Męczennicy wczesnochrześcijańscy
lista w projekcie Wikimedia
Męczennicy wczesnochrześcijańscy – święci i błogosławieni Kościoła katolickiego i prawosławnego, którzy ponieśli męczeńską śmierć ze względu na bycie chrześcijanami. Wykaz ten zawiera informacje o osobach zabitych do schizmy w 1054 roku. Dokładna ich liczba nie jest znana[1][2], dlatego poniższa lista może być niepełna, z tym że autentyczność wielu żywotów budzi wątpliwości[3].
W czasach cesarzy rzymskich chrześcijaństwo było religią rozwijającą się. Ze względu jednak na monoteistyczny charakter tej religii, jej dynamiczną ekspansję oraz odcinanie się od oficjalnych obrzędów[1], niektórzy z cesarzy, zwłaszcza ci upatrujący w rzymskiej mitologii uniwersalny rdzeń jedności państwa, wydawali edykty uderzające w chrześcijan. Tak stanowione prawo spowodowało powstanie kilku okresów prześladowań, nazywanych zwyczajowo od imion cesarzy wówczas panujących. Między głównymi okresami prześladowań chrześcijanie sporadycznie ponosili śmierć na podstawie praw ustanowionych wcześniej[1]. W czasach prześladowań rzymskich niektórzy wcześni chrześcijanie uważali za niewłaściwe ukrywanie się przed zagrożeniem; uważali, że właśnie należy ujawnić się prześladowcom[4].
W 313 wydany został Edykt mediolański, który gwarantował w Cesarstwie tolerancję religijną, w tym dla chrześcijan. Od tej pory, z wyjątkiem czasów panowania Licyniusza (od czasu konfliktu z Konstantynem w latach 320–324) i Juliana Apostaty (361–363), męczeństwa zdarzały się przede wszystkim w działalności misyjnej.
Męczennicy opisani w Dziejach ApostolskichEdytuj
| Osoba | Data śmierci | Miejsce | Sposób śmierci |
|---|---|---|---|
| św. Szczepan | 26 grudnia? 34 | Jerozolima | ukamienowanie[5] |
| Jakub Większy Apostoł | 44 | Jerozolima | ścięcie mieczem[6] |
Okres prześladowań rzymskichEdytuj
Za panowania Nerona (54–68)Edytuj
| Osoba(y) | Data śmierci | Miejsce | Sposób śmierci |
|---|---|---|---|
| Piotr Apostoł | 64 lub 67 | Rzym | ukrzyżowany głową w dół |
| Paweł z Tarsu | 29 czerwca 67(dts) | Rzym | ścięcie |
| Paulin z Lukki | 67? | Lukka | |
| Torpes z Pizy | 68 | Piza | ścięcie |
| Antypas z Pergamonu | za Nerona lub Domicjana | Pergamon | spalony w kotle |
| Gerwazy i Protazy | za Nerona lub Dioklecjana | Mediolan | |
| Perpetua, żona św. Piotra | |||
| Waleria z Mediolanu | za Nerona lub Dioklecjana | Mediolan |
Czasy apostolskieEdytuj
Wg chrześcijańskiej tradycji prawie wszyscy apostołowie (oprócz Jana) i niektórzy ich bezpośredni uczniowie zginęli śmiercią męczeńską.
