Adam i Ewa (obraz Lucasa Cranacha starszego w Muzeum Narodowym w Warszawie)

Adam i Ewa – obraz pędzla Lucasa Cranacha starszego, datowany na około 1510 rok, jedna z kilkudziesięciu wersji przedstawień pierwszych rodziców namalowanych przez tego artystę. Nie są znane zleceniodawca i miejsce przeznaczenia dzieła.

Adam i Ewa

Autor	Lucas Cranach starszy
Data powstania	około 1510
Medium	olej i tempera na desce
Wymiary	59 × 44 cm
Miejsce przechowywania
Lokalizacja	Muzeum Narodowe w Warszawie

Inne wersje Adama i Ewy
Lucasa Cranacha Starszego

Adam i Ewa, Antwerpia, Królewskie Muzeum Sztuk Pięknych

Adam i Ewa, 1513, Würzburg, Mainfrankisches Museum

Adam i Ewa, drzeworyt, 1509, Londyn, British Museum

Adam i Ewa, Coburg, Veste Coburg

Lucas Cranach Starszy, Adam i Ewa, 1526, Londyn, Courtauld Institute of Art

Adam i Ewa, 1528, Florencja, Uffizi

Adam i Ewa, 1533, Berlin, Gemäldegalerie

Adam i Ewa przy Drzewie Poznania Dobrego i Złego, ok. 1525

Przed połową XIX wieku obraz był wzmiankowany w zbiorach rodu Hohenzollern-Hechingen, następnie stał się własnością prywatną doktora Oertela z Monachium, potem nieznanego z nazwiska paryżanina. Od roku 1925 znajdował się w zbiorach wrocławskiego Schlesisches Museum der Bildenden Kunste. Podczas wojny ewakuowano go do Kamieńca Ząbkowickiego. W 1946 roku został przekazany do Muzeum Narodowego w Warszawie, gdzie znajduje się do dziś.

Opis obrazu

Obraz przedstawia pierwszych biblijnych rodziców, Adama i Ewę, ukazanych nago w lesie. Pośrodku stoi fragmentarycznie ukazane drzewo poznania dobra i zła, jednak nie jest to jabłoń, ale dąb, którego masywne korzenie nieco wystają z częściowo pokrytej zielenią i kamieniami ziemi. Po potężnym, „spiralnym”, rozgałęzionym u góry pniu pełza w dół wąż – symbol szatana – kusząc Ewę, aby skosztowała zakazanego owocu jabłoni. Obie postacie charakteryzują się odmienną barwą karnacji: u Adama tonacje są cieplejsze, u Ewy chłodniejsze. Oba akty ukazane są w lekkim kontrapoście; ich wysublimowane, taneczne pozy potęgują dynamikę kompozycji i podkreślają młodość i urodę pierwszych rodziców. Adam został ukazany jako młody, brodaty mężczyzna o kędzierzawych włosach, dużych, ciemnych oczach i nieco atletycznej budowie ciała. Kierująca swój wzrok w stronę widza Ewa, charakteryzuje się delikatnym modelunkiem ciała i rysami twarzy, dużymi, ciemnymi oczami i rozpuszczonymi, lekko rozwianymi, falującymi włosami. Dostrzegalne są tu emocje i uczucia: rozterka Adama wobec pokusy, której łatwo ulega Ewa.

Interpretacja

Pierwszym wykonanym przez Cranacha dziełem przedstawiającym Adama i Ewę jest datowany na rok 1509 drzeworyt, charakteryzujący się z jednej strony ekspresją, z drugiej zaś dążeniem do rodzajowego, realistycznego zilustrowania wątku z Księgi Rodzaju. W namalowanym około rok później obrazie warszawskim Lucas Cranach Starszy nieco zmienił sposób przedstawienia sceny z pierwszymi rodzicami, nadając jej bardziej erotyczny charakter, często obecny w twórczości artysty. Prócz kilkudziesięciu wersji Adama i Ewy exemplum gratia stanowi seria około 30 obrazów ukazujących Grzech pierworodny. Nagość jest tu świadomie wyeksponowana, natomiast pozy i gesty obrazują miłosne uczucia między Adamem i Ewą. Biblijne wątki poświęcone pierwszym rodzicom upowszechniły się w twórczości Cranachów oraz innych artystów niemieckich (m.in. Albrechta Dürera, Hansa Baldunga Griena) ze względu na zainteresowanie studiami nad proporcjami, anatomią i ruchem człowieka. W przypadku Lucasa Cranacha Starszego, który często zmieniał styl, malując kolejne wersje Adama i Ewy, wątek ten miał wymiar moralizatorski ze względu na silne oddziaływanie reformacji i nauk Marcina Lutra, który bardzo przyjaźnił się z Cranachem.

Pod względem stylistycznym warszawska wersja Adama i Ewy jest przykładem piękna ludzkiego ciała w wersji italianizującej. Wpływy włoskie w przedstawieniach pierwszych rodziców pojawiły się wcześniej m.in. w obrazach Albrechta Dürera i Jana Gossaerta. Prawdopodobnie stanowiły one inspirację dla Lucasa Cranacha Starszego. Namalowane w konwencji naturalistycznej postaci oraz krajobraz są charakterystyczne dla wczesnego okresu twórczości Cranacha, przypadającej na przełom dwóch pierwszych dekad XVI stulecia. Cechy fizjonomiczne postaci Adama i Ewy z warszawskiego dzieła podobne są m.in. do Alfeusza z wiedeńskiej Rodziny Marii, św. Krzysztofa z fragmentarycznie zachowanego retabulum ołtarzowego w zbiorach Thyssen-Bornemisza w Lugano oraz Wenus z Ermitażu i Marii z wrocławskiej Madonny pod jodłami.

Bibliografia

• Adam Chudzikowski, Malarstwo austriackie, czeskie, niemieckie, węgierskie 1500–1800, Warszawa 1964.
• Max J. Friedländer, Jakob Rosenberg, Die Gemälde von Lucas Cranach, Basel 1979.
• Lucas Cranach. Ein Maler-Unternehmer aus Franken. Katalog zur Landessaustellung in der Festung Rosenberg, Kronach 1994.
• Joachim Rosenberg, Adam und Eva von Lucas Cranach d. A, „Pantheon” 1976, s. 21.
• Werner Schade, Malarski ród Cranachów, Warszawa 1980.
• Bożena Steinborn, Antoni Ziemba, Malarstwo niemieckie do 1600 roku, Warszawa 2000.
• Ewa Wiłkojć, „Chrystus błogosławiący dzieci” Lucasa Cranacha Starszego w zbiorach Zamku Królewskiego na Wawelu w świetle badań i działań konserwatorskich, Kraków 2012.