Andrzej Apostoł

apostoł, święty kościoła katolickiego

Andrzej Apostoł, cs. Apostoł Andrej Pierwozwannyj (zm. ok. 62–70) – jeden z dwunastu apostołów, według świadectwa Ewangelii Pierwszy Powołany (Protokletos[1], cs. Первозванный) spośród apostołów, rodzony brat św. Piotra, męczennik, święty Kościoła katolickiego i prawosławnego. Święty ten wymieniany jest w Modlitwie Eucharystycznej (Communicantes) Kanonu rzymskiego.

Święty
Andrzej Apostoł
Pierwszy Powołany
apostoł
męczennik
Ilustracja
Męczeństwo św. Andrzeja Apostoła.
Miejsce urodzenia Betsaida
Data i miejsce śmierci 30 listopada (ok. 62–70)
Pátrai (obecnie Patras)
Czczony przez Kościół katolicki, Cerkiew prawosławną
Wspomnienie 30 listopada i 9 maja (Anglia i Szkocja) (kat.)
m.in. 13 grudnia i 13 lipca (praw. według kal. greg.)
Atrybuty krzyż świętego Andrzeja, księga, ryba, sieć
Patron krajów m.in.: Szkocji, Grecji, Rosji, Hiszpanii, Sycylii; małżeństw, podróżujących, rybaków, rycerzy, woziwodów, rzeźników
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Ikona świętego Andrzeja.
Luca Giordano, Męczeństwo świętego Andrzeja.
Męczeństwo św. Andrzeja Caravaggia. Artysta – wbrew tradycji – przedstawił apostoła na krzyżu łacińskim.

ŻyciorysEdytuj

Andrzej pochodził z żydowskiej rodziny rybackiej z Betsaidy nad Jeziorem Galilejskim (Jezioro Tyberiadzkie; również Genezaret)[2], ale mieszkał w Kafarnaum razem z bratem Szymonem Piotrem i jego teściową[3]. Początkowo był uczniem Jana Chrzciciela. Pod jego wpływem poszedł za Jezusem Chrystusem, gdy ten przyjmował chrzest w Jordanie. Andrzej przystąpił do Chrystusa wraz ze swoim bratem[4].

Po śmierci Jezusa na krzyżu, jego zmartwychwstaniu i zesłaniu Ducha Świętego na apostołów, Andrzej jako pierwszy głosił Ewangelię w Bizancjum (uważa się, że był pierwszym biskupem konstantynopolitańskim), a następnie w miastach Azji Mniejszej, Tracji, Scytii, Grecji, Abchazji i na wybrzeżach Morza Czarnego. Legenda głosi, że dotarł aż do ujścia Dniepru, popłynął w górę rzeki i ok. roku 40 przybył na wzgórze, na którym później zbudowano świątynię[a], a wokół powstało miasto Kijów[5].

Śmierć męczeńskaEdytuj

Za swe nauki apostoł Andrzej został skazany na śmierć męczeńską, którą poniósł w greckim Pátrai (obecnie Patras), według różnych źródeł, w 62, 65 lub 70 r.

Rozpięto go na krzyżu mającym kształt litery X. Jest to pierwsza litera słowa „Chrystus” w języku greckim od Χριστός, 'Christos' (Pomazaniec). Krzyż został później nazwany krzyżem świętego Andrzeja.

KultEdytuj

W Cerkwi prawosławnej oraz w katolickich Kościołach wschodnich św. Andrzej obdarzany jest wielką czcią, jako jeden z głównych świętych (analogicznie w Kościele rzymskokatolickim taką czcią obdarzony jest Święty Piotr).

Kult w PolsceEdytuj

W Polsce, w okresie od XI do XVI wieku, wybudowano 123 kościoły pod wezwaniem św. Andrzeja. Kościoły te powstawały przede wszystkim na Śląsku i w Wielkopolsce. Obecnie są 132 kościoły i kaplice (w tym 97 kościołów parafialnych) oraz 296 wizerunków św. Andrzeja Apostoła. 115 miejscowości wywodzi swoją nazwę od imienia Andrzej (stan na 2008 r.)[6].

PatronatEdytuj

Święty Andrzej jest patronem:

Jest także patronem małżeństw, podróżujących, rybaków, rycerzy, woziwodów, rzeźników.

Orędownik zakochanych, wspomaga w sprawach matrymonialnych i wypraszaniu potomstwa.

Dzień obchodówEdytuj

Święto liturgiczne Andrzeja Apostoła w Kościele katolickim oraz anglikańskim i ewangelickim, obchodzone jest 30 listopada.
W Anglii i Szkocji święto przeniesienia szczątków obchodzone jest 9 maja.

W prawosławiu Święty wspominany jest z reguły dwukrotnie w roku liturgicznym.

Cerkiew prawosławna:

Gruziński Kościół Prawosławny (którego założycielem jest Andrzej Apostoł):

  • 29 kwietnia/12 maja, tj. 12 maja według kalendarza juliańskiego,
  • 30 listopada/13 grudnia.

Kościół ormiański wspomina Apostoła dwukrotnie:

Koptyjski Kościół Ortodoksyjny, który posiada własny kalendarz liturgiczny podzielony na 13 miesięcy, wspomina Apostoła trzykrotnie:

  • 30 listopada,
  • 24 lipca (dzień wielu cudów),
  • 23 sierpnia (dzień jednego cudu).

