Alternatywna Uogólniona Teoria Organizacji i Zarządzania

Alternatywna Uogólniona Teoria Organizacji i Zarządzania (AUTOiZ) – propozycja podejścia do organizacji i zarządzania jako do nauki, opracowana i rozwinięta przez Seweryna Chajtmana. Koncepcja AUTOiZ wyrosła z krytycznej analizy poglądów obserwowanych w krajowych i zagranicznych publikacjach na temat organizacji i zarządzania, kilkudziesięcioletnich doświadczeń kształcenia specjalistów (inżynierów-organizatorów) oraz praktycznego projektowania usprawnień organizacyjnych. AUTOiZ reprezentuje podejście antropocentryczne, tzn. jako punkt odniesienia relacyjnego przyjmuje człowieka. Uzasadnieniem dla jej powstania są:

• olbrzymie nagromadzenie wiedzy rozproszonej w literaturze specjalistycznej wielu kierunków i dyscyplin,
• nadmierna jednostronność nagminnie wyodrębnianych ujęć cząstkowych,
• brak syntetycznego, spójnego podejścia, integrującego różnorodne poglądy na temat organizacji i zarządzania, opartego na ścisłych kryteriach,
• konieczność uzgodnienia podstawowych paradygmatów organizacji i zarządzania, m.in. w odniesieniu do takich zagadnień, jak: przedmiot (obiekt) organizacji i zarządzania, dominująca pozycja procesu pracy, funkcje zarządzania, podział systemu na podsystemy, modelowanie celów i procesów w systemie, relacja pomiędzy pojęciami „organizacji” i „zarządzania”, obiektywna klasyfikacja szkół i kierunków,
• potrzeba sprecyzowania, przyjęcia i powszechnego uznania praw i prawidłowości organizacji,
• konieczność radykalnego zreformowania systemów edukacji organizacyjnej.

Alternatywne paradygmaty i uogólniony przedmiot organizacji i zarządzania

Od XIX i początku XX wieku, jako główny paradygmat organizacji i zarządzania przyjmuje się proces pracy ludzkiej. Odpowiadało to ówczesnemu poziomowi stosunkowo skromnej mechanizacji pracy i początkom automatyzacji. Obecnie, w dobie zaawansowanej i narastającej automatyzacji niezbędna jest zmiana dotychczasowych paradygmatów w rozważaniach o organizacji i zarządzaniu. Paradygmat procesu pracy wymaga zastąpienia paradygmatem integralnego procesu ergotransformacyjnego PET, w którym proces pracy stanowi jeden z cząstkowych, malejących elementów.

Możliwe staje się uogólnienie przedmiotu organizacji i zarządzania. Zamiast przypadkowych określeń, takich jak: przedsiębiorstwo, zakład przemysłowy, instytucja itd., jako uogólniony przedmiot można przyjąć dowolny system ergotransformacyjny SET, którego celem jest uzyskiwanie wytworów materialnych lub informacyjnych.

System ergotransformacyjny SET

System, w którym w wyniku działania specyficznej kombinacji zgrupowanych i wzajemnie sprzężonych procesów ergotransformacyjnych PET (procesów podstawowych oraz wspomagająco-obsługujących procesów pomocniczych i informacyjnych) następuje sterowane przez człowieka (ludzi) przetwarzanie tworzyw materialnych i informacyjnych w docelowe wytwory materialne lub informacyjne, realizujące przewidywane potrzeby odbiorców (użytkowników, klientów).

Miejsce systemów ergotransformacyjnych SET w klasyfikacji systemów. Za kryterium klasyfikacji przyjęto stopień ingerencji człowieka w system

Proces ergotransformacyjny PET

Ciąg kolejnych, wzajemnie uzależnionych zmian stanów tworzywa materialnego lub informacyjnego, zachodzących pod wpływem celowych działań uczestniczącego w tym procesie człowieka (lub zaprojektowanych i uruchomionych przez człowieka) i funkcjonowania zastosowanych urządzeń, w wyniku czego następuje przekształcenie tworzywa wejściowego w pożądany wytwór wyjściowy (materialny lub informacyjny).