- Andrzej Apostoł – ok. 62–70, ukrzyżowany na krzyżu w kształcie litery X
- Archip Apostoł – zabity nożami ok. 70
- Bartłomiej Apostoł – ok. 70 w Armenii, obdarty ze skóry, ukrzyżowany lub ścięty
- Filemon i Appia – ukamienowani ok. 70
- Filip Apostoł – ukrzyżowany w Hierapolis ok. 81
- Jakub Mniejszy Apostoł
- Jakub, brat Pański – ukamienowany przez żydów w 62
- Juda Tadeusz Apostoł – pobity pałkami ok. 80
- Karp z Berei – poniósł śmierć męczeńska z rąk Żydów (nieznana jest data śmierci)
- Maciej Apostoł – ukamienowany i ścięty około roku 80
- Marek Ewangelista – pobity na śmierć około roku 68
- Mateusz Ewangelista – wg jednej z wersji zabity halabardą
- Nikodem – poniósł śmierć męczeńska z rąk żydów (nieznana jest data śmierci)
- Szymon Apostoł – według tradycji przepiłowany w Persji
- Tekla – dwukrotnie skazana na śmierć, rzekomo cudownie ocalała (nieznana jest data śmierci)
- Tomasz Apostoł – zginął w Indiach, ok. 67–72
Za panowania Domicjana (81–96)Edytuj
| Osoba | Data śmierci | Miejsce | Sposób śmierci |
|---|---|---|---|
| Dionizy Areopagita | 96 | Ateny | ścięcie |
| Eugeniusz | 96 | Toledo? | |
| Sebastiana z Heraklei | Heraklea Pontyjska | ||
| Zenaida z Tarsu | Tars | ukamienowanie, wg innej wersji zmarła śmiercią naturalną |
Za panowania Trajana (98–117)Edytuj
| Osoba | Data śmierci | Miejsce | Sposób śmierci |
|---|---|---|---|
| Ignacy Antiocheński | 107 | Rzym | pożarcie przez dzikie zwierzęta |
| Ewaryst, papież | 109 | Rzym | nieznany, wg jednej z wersji ścięty |
Za panowania Hadriana (117–138)Edytuj
| Osoba(y) | Data śmierci | Miejsce | Sposób śmierci |
|---|---|---|---|
| Marcjan z Tortony | 117–120 | Tortona | |
| Faustyn i Jowita | 118–134 | Brescia | ścięcie |
| Oliwia z Brescii | 119 | Brescia | |
| Serapia | 126 | Rzym | ścięcie lub zachłostanie |
| Sabina | 126 | Rzym | |
| Kwiryn z Neuss | ≈130 | Rzym | ścięcie |
| Balbina Rzymska | ≈130 | Rzym | wg innej wersji zmarła śmiercią naturalną |
| Zofia z córkami | Rzym |
Za panowania Antonina Piusa (138–161)Edytuj
| Osoba | Data śmierci | Miejsce | Sposób śmierci |
|---|---|---|---|
| Hygin, papież | 142 | Rzym | nieznany, wg tradycji zmarł w więzieniu |
| Felicyta z Rzymu | 160–165? | Rzym | ścięta, legenda wzorowana na śmierci braci machabejskich |
Za panowania Marka Aureliusza (161–180)Edytuj
| Osoba | Data śmierci | Miejsce | Sposób śmierci |
|---|---|---|---|
| Wiktor z Damaszku | 161–180? | Damaszek | ścięcie mieczem |
| Justyn Męczennik | 165 | Rzym | ścięcie mieczem |
| Karp z Tiatyry | 165 lub 251 | ścięcie | |
| Męczennicy z Lyonu | 177 | Lugdunum | zgładzeni na arenie (część), część zmarła w więzieniu |
| Symforian z Autun | 178/180 | Augustodunum | ścięcie |
Za panowania Septymiusza Sewera (193–211)Edytuj
| Osoba | Data śmierci | Miejsce | Sposób śmierci |
|---|---|---|---|
| Ireneusz z Lyonu | 202 | Lugdunum | nieznany, męczennik wg tradycji |
| Felicyta z Kartaginy | 7 marca 203(dts) | Tunis | zabita na arenie |
| Perpetua z Kartaginy | 7 marca 203(dts) | Tunis | zabita na arenie |
Za panowania Aleksandra Sewera (222–235)Edytuj
| Osoba | Data śmierci | Miejsce | Sposób śmierci |
|---|---|---|---|
| Kalikst I, papież | 222 | Rzym | najprawdopodobniej zginął w zamieszkach, a nie śmiercią męczeńską |
| Tacjana z Rzymu | 30 stycznia 226(dts)? | Rzym | ścięcie |
