Andrzej Apostoł

Andrzej Apostoł, cs. Apostoł Andrej Pierwozwannyj (zm. ok. 62–70) – jeden z dwunastu apostołów, według świadectwa Ewangelii Pierwszy Powołany (Protokletos, cs. Первозванный) spośród apostołów, rodzony brat św. Piotra, męczennik, święty Kościoła katolickiego i prawosławnego. Święty ten wymieniany jest w Modlitwie Eucharystycznej (Communicantes) Kanonu rzymskiego.

Święty Andrzej Apostoł
Pierwszy Powołany apostoł męczennik
Męczeństwo św. Andrzeja Apostoła.
Miejsce urodzenia	Betsaida
Data i miejsce śmierci	30 listopada (ok. 62–70) Pátrai (obecnie Patras)
Czczony przez	Kościół katolicki, Cerkiew prawosławną
Wspomnienie	30 listopada i 9 maja (Anglia i Szkocja) (kat.) m.in. 13 grudnia i 13 lipca (praw. według kal. greg.)
Atrybuty	krzyż świętego Andrzeja, księga, ryba, sieć
Patron	krajów m.in.: Szkocji, Grecji, Rosji, Hiszpanii, Sycylii; małżeństw, podróżujących, rybaków, rycerzy, woziwodów, rzeźników

Ikona świętego Andrzeja.

Luca Giordano, Męczeństwo świętego Andrzeja.

Męczeństwo św. Andrzeja Caravaggia. Artysta – wbrew tradycji – przedstawił apostoła na krzyżu łacińskim.

Życiorys

Andrzej pochodził z żydowskiej rodziny rybackiej z Betsaidy nad Jeziorem Galilejskim (Jezioro Tyberiadzkie; również Genezaret), ale mieszkał w Kafarnaum razem z bratem (św. Piotrem) i jego teściową. Początkowo był uczniem Jana Chrzciciela. Pod jego wpływem poszedł za Jezusem Chrystusem, gdy ten przyjmował chrzest w Jordanie. Andrzej przystąpił do Chrystusa wraz ze swoim bratem.

Po śmierci Jezusa na krzyżu, jego zmartwychwstaniu i zesłaniu Ducha Świętego na apostołów, Andrzej jako pierwszy głosił Ewangelię w Bizancjum (uważa się, że był pierwszym biskupem konstantynopolitańskim), a następnie w miastach Azji Mniejszej, Tracji, Scytii, Grecji, Abchazji i na wybrzeżach Morza Czarnego.

Śmierć męczeńska

Za swe nauki apostoł Andrzej został skazany na śmierć męczeńską, którą poniósł w greckim Pátrai (obecnie Patras), według różnych źródeł, w 62, 65 lub 70 r.

Rozpięto go na krzyżu mającym kształt litery X. Jest to pierwsza litera słowa „Chrystus” w języku greckim od Χριστός, 'Christos' (Pomazaniec). Krzyż został później nazwany krzyżem świętego Andrzeja.

Kult

W Cerkwi prawosławnej oraz w katolickich Kościołach wschodnich św. Andrzej obdarzany jest wielką czcią, jako jeden z głównych świętych (analogicznie w Kościele rzymskokatolickim taką czcią obdarzony jest Święty Piotr).

Kult w Polsce

W Polsce, w okresie od XI do XVI wieku, wybudowano 123 kościoły pod wezwaniem św. Andrzeja. Kościoły te powstawały przede wszystkim na Śląsku i w Wielkopolsce. Obecnie są 132 kościoły i kaplice (w tym 97 kościołów parafialnych) oraz 296 wizerunków św. Andrzeja Apostoła. 115 miejscowości wywodzi swoją nazwę od imienia Andrzej (stan na 2008 r.).

Patronat

Święty Andrzej jest patronem:

• narodów słowiańskich,
• państw i krain: Szkocja, Grecja, Rosja, Hiszpania, Niderlandy, Burgundia, Bitynia, Niemcy, Prusy, Szlezwik, Luksemburg,
• miast: Neapol, Mantua, Pont, Agde, Baeza, Bordeaux, Brescia, Brugia, Hanower, Orange, Pesaro, Rawenna i Rochester.

Jest także patronem małżeństw, podróżujących, rybaków, rycerzy, woziwodów, rzeźników.

Orędownik zakochanych, wspomaga w sprawach matrymonialnych i wypraszaniu potomstwa.

Dzień obchodów

Święto liturgiczne Andrzeja Apostoła w Kościele katolickim oraz anglikańskim i ewangelickim, obchodzone jest 30 listopada.
W Anglii i Szkocji święto przeniesienia szczątków obchodzone jest 9 maja.

W prawosławiu Święty wspominany jest z reguły dwukrotnie w roku liturgicznym.

Cerkiew prawosławna:

• 30 listopada/13 grudnia, tj. 13 grudnia według kalendarza juliańskiego,
• 20 czerwca/3 lipca, tj. 3 lipca (sprowadzenie relikwii)
• 30 czerwca/13 lipca, tj. 13 lipca (Sobór dwunastu apostołów).