RelikwieEdytuj

W 356 r. relikwie apostoła przewieziono z Patras do Konstantynopola i umieszczono w świątyni Apostołów. W czasie IV Krucjaty, gdy krzyżowcy zajęli miasto, zabrali je ze sobą i przewieźli do Amalfi w pobliżu Neapolu. W roku 1208 szczątki św. Andrzeja zostały pochowane w krypcie katedry w Amalfi. W połowie XV wieku papież Pius II polecił głowę świętego przewieźć do Rzymu, gdzie spoczywała w bazylice św. Piotra do 1964, kiedy to Paweł VI 25 września zwrócił ją do Katedry św. Andrzeja w Patras na Peloponezie, gdzie św. Andrzej poniósł męczeńską śmierć.

Prawa ręka apostoła znajduje się w Bogojawleńskim Soborze Katedralnym w Moskwie[8]. Jego relikwie znajdują się również w archikatedrze Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej w Edynburgu (Szkocja)[9], w kościele środowisk twórczych w Warszawie (Ekumeniczne Sanktuarium św. Andrzeja Apostoła w Warszawie)[10], a także w bazylice w Olkuszu[11], gdzie pojawiły się wcześniej niż w Warszawie, w Nawarzycach (woj. świętokrzyskie)[12] oraz w Lipnicy Murowanej[13].

OrderyEdytuj

Trzy różne odznaczenia rosyjskie o tej samej nazwie:

Osobny artykuł: Order Świętego Andrzeja.

IkonografiaEdytuj

W ikonografii św. Andrzej Apostoł posiada od początku indywidualne cechy. Przedstawiany jest jako starszy mężczyzna o gęstych, siwych włosach i krzaczastej, krótkiej brodzie. Jako apostoł nosi długi płaszcz. Czasami ukazywany jest jako rybak w krótkiej tunice. Powracającą sceną w sztuce religijnej jest chwila jego ukrzyżowania.

Atrybutami są: krzyż św. Andrzeja w kształcie litery X, księga, ryba, sieć.

Na ikonach ruskich apostoł Andrzej, jako patron Rusi, często wyróżniany jest spośród innych apostołów strojem i gestem. Wierni Cerkwi modlą się do niego o dobrego męża lub żonę.

Apostoł występuje na ikonach „Soboru dwunastu apostołów”, wśród innych jedenastu najbliższych uczniów Chrystusa w scenach z Jego życia (m.in. Wjazd Pański do Jerozolimy, Ostatnia Wieczerza, Zmartwychwstanie Pańskie, Wniebowstąpienie Pańskie) oraz na ikonach: Zesłania Świętego Ducha na Apostołów i Zaśnięcia Matki Bożej.

HeraldykaEdytuj

Osobny artykuł: Krzyż świętego Andrzeja.

Wizerunek Andrzeja Apostoła, jak i sam krzyż, występuje również w wielu herbach miast. Są to m.in. Belsele (k. Sint-Niklaas), Sankt Andreasberg, Taksenbach (k. Salzburga), Rüngsdorf (Ruengsdorf), Teisendorf, Rueun (w Gryzonii), Sankt Andrä, a w Polsce: Złoczew i gmina Przemęt.

PrzysłowiaEdytuj

  • Gdy święty Andrzej ze śniegiem przybieży sto dni śnieg w polu leży,
  • Na święty Jędrzej szukają baby przędzy,
  • Kiedy na Andrzeja poleje, poprószy, Cały rok nie w porę rolę moczy i suszy ,
  • Na świętego Andrzeja dziewkom z wróżby nadzieja[14].

Zobacz teżEdytuj

Zobacz też kategorie: Parafie pod wezwaniem św. Andrzeja Apostoła, Świątynie pod wezwaniem św. Andrzeja Apostoła.
 Portal: Biblia
 Portal: Chrześcijaństwo
 Portal: Święci

UwagiEdytuj

  1. ↑ W tym miejscu, obecnie znajduje się Cerkiew św. Andrzeja w Kijowie

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ Św. Andrzej Apostoł – patron parafii. Parafia rzymsko-katolicka pod wezwaniem św. Andrzeja Apostoła w Poznaniu. [dostęp 2013-11-18].
  2. ↑ J 1,44 w przekładach Biblii.
  3. ↑ Mk 1,29–30 w przekładach Biblii.
  4. ↑ J 1,19–27 w przekładach Biblii.
  5. ↑ PEREGRINUS| artykuły| Św. Andrzej Apostoł, www.bp.ecclesia.org.pl [dostęp 2020-11-27].
  6. ↑ Andrzej Apostoł (rozdz. 2) oraz kościoły i wizerunki AP (rozdz. 3 – Jacek i Maria Łempiccy, Święci w Polsce i ich kult w świetle historii, Kraków 2008, OCLC 751103520)
  7. ↑ podwójne datowanie
  8. ↑ Богоявленский собор в Елохове | Елоховский собор, www.elohovosobor.ru [dostęp 2020-12-03].
  9. ↑ St Mary's Catholic Cathedral Edinburgh, St Mary's Catholic Cathedral Edinburgh [dostęp 2020-12-03] (ang.).
  10. ↑ .:ILG:. – Czytelnia: 30 listopada – Św. Andrzej Apostoł, brewiarz.pl [dostęp 2020-11-30].
  11. ↑ W skarbcu relikwii, niedziela.pl [dostęp 2020-11-30] (pol.).
  12. ↑ Św. Andrzej z Nawarzyc patron dobrej miłości, niedziela.pl [dostęp 2020-11-30] (pol.).
  13. ↑ Beata Malec-Suwara, Czekali sześć i pół wieku, tarnow.gosc.pl, 13 grudnia 2018 [dostęp 2020-11-30].
  14. ↑ Patrz źródło: Święci w Polsce i ich kult w świetle historii – rozdział 2

BibliografiaEdytuj

Linki zewnętrzneEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Andrzej_Apostoł&oldid=61570850”