| Martyna z Rzymu | 30 stycznia 226(dts)? | Rzym | ścięcie; autentyczność postaci wątpliwa[3] |
| Cecylia z Rzymu | 230? | Rzym | ścięcie |
| Walerian | 230? | Rzym | ścięcie |
Za panowania Decjusza (249–251)Edytuj
Męczennicy w katakumbach (mal. J. E. Lenepveu, 1855)
| Osoba(y) | Data śmierci | Miejsce | Sposób śmierci |
|---|---|---|---|
| Apolonia z Aleksandrii | 249 | Aleksandria | zabita przez pogański tłum |
| Saturnin z Tuluzy | 249–251 | Tuluza | |
| Lucjan i Marcjan | 250–251 | Nikomedia | spalenie na stosie |
| Donacjan i Rogacjan | 250 | Nantes | |
| Konon z Magydas | 250 | ||
| Merkury z Cezarei | 250 | Cezarea Kapadocka | ścięcie |
| Miron z Kizyku | 250 | ||
| Pioniusz | 250 | Smyrna | |
| Tryfon z Kampsady | 250 | Nicea | ścięcie |
| Wiktoria z Sabiny | 250 lub ≈303 | Trebula w Italii | |
| Agata Sycylijska | 5 lutego 251(dts) | Katania | rzucona na rozżarzone węgle |
| Krzysztof | nieznany; autentyczność postaci wątpliwa[3] |
Za panowania Waleriana (253–260)Edytuj
| Osoba(y) | Data śmierci | Miejsce | Sposób śmierci |
|---|---|---|---|
| Rufina i Sekunda | 257 | Rzym | |
| Poncjusz z Cimiez | 14 maja 258(dts) | Cimiez | ścięcie |
| Sykstus II, papież | 6 sierpnia 258(dts) | Rzym | ścięcie |
| Wawrzyniec z Rzymu | 10 sierpnia 258(dts) | Rzym | spalony na żelaznym ruszcie |
| Cyprian z Kartaginy | 14 września 258(dts) | Kartagina | ścięcie mieczem |
| Halina z Koryntu | 258 | Korynt | |
| Kwadrat z Koryntu | 258 | Korynt | |
| Polieukt | 10 stycznia 259(dts) | Melitene | ścięcie |
| Marian i Jakub z Numidii | 6 maja 259(dts) | Lambæsis | ścięcie |
| Kwadrat z Utyki | 21 sierpnia 259(dts) | Utyka | |
| Eugenia Rzymska | 262? | Rzym | ścięcie |
Za panowania Klaudiusza II Gockiego (268–270)Edytuj
| Osoba | Data śmierci | Miejsce | Sposób śmierci |
|---|---|---|---|
| Ptolomeusz z Nepi | Nepi, Italia | ścięcie | |
| Roman z Nepi | Nepi, Italia | ścięcie | |
| Walenty z Terni | 14 lutego 269(dts) | Rzym | ścięcie |
Za panowania Aureliana (270–275)Edytuj
| Osoba | Data śmierci | Miejsce | Sposób śmierci |
|---|---|---|---|
| Beata z Sens | 273 lub 277 | Sens, Galia | |
| Agapit z Palestriny | 18 sierpnia 274(dts) | Praeneste | ścięcie |
| Benigny z Dijon | nieznana |
Za panowania Probusa (276–282)Edytuj
| Osoba(y) | Data śmierci | Miejsce | Sposób śmierci |
|---|---|---|---|
| Trofim, Dorymedon i Sabacjusz | 276–282 | Antiochia Pizydyjska |
Za panowania Dioklecjana (284–305) i Maksymiana (286–305)Edytuj
 |
Tę sekcję należy dopracować |
- Św. Antonina z Nicei – spalona w IV wieku za czasów Dioklecjana nieznana data śmierci
- Św. Maksymilian z Celei – zginął ok. 284 w Celje
- Męczennicy z Agaunum, św. Maurycy i towarzysze – ścięci 22 września ok. 286 lub ok. 290-304 w Agaunum
- Święci Kryspin i Kryspinian – straceni ok. 286
- Święci Kasjusz i Florencjusz oraz towarzysze – ścięci mieczem po 286
- Św. Teofryd z Saluzzo – stracony ok. 286 w Crissolo
- Św. Defendente z Teb ścięty ok. 286 w Agaunum lub Marsylii
- Święty Konstancjusz i towarzysze – zabici po 286
- Św. Sebastian – stracony ok. 287
- Święte Rufina i Justa – stracone ok. 287 lub 305 w Sewilli
- Św. Krystyna – najpierw topiona i palona, następnie przebita strzałami w Bolsenie ok. 287–303
- Św. Sawin z Hermopolis – utopiony w Nilu w 287
- Św. Wiktor z Agaunum – ścięty ok. 287