Gruziński Kościół Prawosławny (którego założycielem jest Andrzej Apostoł):

• 29 kwietnia/12 maja, tj. 12 maja według kalendarza juliańskiego,
• 30 listopada/13 grudnia.

Kościół ormiański wspomina Apostoła dwukrotnie:

• 30 listopada/13 grudnia,
• 9. sobota po uroczystości Podwyższenia Krzyża Pańskiego.

Koptyjski Kościół Ortodoksyjny, który posiada własny kalendarz liturgiczny podzielony na 13 miesięcy, wspomina Apostoła trzykrotnie:

• 30 listopada,
• 24 lipca (dzień wielu cudów),
• 23 sierpnia (dzień jednego cudu).

Relikwie

W 356 r. relikwie apostoła przewieziono z Patras do Konstantynopola i umieszczono w świątyni Apostołów. W 1202, gdy krzyżowcy zajęli miasto, zabrali je ze sobą i umieścili w Amalfi, w pobliżu Neapolu. W połowie XV wieku papież Pius II polecił głowę świętego przewieźć do Rzymu, gdzie spoczywała w bazylice św. Piotra do 1964, kiedy to Paweł VI 25 września zwrócił ją do Patras na Peloponezie, gdzie św. Andrzej poniósł śmierć.
Prawa ręka apostoła znajduje się w Bogojawleńskim Soborze Katedralnym w Moskwie.
Jego relikwie znajdują się również w miejscowości Amalfi pod Neapolem, w katedrze NMP w Szkocji (St Mary's RC Cathedral), w kościele środowisk twórczych w Warszawie (Ekumeniczne Sanktuarium św. Andrzeja Apostoła w Warszawie), także w bazylice w Olkuszu, gdzie pojawiły się wcześniej niż w Warszawie oraz w Nawarzycach (woj. świętokrzyskie).

Ikonografia

W ikonografii św. Andrzej Apostoł posiada od początku indywidualne cechy. Przedstawiany jest jako starszy mężczyzna o gęstych, siwych włosach i krzaczastej, krótkiej brodzie. Jako apostoł nosi długi płaszcz. Czasami ukazywany jest jako rybak w krótkiej tunice. Powracającą sceną w sztuce religijnej jest chwila jego ukrzyżowania.

Atrybutami są: krzyż św. Andrzeja w kształcie litery X, księga, ryba, sieć.

Na ikonach ruskich apostoł Andrzej, jako patron Rusi, często wyróżniany jest spośród innych apostołów strojem i gestem. Wierni Cerkwi modlą się do niego o dobrego męża lub żonę.

Apostoł występuje na ikonach „Soboru dwunastu apostołów”, wśród innych jedenastu najbliższych uczniów Chrystusa w scenach z Jego życia (m.in. Wjazd Pański do Jerozolimy, Ostatnia Wieczerza, Zmartwychwstanie Pańskie, Wniebowstąpienie Pańskie) oraz na ikonach: Zesłania Świętego Ducha na Apostołów i Zaśnięcia Matki Bożej.

Heraldyka

Wizerunek Andrzeja Apostoła, jak i sam krzyż, występuje również w wielu herbach miast.
Są to m.in. Belsele (k. Sint-Niklaas), Sankt Andreasberg, Taksenbach (k. Salzburga), Rüngsdorf (Ruengsdorf), Teisendorf, Rueun (w Gryzonii), St. Andrä, a w Polsce: Złoczew i gmina Przemęt.

• 

  Herb Belsele.

• 

  Herb Sankt Andreasberga.

• 

  Herb Złoczewa.

• 

  Herb gminy Przemęt.

Przysłowia

• Gdy święty Andrzej ze śniegiem przybieży sto dni śnieg w polu leży,
• Na święty Jędrzej szukają baby przędzy,
• Kiedy na Andrzeja poleje, poprószy,

Cały rok nie w porę rolę moczy i suszy,

• Na świętego Andrzeja dziewkom z wróżby nadzieja.

Zobacz też

• Andrzejki
• Krzyż świętego Andrzeja
• Kult świętych
• Męczennicy chrześcijańscy
• Modlitwa za wstawiennictwem świętego
• Święci i błogosławieni Kościoła katolickiego
• Święci prawosławni
• Święty Andrzej – inni święci o tym imieniu

Bibliografia

• Święty Andrzej, Apostoł – materiały na brewiarz.katolik.pl [ostatnia aktualizacja: 16.10.2009] ang. pl
• ap. Andrzej na cerkiew.pl (opr. Jarosław Charkiewicz)
• Andreas – dni obchodów na Ökumenisches Heiligenlexikon niem. 

Linki zewnętrzne

• Św. Andrzej – pierwszy powołany apostoł na Magazyn SR (autor: Dorota Walencik) [opublikowano: 2004-11-28]
• Relikwie św. Andrzeja – Katedra Najświętszej Maryi Panny w Edynburgu ang.