Otwórz menu główne
Wikipedia

Andrzej Apostoł

apostoł, święty kościoła katolickiego

Andrzej Apostoł, cs. Apostoł Andrej Pierwozwannyj (zm. ok. 62 – 70) – jeden z dwunastu apostołów, według świadectwa Ewangelii Pierwszy Powołany (Protokletos[1], cs. Первозванный) spośród apostołów, rodzony brat św. Piotra, męczennik, święty Kościoła katolickiego i prawosławnego. Święty ten wymieniany jest w Modlitwie Eucharystycznej (Communicantes) Kanonu rzymskiego.

Święty
Andrzej Apostoł
Pierwszy Powołany
apostoł
męczennik
Ilustracja
Męczeństwo św. Andrzeja Apostoła.
Miejsce urodzenia Betsaida
Data i miejsce śmierci 30 listopada 62-70
Pátrai (obecnie Patras)
Czczony przez Kościół katolicki
Wspomnienie 30 listopada i 9 maja (Anglia i Szkocja) (kat.)
m.in. 13 grudnia i 13 lipca (praw. według kal. greg.)
Atrybuty krzyż świętego Andrzeja, księga, ryba, sieć
Patron krajów m.in.: Szkocji, Grecji, Rosji, Hiszpanii, Sycylii; małżeństw, podróżujących, rybaków, rycerzy, woziwodów, rzeźników
Commons Multimedia w Wikimedia Commons
Wikicytaty Cytaty w Wikicytatach
Ikona świętego Andrzeja.
Luca Giordano, Męczeństwo świętego Andrzeja.
Męczeństwo św. Andrzeja Caravaggia. Artysta – wbrew tradycji – przedstawił apostoła na krzyżu łacińskim.

Spis treści

ŻyciorysEdytuj

Andrzej pochodził z żydowskiej rodziny rybackiej z Betsaidy nad Jeziorem Galilejskim (Jezioro Tyberiadzkie; również Genezaret)[2], ale mieszkał w Kafarnaum razem z bratem (św. Piotrem) i jego teściową[3]. Początkowo był uczniem Jana Chrzciciela. Pod jego wpływem poszedł za Jezusem Chrystusem, gdy ten przyjmował chrzest w Jordanie. Andrzej przystąpił do Chrystusa wraz ze swoim bratem[4].

Po śmierci Jezusa na krzyżu, jego zmartwychwstaniu i zesłaniu Ducha Świętego na apostołów, Andrzej jako pierwszy głosił Ewangelię w Bizancjum (uważa się, że był pierwszym biskupem konstantynopolitańskim), a następnie w miastach Azji Mniejszej, Tracji, Scytii, Grecji, Abchazji i na wybrzeżach Morza Czarnego.

Śmierć męczeńskaEdytuj

Za swe nauki apostoł Andrzej został skazany na śmierć męczeńską, którą poniósł w greckim Pátrai (obecnie Patras), według różnych źródeł, w 62, 65 lub 70 roku.

Rozpięto go na krzyżu mającym kształt litery X. Jest to pierwsza litera słowa „Chrystus” w języku greckim od Χριστός, 'Christos' (Pomazaniec). Krzyż został później nazwany krzyżem świętego Andrzeja.

KultEdytuj

Osobny artykuł: Order Świętego Andrzeja Apostoła Pierwszego Powołania.

W Cerkwi prawosławnej oraz w katolickich Kościołach wschodnich św. Andrzej obdarzany jest wielką czcią, jako jeden z głównych świętych (analogicznie w Kościele rzymskokatolickim taką czcią obdarzony jest Święty Piotr).

Kult w PolsceEdytuj

W Polsce, w okresie od XI do XVI wieku, wybudowano 123 kościoły pod wezwaniem św. Andrzeja. Kościoły te powstawały przede wszystkim na Śląsku i w Wielkopolsce. Obecnie są 132 kościoły i kaplice (w tym 97 kościołów parafialnych) oraz 296 wizerunków św. Andrzeja Apostoła. 115 miejscowości wywodzi swoją nazwę od imienia Andrzej (stan na 2008 rok)[5].

PatronatEdytuj

Święty Andrzej jest patronem:

Jest także patronem małżeństw, podróżujących, rybaków, rycerzy, woziwodów, rzeźników.

Orędownik zakochanych, wspomaga w sprawach matrymonialnych i wypraszaniu potomstwa.

Dzień obchodówEdytuj

Święto liturgiczne Andrzeja Apostoła w Kościele katolickim oraz anglikańskim i ewangelickim, obchodzone jest 30 listopada.
W Anglii i Szkocji święto przeniesienia szczątków obchodzone jest 9 maja.

W prawosławiu Święty wspominany jest z reguły dwukrotnie w roku liturgicznym.

Cerkiew prawosławna:

Gruziński Kościół Prawosławny (którego założycielem jest Andrzej Apostoł):

  • 29 kwietnia/12 maja, tj. 12 maja według kalendarza juliańskiego,
  • 30 listopada/13 grudnia.