- Św. Dorota z Cezarei – ścięta mieczem ok. 288–300 razem ze św. Teofilem
- Święte Krystyna i Kalista – siostry spalone w beczce ze smołą w Cezarei Kapadockiej ok. 288–300 śmierć możliwa również za czasów Maksymina Dai
- Św. Wiktor – ścięty 21 lipca ok. 287–288 lub 290 w Marsylii
- Św. Bonifacy z Tarsu – ścięty mieczem 14 maja 290
- Święci Marcelin i Piotr – ścięci ok. 299 w Rzymie
- Św. Sergiusz – ścięty w Syrii ok. 290–303
- Św. Bakchus – zamęczony na śmierć ok. 290–303 w Barbalissus nad Eufratem
- Święci Tyrsus, Palmacjusz i Bonifacy – ścięci koło Trewiru ok. 291
- Św. Zuzanna Rzymska – ścięta ok. 295
- Święci Oktawiusz i Adwentor – ścięci ok. 297 w Turynie
- Św. Salwator – ścięty ok. 297 w Ivrei
- Św. Marceli z Tangeru – ścięty w 298 w Tangerze
- Św. Katarzyna Aleksandryjska – ścięta mieczem ok. 300 roku
- Święci Fakund i Prymityw – ścięci mieczem ok. 300–304
- Święci Feliks i Regula – ścięci ok. 300 w Zurychu
- Święci Witalis i Agrykola – straceni ok. 300 w Bolonii
- Św. Aleksandra z Galacji – poniosła śmierć ok. 300 lub 310 wraz z sześcioma innymi dziewicami (Klaudią, Eufrazją, Matroną, Julianną, Eufemią i Teodozją), utopiona w grzęzawiskach wokół swego miasta rodzinnego
- Św. Filomena – ścięta katowskim toporem ok. roku 302 (uznawana za świętą męczennicę według Vetus Ordo)
- Święci Męczennicy z Nikomedii – śmierć męczeńską ponieśli ok. 302
- Św. Jerzy – ścięty w 303
- Św. Antym z Nikomedii – ścięty w 302 lub 303
- Św. Achacy z Kapadocji – ścięty w 303 roku
- Św. Aleksander – ścięty 26 sierpnia 303 w Bergamo
- Św. Antym – najpierw topiony w Tybrze, później ścięty w 303 roku
- Św. Zofia – poniosła śmierć w Rzymie ok. 303 w grupie męczenników: Kwarta, Kwinta, Sulpicjusza i Trofima
- Święci Nabor i Feliks – ścięci ok. 303 w Laus Pompeia (Lodi Vecchio)
- Św. Wiktor (Afrykańczyk) – ścięty ok. 303 w Mediolanie
- Św. Erazm z Formii (Elmo) – stracony ok. 303
- Św. Fortunata – stracona ok. 303
- Św. Antonin z Piacenzy – ścięty ok. 303 w Travo
- Święci: Adaukt i Feliks – zginęli ok. 303 (lub 287)
- Św. Małgorzata – ścięta ok. roku 303–305
- Św. Chryzogon – ścięty ok. 303 w Akwilei
- Święci Cyrus i Jan – ścięci w 303 lub 311 w Kanopos
- Św. Afra – spalona ok. 304
- Święci Kosma i Damian – ścięci ok. 304
- Św. Kwadrat z Anatolii – stracony ok. 304
- Św. Kryspina – ścięta w 304 roku
- Św. Eufemia z Chalcedonu – rzucona na pożarcie dzikim zwierzętom 16 września ok. 304 roku
- Św. Wincenty z Saragossy – stracony ok. 304, najpierw ukrzyżowany, potem żywcem upieczony na żelaznym ruszcie
- Św. Anastazja z Dalmacji – spalona na stosie ok. 304
- Św. Florian – utopiony w rz. Enns 4 maja 304
- Św. Justyna z Padwy – ścięta ok. 304
- Św. Eulalia z Méridy – spalona w piecu ok. 304 w dzis. Méridzie
- św. Gereon i towarzysze – straceni ok. 304 lub w 2. połowie IV wieku w Kolonii
- Św. Alban (pierwszy męczennik na Wyspach Brytyjskich) – ścięty 22 czerwca ok. 304 (możliwy również rok 209 lub 254)
- Św. Pankracy – ścięty mieczem ok. 304
- Św. Agnieszka – ścięta mieczem w roku 304
- Św. Kasjan – zamordowany rylcem przez uczniów w 304 w Imoli
- Św. Eupliusz – ścięty 12 sierpnia 304
- Św. Łucja z Syrakuz – ścięta mieczem 13 grudnia 304
- Św. Feliks z Sewilli – poniósł śmierć ok. 304
- Św. Prokop – ścięty w 304
- Św. Wiktoryn z Patawii – stracony w 304
