Apostoł Andrzej (obraz El Greca)

Apostoł Andrzej – obraz hiszpańskiego malarza pochodzenia greckiego Dominikosa Theotokopulosa, znanego jako El Greco.

Apostoł Andrzej

Autor	El Greco
Data powstania	(1603-1614)
Medium	olej na płótnie
Wymiary	70 × 53,5 cm
Miejsce przechowywania
Lokalizacja	Muzeum Sztuk Pięknych w Budapeszcie

Apostoł Andrzej

Autor	El Greco
Data powstania	ok. 1600
Medium	olej na płótnie
Wymiary	71,12 × 54,61 cm
Miejsce przechowywania
Lokalizacja	Los Angeles County Museum of Art

Portret Świętego Andrzeja należał do cyklu Apostolados. El Greco kilkakrotnie podjął się namalowania cyklu dwunastu portretów świętych i portretu Zbawiciela. Do dnia dzisiejszego zachowały się w komplecie jedynie dwa zespoły; jeden znajduje się w zakrystii katedry w Toledo a drugi w Museo del Greco. Portret z budapeszteńskiego muzeum należy do serii niekompletnych, rozproszonych po różnych kolekcjach.

Opis obrazu

Postać św. Andrzeja jest związana z Bizancjum, a w tradycji grecko-chrześcijańskiej znany jest jako Protocleitos. El Greco, wychowany na Krecie, ukazał apostoła jako mądrego starca, pełnego godności, o oczach przepełnionych mądrością i głębią być może przypominającego jego pierwszego nauczyciela-mistrza. Andrzej odziany jest w płaszcz na którym widać harmonicznie dobrane tony niebiesko-zielone i żółte. Refleksy światła widoczne są również na włosach i brodzie. Zgodnie z ikonografią chrześcijańską Andrzej przedstawiany był z krzyżem na którym zmarł śmiercią męczeńską. El Greco ograniczył się do ukazania ciężkiego drewnianego pala tworzącego przekątną obrazu. Majestatyczność postaci powoduje, iż symbol jest jedynie częścią kompozycji.

Inne wersje

Portret Andrzeja Apostoła z budapeszteńskiego muzeum należy do grupy obrazów należących do cyklu portretów zwanych Apostolados powstałych w latach 1600–1614. Według Jose Gudiola należał on do Lopeza Cepero Collection z Sewilli, który zakupił całą serię od spadkobierców Jorge Manuela, syna El Greca. Wersje Apostołów Cepero, znajdują się obecnie w różnych kolekcjach. Przy ich tworzeniu w dużej mierze pomagał mistrzowi Luis Tristán, który przebywał w jego pracowni w latach 1603–1607. Harold Wethey również przypisuje atrybucje obrazu pracowni El Greca. Być może wersja budapeszteńska powstała na bazie portretu Apostoła Andrzeja z tzw. wersji Artache (obecnie w Plandiura Collection w Barcelonie); mniej dopracowaną. Bardzo podobną wersja znajduje się w Rhode Island School of Design w Providence i w Corcoran Gallery of Art w Waszyngtonie. Równie podobny wizerunek Apostoła Andrzeja znajduje się w Los Angeles County Museum of Art należący do tzw. serii apostołów z Almadrones. Jedyną różnicą jest ukazanie w dolnej części obrazu fragmentu poprzecznej belki krzyża. W dwóch innych odmiennych wersjach Apostoła Andrzeja z Muzeum El Greca i z Katedry z Toledo, święty trzyma już krzyż, a nie jedynie belkę.

Bibliografia

• András Székely: Malarstwo hiszpańskie. Warszawa: WAiF, 1974. Brak numerów stron w książce
• Harold E. Wethey: El Greco and his school. Princenton University Press, 1962. ISBN 0-517-404990.
• José Gudiol: The complete painting of El Greco. New York: Greenwich House, 1983. ISBN 0-517-404990.