Przedmiotem organizacji i zarządzania są tylko i wyłącznie wszelkie dowolne systemy i procesy ergotransformacyjne SET i PET. Merytoryczną istotą SET i PET są ich celowe wytwory, w postaci produktów materialnych lub wytworów informacyjnych. Powyższe twierdzenie zastępuje rozpowszechnione poglądy, że przedmiotem organizacji i zarządzania jest „proces pracy” lub inne poglądy na ten temat.

Prawa i prawidłowości

Prawo trójsekwencyjnej struktury procesu ergotransformacyjnego PET. Klasyfikacja procesów w systemie ergotransformacyjnym SET.

Klasyfikacja procesów w systemie ergotransformacyjnym w zależności od gradacji celów i relacji obsługi

Klasyfikacja procesów w systemie ergotransformacyjnym ze względu na charakter przetwarzanego tworzywa

Dowolny proces ergotransformacyjny PET stanowi syntezę, integrację trzech składowych, równolegle przebiegających i wzajemnie sprzężonych sekwencji – podprocesów cząstkowych. Są to:

1. Sekwencja przetwarzania tworzywa [T]
2. Sekwencja działań człowieka uczestniczącego w procesie (lub ludzi uczestniczących w procesie) [L]
3. Sekwencja funkcjonowania w procesie różnorodnych urządzeń i narzędzi [N]

Prawo to zasługuje na miano pierwszego podstawowego prawa organizacji i zarządzania.

Z prawa trójsekwencyjnej struktury procesu ergotransformacyjnego konsekwentnie wynikają dalsze logicznie wywiedzione prawidłowości.

Wyróżnia się następujące rodzaje procesów:

A) procesy podstawowe P_pod

B1) procesy pomocnicze P_pom

B2) procesy informacyjne P_inf

Ze względu na charakter przetwarzanego tworzywa można zidentyfikować procesy materialne oraz procesy przetwarzania danych informacyjnych.

Prawo obsługi przez procesy pomocnicze P_pom

Funkcjonowanie dowolnego procesu PET wymaga obsługi sekwencji działań człowieka [L] oraz sekwencji funkcjonowania urządzeń (i narzędzi) [N] ze strony procesów pomocniczych P_pom. Można wymienić cztery kategorie P_pom:

1. Procesy remontowe i konserwacyjne urządzeń [P_rem]
2. Procesy obsługi narzędziowej [P_n]
3. Procesy obsługi energetycznej [P_en]
4. Procesy obsługi uczestników procesu obsługiwanego [P_L]

Każdy dowolny proces pomocniczy P_pom, jako należący do jednej ze szczególnych kategorii PET, również wymaga obsługi ze strony innych procesów pomocniczych P_pom, albo następuje samoobsługa.

Prawo obsługi przez procesy informacyjne P_inf

Funkcjonowanie dowolnego PET uzależnione jest od sprzęgającego zintegrowania jego trzech składowych sekwencji poprzez obsługę ze strony procesów informacyjnych P_inf. Fragmentaryzacja PET na kolejne operacje również wymaga obsługi ze strony odpowiedniego, sprzęgającego P_inf. Dlatego też każdy dowolny PET wymaga obsługi ze strony trzech rodzajów procesów informacyjnych P_inf:

1. Procesu informacyjnego sprzęgającego trzy sekwencje PET w ramach każdej poszczególnej, kolejnej operacji
2. Procesu informacyjnego sprzęgającego kolejne operacje PET
3. Procesu informacyjnego sprzęgającego procesy w systemie SET

Każdy dowolny proces informacyjny P_inf, jako szczególna kategoria PET, również wymaga obsługi ze strony innych procesów informacyjnych P_inf (i oczywiście ze strony innych procesów pomocniczych P_pom), albo też może nastąpić zapętlająca się, częściowa samoobsługa.

Schemat logiczny modelu procesu ergotransformacyjnego

Prawo wielokryterialnej, wieloprzekrojowej dekompozycji i syntezy systemu ergotransformacyjnego SET

Schemat modelu systemu ergotransformacyjnego

Prawo wielokryterialnej, wieloprzekrojowej dekompozycji i syntezy systemu ergotransformacyjnego SET można określić jako drugie podstawowe prawo organizacji i zarządzania.