- Święci Męczennicy z Abiteny: Saturnin, Feliks, Datyw i towarzysze – zmarli z powodu ran odniesionych w czasie przesłuchań i z głodu w 304 w Karthago
- Św. Restytuta (męczennica z Bizerty) – prawdopodobnie jedna z grupy męczenników z Abiteny
- Św. Ulpian z Tyru – utopiony w 304 lub 306
- Święci January, Faust i Marcjalis (męczennicy)
- Św. Barbara – ścięta mieczem ok. 305
- Św. Cyriak Rzymianin – ścięty ok. 305
- Św. Julian z Tarsu – utopiony ok. 305
- Św. Arkadiusz z Mauretanii – ukrzyżowany 12 stycznia ok. 305
- Św. January – stracony 19 września 305 w Benewencie
- Święci Julian i Bazylissa, Kelsos i Marcjanilla, Anastazy i Antoni – ścięci mieczem ok. 302 lub 313; Bazylissa uznana za męczennicę zmarła prawdopodobnie śmiercią naturalną
- Święci Klaudiusz, Nikostrat, Kastor i Symforian – straceni w IV wieku w Panonii
- Św. Tyburcjusz – ścięty w III lub IV wieku
- Święci: Trofim i Teofil – straceni za Dioklecjana, chociaż określenie czasu śmierci jest niepewne
- Św. Sabin – biskup zamęczony w Spoleto w czasach Maksymiana
- Święci: Trofim i Talus – ukrzyżowani przed 308 w Laodycei
- Św. Urszula z Kolonii i 10 towarzyszek (m.in. św. Kordula) – zamordowane ok. 304 lub 451
- Św. Kukufas – ścięty za Dioklecjana w Barcelonie
- Święci Adrian i towarzysze – ponieśli śmierć (284-311) przez spalenie za czasów Dioklecjana, Maksymiana lub Maksymina II Dazy; św. Natalia, żona Adriana, mogła umrzeć śmiercią naturalną
Za panowania Galeriusza (305–311) i Maksymina Dai (305–313)Edytuj
- Św. Edezjusz – zgładzony w 306 przez utopienie
- Św. Apphianos – zgładzony w 306 przez utopienie
- Św. Teodozja (Teodora) z Cezarei – zgładzona przez utopienie ok. 307
- Św. Eutropiusz i św. Kleonik – bracia, straceni przez ukrzyżowanie 3 marca ok. 308
- Św. Bazyliszek – ścięty mieczem 22 maja ok. 308
- Św. Pamfil i towarzysze z Cezarei – ścięci w 310
- Św. Zenobiusz z Sydonu – zamęczony ok. 310
- Św. Metody z Olimpu – ścięty mieczem ok. 311
- Św. Piotr Balsamos-Apselamos – ukrzyżowany ok. 311
- św. Piotr I Aleksandryjski – zabity mieczem 25 listopada 311
- św. Hezychiusz – biskup zabity mieczem w Aleksandrii 25 listopada 311
- św. Pachomiusz – biskup zabity mieczem w Aleksandrii 25 listopada 311
- św. Teodor – biskup zabity mieczem w Aleksandrii 25 listopada 311
- Św. Lucjan z Antiochii – zagłodzony lub ścięty w 312 w Nikomedii
- Św. Klemens, biskup Ankary – ścięty mieczem ok. 312
- Św. Patrycja z Nikomedii – zginęła prawdopodobnie w IV wieku
Po edykcie mediolańskimEdytuj
- Św. Błażej z Sebasty – ścięty mieczem ok. 316
- Świętych Czterdziestu Męczenników z Sebasty – zamrożone ciała spalono 10 marca 320
- Św. Alban – ścięty mieczem 22 czerwca ok. 324
- Św. Hipacy – miał zginąć z rąk nowacjan ok. 325 lub ok. 340-345
- Św. Grzegorz Oświeciciel – ok. 326; uznany za męczennika zmarł śmiercią naturalną
- Św. Usthazades – zginął w 341 w Persji
- Św. Gordian – ścięty mieczem w 362
- Św. Eupsychiusz z Cezarei – stracony w 362
- Święci: Ewazjusz i Projektus – ścięci przez arian ok. 362 w pobliżu Casale Monferrato
- Śwśw. Jan i Paweł – straceni 26 czerwca 362
- Św. Niketas Got (Nikita) – spalony żywcem w 372
- Św. Saba Got – stracony przez utopienie w 372
- Św. Euzebiusz z Samosaty – zginął z rąk arianki ok. 379
- Św. Wigiliusz z Trydentu (biskup) – zm. 405; według tradycji męczennik
- Św. Nikazy z Reims – ścięty w 407
