Andrzej Apostoł
Andrzej Apostoł, cs. Apostoł Andrej Pierwozwannyj (zm. ok. 62–70) – jeden z dwunastu apostołów, według świadectwa Ewangelii Pierwszy Powołany (Protokletos[1], cs. Первозванный) spośród apostołów, rodzony brat św. Piotra, męczennik, święty Kościoła katolickiego i prawosławnego. Święty ten wymieniany jest w Modlitwie Eucharystycznej (Communicantes) Kanonu rzymskiego.
| ||
Pierwszy Powołany apostoł męczennik | ||
![]() Męczeństwo św. Andrzeja Apostoła. | ||
Miejsce urodzenia | Betsaida | |
Data i miejsce śmierci | 30 listopada (ok. 62–70) Pátrai (obecnie Patras) | |
Czczony przez | Kościół katolicki, Cerkiew prawosławną | |
Wspomnienie | 30 listopada i 9 maja (Anglia i Szkocja) (kat.) m.in. 13 grudnia i 13 lipca (praw. według kal. greg.) | |
Atrybuty | krzyż świętego Andrzeja, księga, ryba, sieć | |
Patron | krajów m.in.: Szkocji, Grecji, Rosji, Hiszpanii, Sycylii; małżeństw, podróżujących, rybaków, rycerzy, woziwodów, rzeźników |


ŻyciorysEdytuj
Andrzej pochodził z żydowskiej rodziny rybackiej z Betsaidy nad Jeziorem Galilejskim (Jezioro Tyberiadzkie; również Genezaret)[2], ale mieszkał w Kafarnaum razem z bratem Szymonem Piotrem i jego teściową[3]. Początkowo był uczniem Jana Chrzciciela. Pod jego wpływem poszedł za Jezusem Chrystusem, gdy ten przyjmował chrzest w Jordanie. Andrzej przystąpił do Chrystusa wraz ze swoim bratem[4].
Po śmierci Jezusa na krzyżu, jego zmartwychwstaniu i zesłaniu Ducha Świętego na apostołów, Andrzej jako pierwszy głosił Ewangelię w Bizancjum (uważa się, że był pierwszym biskupem konstantynopolitańskim), a następnie w miastach Azji Mniejszej, Tracji, Scytii, Grecji, Abchazji i na wybrzeżach Morza Czarnego. Legenda głosi, że dotarł aż do ujścia Dniepru, popłynął w górę rzeki i ok. roku 40 przybył na wzgórze, na którym później zbudowano świątynię[a], a wokół powstało miasto Kijów[5].
Śmierć męczeńskaEdytuj
Za swe nauki apostoł Andrzej został skazany na śmierć męczeńską, którą poniósł w greckim Pátrai (obecnie Patras), według różnych źródeł, w 62, 65 lub 70 r.
Rozpięto go na krzyżu mającym kształt litery X. Jest to pierwsza litera słowa „Chrystus” w języku greckim od Χριστός, 'Christos' (Pomazaniec). Krzyż został później nazwany krzyżem świętego Andrzeja.
KultEdytuj
W Cerkwi prawosławnej oraz w katolickich Kościołach wschodnich św. Andrzej obdarzany jest wielką czcią, jako jeden z głównych świętych (analogicznie w Kościele rzymskokatolickim taką czcią obdarzony jest Święty Piotr).
Kult w PolsceEdytuj
W Polsce, w okresie od XI do XVI wieku, wybudowano 123 kościoły pod wezwaniem św. Andrzeja. Kościoły te powstawały przede wszystkim na Śląsku i w Wielkopolsce. Obecnie są 132 kościoły i kaplice (w tym 97 kościołów parafialnych) oraz 296 wizerunków św. Andrzeja Apostoła. 115 miejscowości wywodzi swoją nazwę od imienia Andrzej (stan na 2008 r.)[6].