Pierwszoplanowym zagadnieniem identyfikacji lub projektowania (nowego lub usprawnianego) dowolnego SET jest trafna dekompozycja na składowe podsystemy. Metodologicznie nie jest dopuszczalny podział arbitralny, nie oparty na konsekwentnych kryteriach. AUTOiZ traktuje SET nie jako układ „płaski”, ale jako „przestrzenny”, rozpatrywany z kilku punktów widzenia – jako odrębne, chociaż wzajemnie sprzężone „przekroje” („rzuty”, odzwierciedlenia), w zależności od określonych odrębnych kryteriów dekompozycji. Należy założyć, że takich przekrojów może być wiele, ale dotychczas ustalono tylko cztery kryteria (przekroje i struktury):

1. Pierwszy przekrój rozpatruje SET jako strukturę wszelkich zachodzących w obiekcie procesów PET: S¹ = < P_pod; P_pom; P_inf; R¹ >.
2. Drugi przekrój przytacza strukturę wszelkich zasobów uczestniczących w systemie (tworzyw i wytworów [T], zasobów ludzkich [L], zasobów urządzeń i narzędzi [N], zasobów informacyjnych [D] oraz zasobów kapitałowo-finansowych (w postaci salda bilansowego) [F]): S² = < T; L; N; D; F; R² >.
3. Trzeci przekrój odzwierciedla hierarchiczną strukturę wszelkich komórek „organizacyjnych” (podstawowych, pomocniczych i informacyjnych), składających się na SET: S³ = < K_pod; K_pom; K_inf; R³ >.
4. Czwarty przekrój przedstawia dynamikę kolejnych etapów rozwoju rozpatrywanego obiektu – od projektowania obiektu i przygotowania warunków, poprzez etap wdrożenia i normalnej eksploatacji, aż do zmiany lub ewentualnej likwidacji systemu: S⁴ = < S¹; S²; S³; S⁴; ... ; Sⁿ; R⁴ >.

Poszczególne przekroje należą do relacyjnej konfiguracji systemu: S = < S¹; S²; S³; S⁴; ... ; Sⁿ; R^1...n >.

Prawo fazowej struktury integralnego procesu informacyjnego P_inf

Prawo fazowej struktury integralnego procesu informacyjnego Pinf można określić jako trzecie podstawowe prawo organizacji i zarządzania.

Prawo fazowej struktury integralnego procesu informacyjnego jest wstępem do dalszych prawidłowości projektowania podsystemu informacyjnego. Istotą dowolnego procesu informacyjnego P_inf jest obsługa innych procesów lub obiektów. W dowolnym integralnym procesie P_inf wyróżnia się cztery kolejne w czasie fazy:

1. Faza prospektywnego przygotowania parametrów wytworów obsługiwanego procesu (obsługiwanych procesów), metod realizacji i innych czynników (normatywy N₁).
2. Faza planowania obsługiwanych procesów (normatywy N_p).
3. Faza bieżącej ewidencji stanów i rezultatów przebiegu procesów obsługiwanych, po ich uruchomieniu (E).
4. Faza kontroli i regulacji obsługiwanych procesów.

Zależności pomiędzy fazami procesu informacyjnego i parametrami procesu obsługiwanego

Szczegółowa interpretacja kolejnych faz dowolnego procesu ergotransformacyjnego

Prawidłowości powiązań między procesami i ich modele

Prawidłowości te i modele są konsekwencją wynikającą z poprzednio wymienionych praw, tj.: prawa trójsekwencyjnej struktury dowolnego procesu ergotransformacyjnego PET, prawa nieuniknionej obsługi dwóch sekwencji przez specjalistyczne procesy pomocnicze P_pom (cztery rodzaje) oraz prawa obsługi i powiązań sekwencji ze strony odpowiednich procesów informacyjnych P_inf. Wariantów możliwych kombinacji obsługi i sprzężeń procesów może być bardzo wiele. W każdym przypadku obowiązuje prawo obsługi każdego bez wyjątku procesu ergotransformacyjnego PET.

Prawidłowość kombinatoryki wszystkich rodzajów procesów w dowolnym systemie ergotransformacyjnym SET

W każdym dowolnym systemie ergotransformacyjnym nieunikniony jest zestaw procesów podstawowych P_pod, pomocniczych P_pom i informacyjnych P_inf, a także w zależności od charakteru przetwarzanego tworzywa, zgrupowane są procesy materialne (przetwarzające tworzywa materialne) i procesy przetwarzania danych informacyjnych.

