Prusy (kraina historyczna)
Prusy (łac. Prussia, Prutenia, Borussia; niem. Preußen, Preußenland; prus. Prūsa), w historiografii Prusy właściwe[1][2][3], dawniej też Stare Prusy (niem. Altpreußen)[a] – region historyczny położony nad Morzem Bałtyckim pomiędzy dolnym Niemnem a dolną Wisłą. Region nie jest tożsamy z historycznym państwem o nazwie Prusy i tylko częściowo pokrywa się z Prusami Wschodnimi.
Państwa | |
---|---|
Ważniejsze miejscowości | |
Położenie na mapie |
Położenie
edytujRegion ten obecnie znajduje się w granicach 3 państw: Polski, w województwach: głównie w warmińsko-mazurskim oraz częściowo pomorskim i kujawsko-pomorskim (1 600 000 mieszk., 24 000 km²)[4], Rosji: cały obwód królewiecki (900 000 mieszk., 15 000 km²)[4] oraz częściowo Litwy (200 000 mieszk., 2000 km²)[4].
Podział na regiony
edytujPrusy jako region historyczny dzieli się na mniejsze regiony. Część z nich sięga korzeniami plemion pruskich, a część z nich ma granice historyczne z czasów państwa krzyżackiego. Istnieją również regiony etnograficzne. Obszary o tych samych nazwach w tych trzech podziałach nie zawsze się ze sobą pokrywają.
Terytoria plemion pruskich
edytujKrainy historyczne
edytujRegiony etnograficzne
edytujHistoria
edytujW średniowieczu Prusy zasiedlone były przez lud Prusów i blisko spokrewnionych z nimi Jaćwingów.
W XIII wieku Prusy zostały podbite przez zakon krzyżacki, a w następnych stuleciach uległy przekształceniom etnicznym: mieszkańcy składali się z ludności napływowej z Niemiec, Polski i Litwy (także w małym stopniu Ślązacy, Czesi, Rusini, Holendrzy, Szwedzi, Duńczycy, Szwajcarzy, Francuzi, Salzburczycy i inni) oraz resztek zasymilowanych autochtonów. Język pruski przetrwał najdłużej do 1627 roku na Sambii[5].
Prusy dzieliły dzieje państwa zakonnego: w 1466 (pokój toruński) część zachodnią (Warmia i ziemia malborska) wcielono do Korony, a reszta (Prusy Zakonne, od 1525 Prusy Książęce) stała się jej lennem. W 1701 Fryderyk I uzyskał tytuł króla w Prusach.
W 1772 całość weszła w skład monarchii Hohenzollernów (prowincja Prusy Wschodnie i wschodnie powiaty prowincji Prusy Zachodnie). W 1923 Kłajpeda została przyłączona do Litwy, a w 1945 pozostałą część podzielono między Polskę a Rosję (wówczas republikę ZSRR).
Miasta
edytujDo największych miast Prus (powyżej 20 tys. mieszkańców) należą:
Lp. | Miasto | Państwo | Populacja | Powierzchnia | Jednostka administracyjna | Terytorium plemienne | Region historyczny | Region etnograficzny |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1. | Królewiec | 493 256 | 224,7 km² | obwód królewiecki | Sambia | Prusy Dolne | - | |
2. | Kłajpeda | 172 272 | 110 km² | okręg kłajpedzki | -[c] | Prusy Dolne | Litwa Pruska | |
3. | Olsztyn | 170 622 | 88,33 km² | województwo warmińsko-mazurskie | Galindia | Warmia | - | |
4. | Elbląg | 117 952 | 79,82 km² | województwo warmińsko-mazurskie | Pogezania | Prusy Górne | Powiśle | |
5. | Ełk | 61 903 | 21,05 km² | województwo warmińsko-mazurskie | Jaćwież | Prusy Dolne | Mazury | |
6. | Sowieck | 38 963 | 44,4 km² | obwód królewiecki | Skalowia | Prusy Dolne | Litwa Pruska | |
7. | Kwidzyn | 38 179 | 21,54 km² | województwo pomorskie | Pomezania | Prusy Górne | Powiśle | |