Kościół ormiański wspomina Apostoła dwukrotnie:

Koptyjski Kościół Ortodoksyjny, który posiada własny kalendarz liturgiczny podzielony na 13 miesięcy, wspomina Apostoła trzykrotnie:

  • 30 listopada,
  • 24 lipca (dzień wielu cudów),
  • 23 sierpnia (dzień jednego cudu).

RelikwieEdytuj

W 356 roku relikwie apostoła przewieziono z Patras do Konstantynopola i umieszczono w świątyni Apostołów. W 1202, gdy krzyżowcy zajęli miasto, zabrali je ze sobą i umieścili w Amalfi, w pobliżu Neapolu. W połowie XV wieku papież Pius II polecił głowę świętego przewieźć do Rzymu, gdzie spoczywała w bazylice św. Piotra do 1964, kiedy to Paweł VI 25 września zwrócił ją do Patras na Peloponezie, gdzie św. Andrzej poniósł śmierć.
Prawa ręka apostoła znajduje się w Bogojawleńskim Soborze Katedralnym w Moskwie.
Jego relikwie znajdują się również w miejscowości Amalfi pod Neapolem, w katedrze NMP w Szkocji (St Mary's RC Cathedral), w kościele środowisk twórczych w Warszawie (Ekumeniczne Sanktuarium św. Andrzeja Apostoła w Warszawie), także w bazylice w Olkuszu, gdzie pojawiły się wcześniej niż w Warszawie oraz w Nawarzycach (woj. świętokrzyskie)[potrzebny przypis].

IkonografiaEdytuj

W ikonografii św. Andrzej Apostoł posiada od początku indywidualne cechy. Przedstawiany jest jako starszy mężczyzna o gęstych, siwych włosach i krzaczastej, krótkiej brodzie. Jako apostoł nosi długi płaszcz. Czasami ukazywany jest jako rybak w krótkiej tunice. Powracającą sceną w sztuce religijnej jest chwila jego ukrzyżowania.

Atrybutami są: krzyż św. Andrzeja w kształcie litery X, księga, ryba, sieć.

Na ikonach ruskich apostoł Andrzej, jako patron Rusi, często wyróżniany jest spośród innych apostołów strojem i gestem. Wierni Cerkwi modlą się do niego o dobrego męża lub żonę.

Apostoł występuje na ikonach "Soboru dwunastu apostołów", wśród innych jedenastu najbliższych uczniów Chrystusa w scenach z Jego życia (m.in. Wjazd Pański do Jerozolimy, Ostatnia Wieczerza, Zmartwychwstanie Pańskie, Wniebowstąpienie Pańskie) oraz na ikonach: Zesłania Świętego Ducha na Apostołów i Zaśnięcia Matki Bożej.

HeraldykaEdytuj

Osobny artykuł: Krzyż świętego Andrzeja.

Wizerunek Andrzeja Apostoła, jak i sam krzyż, występuje również w wielu herbach miast.
Są to m.in. Belsele (k. Sint-Niklaas), Sankt Andreasberg, Taksenbach (k. Salzburga), Rüngsdorf (Ruengsdorf), Teisendorf, Rueun (w Gryzonii), St. Andrä, a w Polsce: Złoczew i gmina Przemęt.

PrzysłowiaEdytuj

  • Gdy święty Andrzej ze śniegiem przybieży sto dni śnieg w polu leży,
  • Na święty Jędrzej szukają baby przędzy,
  • Kiedy na Andrzeja poleje, poprószy,
cały rok nie w porę rolę moczy i suszy,
  • Na świętego Andrzeja dziewkom z wróżby nadzieja[7].

Zobacz teżEdytuj

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ Św. Andrzej Apostoł – patron parafii. Parafia rzymsko-katolicka pod wezwaniem św. Andrzeja Apostoła w Poznaniu. [dostęp 2013-11-18].
  2. ↑ J 1,44 w przekładach Biblii.
  3. ↑ Mk 1,29-30 w przekładach Biblii.
  4. ↑ J 1,19-27 w przekładach Biblii.
  5. ↑ Andrzej Apostoł (rozdz. 2) oraz kościoły i wizerunki AP (rozdz. 3 – Jacek i Maria Łempiccy, Święci w Polsce i ich kult w świetle historii, Kraków 2008, OCLC 751103520)
  6. ↑ podwójne datowanie
  7. ↑ Patrz źródło: Święci w Polsce i ich kult w świetle historii – rozdział 2

BibliografiaEdytuj

  • Święty Andrzej, Apostoł – materiały na brewiarz.katolik.pl [ostatnia aktualizacja: 16.10.2009] (ang. • pol.)
  • ap. Andrzej na cerkiew.pl (opr. Jarosław Charkiewicz)
  • Andreas – dni obchodów na Ökumenisches Heiligenlexikon (niem.)

Linki zewnętrzneEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Andrzej_Apostoł&oldid=55158566”