- Św. Justyna z Moguncji wraz z bratem św. Aureusem – zabici podczas mszy ok. 407 lub 451
- Św. Julia z Korsyki (z Kartaginy) – zamordowana przez pogan w 440 lub 618
- Św. Woluzjan z Tours – ścięty ok. 498
- Św. Jan I, papież – zmarł w więzieniu w 526
- Św. Krystyna z Persji – stracona w Persji 13 marca 559
- Św. Abibos z Nekresi – stracony w latach 60. VI wieku przez ukamienowanie
- Św. Hermenegild – ścięty mieczem (lub zabity siekierą) w 586
- Św. Trudpert z Münstertalu – zabity toporem ok. 607
- św. Anastazy Pers – stracony przez powieszenie w 628
- Św. Edwin – król Nortumbrii, zginął za wiarę w bitwie pod Hatfield Chase w 632 lub 633
- Św. Liwin z Gent – ścięty przez pogan w Alost ok. 650
- Św. Kilian z Würzburga i towarzysze (św. Kolonat i św. Totanan) – zamordowani ok. 689 w Würzburgu
- Św. Lambert z Maastricht – zamordowany ok. 700 w Liège
- Św. Bonifacy-Winfrid – zamordowany przez pogan w 754
- Święte: Alodia i Nunilo – ścięte przez muzułmanów w 851
- święte Flora i Maria – ścięte w 851 w Kordobie
- Św. Emil – ścięty przez muzułmanów w 852 w Kordobie
- Św. Eulogiusz z Kordoby – ścięty przez muzułmanów w 859
- Św. Oliwa z Palermo – poniosła śmierć za wiarę w IX lub X wieku
- Św. Ludmiła Czeska – uduszona w 921 na zamku w Tetínie (powiat Beroun)
- Św. Edward Męczennik – zabity 18 marca 978
- Pięciu Braci Męczenników (Pięciu Świętych Braci Międzyrzeckich): Benedykt, Jan, Mateusz, Izaak i Krystyn – zamordowani w napadzie rabunkowym 10/11 listopada 1003
- Św. Gerard Sagredo – zginął przez utopienie w Dunaju w 1046
Zobacz teżEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ a b c Martyr, [w:] Catholic Encyclopedia [online] [dostęp 2010-10-29] (ang.).
- ↑ Waldemar Kulbat, Pierwsi świadkowie wiary, „Niedziela” (29), 2013, s. 8.
- ↑ a b c Mateusz Witczak, Święci, którzy… zostali usunięci z kalendarza liturgicznego, TwojaHistoria, 1 listopada 2019.
- ↑ Menologion – Lipiec, Mariański Dom Studiów, Cytat: Trzeba pamiętać, że wtedy w czasach prześladowań niektórzy chrześcijanie uważali za zdrożne przewinienie stosowanie wszelkich środków ostrożności, mających zapewnić bezpieczeństwo; uważali, że właśnie należy pragnąć prześladowań. I w świetle tej uwagi należy oceniać tak zdeterminowaną postawę wielu męczenników tamtego okresu.
- ↑ Dz 7,57-60 w przekładach Biblii.
- ↑ Dz 12,1-2 w przekładach Biblii.
BibliografiaEdytuj
- Henryk Fros, Franciszek Sowa, Księga imion i świętych, Kraków: WAM.
- Chronologiczny spis informacji o świętych i błogosławionych, Brewiarz.
- Żywoty Świętych. [dostęp 2010-08-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-01-12)]. Na podstawie:
- Wiesław Al. Niewęgłowski, Leksykon Świętych, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1999.
- Hugo Hoever, Żywoty Świętych Pańskich na każdy dzień według Kalendarza Rzymskiego, Olsztyn: Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 1985.
- Kalendarium oraz święci na cerkiew.pl
- Kalendarz Liturgiczny na Rok Pański 2010 wg kalendarza gregoriańskiego.
- Źródła obcojęzyczne
- Ökumenisches Heiligenlexikon (niem.).
- Kirchenlexikon [zarchiwizowane z adresu 2013-08-02] (niem.).
- Martyr, [w:] Catholic Encyclopedia [online] [dostęp 2010-10-29] (ang.).
- Saints A to Z, Catholic Online (ang.).
- Имена святых, упоминаемых в месяцеслове, Православный Церковный календарь (ros.).