8. | Malbork | 37 898 | 17,2 km² | województwo pomorskie | Pomezania | Prusy Górne | Powiśle | |
9. | Czerniachowsk | 35 398 | 58 km² | obwód królewiecki | Nadrowia | Prusy Dolne | Litwa Pruska | |
10. | Bałtyjsk | 33 658 | 49,1 km² | obwód królewiecki | Sambia | Prusy Dolne | - | |
11. | Ostróda | 33 216 | 14,15 km² | województwo warmińsko-mazurskie | Ziemia Sasinów | Prusy Górne | Mazury | |
12. | Iława | 33 128 | 21,88 km² | województwo warmińsko-mazurskie | Pomezania | Prusy Górne | Powiśle | |
13. | Giżycko | 29 642 | 13,72 km² | województwo warmińsko-mazurskie | Galindia | Prusy Dolne | Mazury | |
14. | Gusiew | 28 484 | 16,25 km² | obwód królewiecki | Nadrowia | Prusy Dolne | Litwa Pruska | |
15. | Kętrzyn | 27 629 | 10,35 km² | województwo warmińsko-mazurskie | Barcja | Prusy Dolne | Mazury | |
16. | Bartoszyce | 23 810 | 11,79 km² | województwo warmińsko-mazurskie | Barcja | Prusy Dolne | - | |
17. | Szczytno | 23 166 | 9,96 km² | województwo warmińsko-mazurskie | Galindia | Prusy Górne | Mazury | |
18. | Swietłyj | 21 441 | 24 km² | obwód królewiecki | Sambia | Prusy Dolne | - | |
19. | Działdowo | 21 370 | 11,47 km² | województwo warmińsko-mazurskie | Ziemia Sasinów | Prusy Górne | Mazury | |
20. | Mrągowo | 21 302 | 14,81 km² | województwo warmińsko-mazurskie | Galindia | Prusy Dolne | Mazury |
Zobacz też
edytujUwagi
edytuj- ↑ Tak np. w traktacie w Tylży, dla odróżnienia od państwa pruskiego. W niemieckiej historiografii nazwa Altpreußen ma kilka znaczeń, odnosi się min. do krainy historycznej, dawnych Prusów lub pierwszych państw pruskich.
- ↑ Niekiedy Jaćwież jest traktowana jako osobna kraina. W związku z tym nie zawsze jest zaliczana do Prus.
- ↑ Pierwotnie okolice Kłajpedy znajdowały się na pograniczu ziemi Kurów i Żmudzi. Jednak po przyłączeniu ich do Prus Dolnych (po 1328 r.) z czasem zaczęto je zaliczać do ziemi pruskiej.
Przypisy
edytuj- ↑ Marian Biskup Rozkwit państwa krzyżackiego w Prusach, w: M. Biskup, G. Labuda, Dzieje zakonu krzyżackiego w Prusach, wyd. 2, Gdańsk 1988, s. 277 i nast.
- ↑ Marian Biskup Etniczno-demograficzne przemiany Prus Krzyżackich w rozwoju osadnictwa w średniowieczu, Kwartalnik Historyczny R.98 nr 2 (1991), s. 45-61
- ↑ Radosław Biskup, Krzysztof Kwiatkowski, Słownik historyczno-geograficzny Prus w średniowieczu, Roczniki Historyczne, Toruń, Rocznik LXXXVII — 2021, s. 189-190
- ↑ a b c Prusy - Przewodnik - Dioblina [online], www.dioblina.eu [dostęp 2022-08-08] .
- ↑ Damian S , Rozwój terytorialny państwa pruskiego 1618-1701 [online], Historia, historia wojskowości, historia Polski, nauczyciel historii, historia,, 27 listopada 2011 [dostęp 2022-08-08] (pol.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Mapa „Prussae accurate descripta a Casparo Henneberg”, 1643. vobam.se. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-08-23)].
- Ostpreussische Landschaften. szmania.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2004-12-29)].
- Ostpreussische Kreisstädte
- Kolorowa mapa Prus Wschodnich
- Mapa drogowa Prus Wschodnich z 1939
- Zmiany granic Prus pomiędzy 1914 a 1945 rokiem. szmania.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-04-24)].
- Mapa węzłów i linii kolejowych w latach 1945/46
- Pierwotna oraz obecna granica pomiędzy ZSRR a Polską w latach 1945/1946