• Prawidłowości w systemie ergotransformacyjnym
• 
  Przykład modelu powiązań i sprzężeń między procesami obsługiwanymi i obsługującymi w systemie ergotransformacyjnym
• 
  Wzajemne relacje pomiędzy procesami podstawowymi P_pod, pomocniczymi P_pom i informacyjnymi P_inf w systemie ergotransformacyjnym

Zarządzanie jako szczególny rodzaj procesu informacyjnego P_inf

Z zestawienia poprzednio wymienionych prawidłowości wynika, że w sposób logiczny zarządzanie można interpretować jedynie jako proces P_inf wyższego stopnia, koordynujący kilka procesów informacyjnych P_inf niższego stopnia. Szczególnie istotnym dla procesów zarządzania jest ich integralność, kompleksowe uwzględnianie wymagań sterowania wszystkimi procesami podstawowymi P_pod, pomocniczymi P_pom i informacyjnymi niższego stopnia P_inf oraz objęcie wszystkich czterech faz i składowych części procesu informacyjnego Pinf.

W gradacji powiązań i sprzężeń procesu ergotransformacyjnego PET w systemie proces zarządzania występuje więc jako proces informacyjny P_inf co najmniej 3-go stopnia (P_inf≥3), koordynujący procesy informacyjne co najmniej 2-go stopnia (P_inf≥2). Procesy informacyjne niższego stopnia (P_inf≤2) mogą być ukierunkowane na realizację jednej z faz lub części integralnego procesu informacyjnego P_inf, albo na sterowanie (obsługę) jednego z rodzajów procesów w systemie ergotransformacyjnym SET.

Stąd też wynika, że pojęcie organizacji w sensie czynnościowym można interpretować jako dowolny proces informacyjny, dowolnego stopnia w systemie ergotransformacyjnym SET. Np. robotnik na stanowisku roboczym, mistrz, technolog, konstruktor, referent, planista, kontroler itp., na pewno uczestniczą w procesach organizowania, ale nie zawsze musi to być „zarządzanie”, które jest domeną procesów informacyjnych wyższych stopni, z reguły związanych z wyższymi szczeblami kierownictwa.

Bibliografia

• Seweryn Chajtman, Marek Zyzik: Some Theoretical Problems of the Factory of the Future. W: Proceedings of the Conference on Factory of the Future. Tel Aviv: 1984.brak strony w książce
• Seweryn Chajtman, Marek Zyzi: The Identification of Information Processes in the Manufacturing. W: Proceedings of the 8th International Conference on Production Research. Stuttgart: 1985.brak strony w książce
• Seweryn Chajtman: Systemy i procesy informacyjne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne PWE, 1986, seria: Informatyka w Praktyce.brak strony w książce
• Seweryn Chajtman, Jarosław Borzęcki: Методические проблемы моделирования системы управления как основа их автоматизации и применения ЭВМ. W: Konferencja COMPCONTROL. Moskwa: 1987.brak strony w książce
• Seweryn Chajtman, Marek Zyzik: Modelling Relations Between Processes in the Production System. W: Proceedings of the 9th International Conference on Production Research. Cincinnati, Ohio, USA: 1987.brak strony w książce
• Seweryn Chajtman, Jarosław Borzęcki. Metodyczne podstawy analizy i projektowania struktury aparatu zarządzania przedsiębiorstwa na tle wieloprzekrojowej dekompozycji systemu gospodarczo-produkcyjnego. „Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej”. Nr 14, 1988. brak numeru strony
• Seweryn Chajtman, Jarosław Borzęcki: Выделение информационной системы в хозяйственной единице как основа комплексного проектирования информатических систем. W: Konferencja COMPCONTROL. Bratysława: 1989.brak strony w książce
• Seweryn Chajtman: Alternatywne poglądy nieodzownym warunkiem przekształcenia wiedzy o organizacji i zarządzaniu w uogólnioną teorię i akceptowaną naukę. W: Stan i perspektywy rozwoju teorii i praktyki zarządzania na progu XXI wieku. R. Krupski i J. Lichtarski (red.). Wrocław: Wydawnictwa Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, 2002, seria: Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu.brak strony w książce
• Seweryn Chajtman, Marek Zyzik: Business Process Model: An Objective Description. W: Proceedings of the 12th World Multi-Conference on Systemics, Cybernetics and Informatics. Orlando, Florida, USA: The International Institute of Informatics and Cybernetics, 2008.brak strony w książce