PatronatEdytuj
Święty Andrzej jest patronem:
- narodów słowiańskich,
- państw i krain: Szkocja, Grecja, Rosja, Hiszpania, Niderlandy, Burgundia, Bitynia, Niemcy, Prusy, Szlezwik, Luksemburg,
- miast: Neapol, Mantua, Pont, Agde, Baeza, Bordeaux, Brescia, Brugia, Hanower, Orange, Pesaro, Rawenna i Rochester.
Jest także patronem małżeństw, podróżujących, rybaków, rycerzy, woziwodów, rzeźników.
Orędownik zakochanych, wspomaga w sprawach matrymonialnych i wypraszaniu potomstwa.
Dzień obchodówEdytuj
Święto liturgiczne Andrzeja Apostoła w Kościele katolickim oraz anglikańskim i ewangelickim, obchodzone jest 30 listopada.
W Anglii i Szkocji święto przeniesienia szczątków obchodzone jest 9 maja.
W prawosławiu Święty wspominany jest z reguły dwukrotnie w roku liturgicznym.
Cerkiew prawosławna:
- 30 listopada/13 grudnia[7], tj. 13 grudnia według kalendarza juliańskiego,
- 20 czerwca/3 lipca, tj. 3 lipca (sprowadzenie relikwii)
- 30 czerwca/13 lipca, tj. 13 lipca (Sobór dwunastu apostołów).
Gruziński Kościół Prawosławny (którego założycielem jest Andrzej Apostoł):
- 29 kwietnia/12 maja, tj. 12 maja według kalendarza juliańskiego,
- 30 listopada/13 grudnia.
Kościół ormiański wspomina Apostoła dwukrotnie:
- 30 listopada/13 grudnia,
- 9. sobota po uroczystości Podwyższenia Krzyża Pańskiego.
Koptyjski Kościół Ortodoksyjny, który posiada własny kalendarz liturgiczny podzielony na 13 miesięcy, wspomina Apostoła trzykrotnie:
- 30 listopada,
- 24 lipca (dzień wielu cudów),
- 23 sierpnia (dzień jednego cudu).
RelikwieEdytuj
W 356 r. relikwie apostoła przewieziono z Patras do Konstantynopola i umieszczono w świątyni Apostołów. W czasie IV Krucjaty, gdy krzyżowcy zajęli miasto, zabrali je ze sobą i przewieźli do Amalfi w pobliżu Neapolu. W roku 1208 szczątki św. Andrzeja zostały pochowane w krypcie katedry w Amalfi. W połowie XV wieku papież Pius II polecił głowę świętego przewieźć do Rzymu, gdzie spoczywała w bazylice św. Piotra do 1964, kiedy to Paweł VI 25 września zwrócił ją do Katedry św. Andrzeja w Patras na Peloponezie, gdzie św. Andrzej poniósł męczeńską śmierć.
Prawa ręka apostoła znajduje się w Bogojawleńskim Soborze Katedralnym w Moskwie[8]. Jego relikwie znajdują się również w archikatedrze Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej w Edynburgu (Szkocja)[9], w kościele środowisk twórczych w Warszawie (Ekumeniczne Sanktuarium św. Andrzeja Apostoła w Warszawie)[10], a także w bazylice w Olkuszu[11], gdzie pojawiły się wcześniej niż w Warszawie, w Nawarzycach (woj. świętokrzyskie)[12] oraz w Lipnicy Murowanej[13].
OrderyEdytuj
Trzy różne odznaczenia rosyjskie o tej samej nazwie:
IkonografiaEdytuj
W ikonografii św. Andrzej Apostoł posiada od początku indywidualne cechy. Przedstawiany jest jako starszy mężczyzna o gęstych, siwych włosach i krzaczastej, krótkiej brodzie. Jako apostoł nosi długi płaszcz. Czasami ukazywany jest jako rybak w krótkiej tunice. Powracającą sceną w sztuce religijnej jest chwila jego ukrzyżowania.
Atrybutami są: krzyż św. Andrzeja w kształcie litery X, księga, ryba, sieć.
Na ikonach ruskich apostoł Andrzej, jako patron Rusi, często wyróżniany jest spośród innych apostołów strojem i gestem. Wierni Cerkwi modlą się do niego o dobrego męża lub żonę.
