7989-799-5.
- Wojciech Włodarkiewicz. Ułani przeciwko czołgom Armii Czerwonej. Walka 101 Rezerwowego Pułku Ułanów o Kodziowce 22 września 1939 roku. „Bellona”. 2, 2017. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej. ISSN 1897-7065.