Apostoł występuje na ikonach „Soboru dwunastu apostołów”, wśród innych jedenastu najbliższych uczniów Chrystusa w scenach z Jego życia (m.in. Wjazd Pański do Jerozolimy, Ostatnia Wieczerza, Zmartwychwstanie Pańskie, Wniebowstąpienie Pańskie) oraz na ikonach: Zesłania Świętego Ducha na Apostołów i Zaśnięcia Matki Bożej.
HeraldykaEdytuj
Wizerunek Andrzeja Apostoła, jak i sam krzyż, występuje również w wielu herbach miast. Są to m.in. Belsele (k. Sint-Niklaas), Sankt Andreasberg, Taksenbach (k. Salzburga), Rüngsdorf (Ruengsdorf), Teisendorf, Rueun (w Gryzonii), Sankt Andrä, a w Polsce: Złoczew i gmina Przemęt.
Herb Belsele.
Herb Sankt Andreasberga.
Herb gminy Przemęt.
PrzysłowiaEdytuj
- Gdy święty Andrzej ze śniegiem przybieży sto dni śnieg w polu leży,
- Na święty Jędrzej szukają baby przędzy,
- Kiedy na Andrzeja poleje, poprószy, Cały rok nie w porę rolę moczy i suszy ,
- Na świętego Andrzeja dziewkom z wróżby nadzieja[14].
Zobacz teżEdytuj
UwagiEdytuj
- ↑ W tym miejscu, obecnie znajduje się Cerkiew św. Andrzeja w Kijowie
PrzypisyEdytuj
- ↑ Św. Andrzej Apostoł – patron parafii. Parafia rzymsko-katolicka pod wezwaniem św. Andrzeja Apostoła w Poznaniu. [dostęp 2013-11-18].
- ↑ J 1,44 w przekładach Biblii.
- ↑ Mk 1,29–30 w przekładach Biblii.
- ↑ J 1,19–27 w przekładach Biblii.
- ↑ PEREGRINUS| artykuły| Św. Andrzej Apostoł, www.bp.ecclesia.org.pl [dostęp 2020-11-27] .
- ↑ Andrzej Apostoł (rozdz. 2) oraz kościoły i wizerunki AP (rozdz. 3 – Jacek i Maria Łempiccy, Święci w Polsce i ich kult w świetle historii, Kraków 2008, OCLC 751103520)
- ↑ podwójne datowanie
- ↑ Богоявленский собор в Елохове | Елоховский собор, www.elohovosobor.ru [dostęp 2020-12-03] .
- ↑ St Mary's Catholic Cathedral Edinburgh, St Mary's Catholic Cathedral Edinburgh [dostęp 2020-12-03] (ang.).
- ↑ .:ILG:. – Czytelnia: 30 listopada – Św. Andrzej Apostoł, brewiarz.pl [dostęp 2020-11-30] .
- ↑ W skarbcu relikwii, niedziela.pl [dostęp 2020-11-30] (pol.).
- ↑ Św. Andrzej z Nawarzyc patron dobrej miłości, niedziela.pl [dostęp 2020-11-30] (pol.).
- ↑ Beata Malec-Suwara , Czekali sześć i pół wieku, tarnow.gosc.pl, 13 grudnia 2018 [dostęp 2020-11-30] .
- ↑ Patrz źródło: Święci w Polsce i ich kult w świetle historii – rozdział 2
BibliografiaEdytuj
- Święty Andrzej, Apostoł – materiały na brewiarz.katolik.pl [ostatnia aktualizacja: 16.10.2009] ang. pl
- ap. Andrzej na cerkiew.pl (opr. Jarosław Charkiewicz)
- Andreas – dni obchodów na Ökumenisches Heiligenlexikon niem.
Linki zewnętrzneEdytuj
- Św. Andrzej – pierwszy powołany apostoł na Magazyn SR (autor: Dorota Walencik) [opublikowano: 2004-11-28]
- Relikwie św. Andrzeja – Katedra Najświętszej Maryi Panny w Edynburgu ang.