Województwo warmińsko-mazurskie

województwo w Polsce

Województwo warmińsko-mazurskie – jednostka podziału administracyjnego Polski, jedno z 16 województw. Położone jest w północno-wschodniej części kraju. Siedzibą wojewody i władz samorządu województwa jest Olsztyn. Obejmuje obszar 24 173,47 km² (stan na 31 grudnia 2017)[2] i liczy około 1,36 mln mieszkańców (30 czerwca 2023)[1].

województwo warmińsko-mazurskie
województwo
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Kod ISO 3166-2

PL-WN

TERYT

28

Siedziba wojewody i sejmiku

Olsztyn

Wojewoda

Radosław Król

Marszałek

Marcin Kuchciński

Powierzchnia (31 grudnia 2017)

24 173,47 km²

Populacja (30 czerwca 2023)
• liczba ludności


1 362 433[1]

• gęstość

56 os./km²

Urbanizacja

59,33

Tablice rejestracyjne

N

Adres Urzędu Wojewódzkiego:
al. Marszałka J. Piłsudskiego 7/9
10-575 Olsztyn
Adres Urzędu Marszałkowskiego:
ul. Emilii Plater 1
10-562 Olsztyn
Podział administracyjny
Plan województwa warmińsko-mazurskiego
Liczba miast na prawach powiatu

2

Liczba powiatów

19

Liczba gmin miejskich

16

Liczba gmin miejsko-wiejskich

34

Liczba gmin wiejskich

66

Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie Polski
Strona Urzędu Wojewódzkiego
Strona Urzędu Marszałkowskiego

Historia

edytuj
 
Województwa z lat 1975–1998 z granicą obecnego województwa warmińsko-mazurskiego

Województwo warmińsko-mazurskie powstało w 1999 r. w wyniku reformy podziału administracyjnego kraju i objęło tereny dawnego województwa: olsztyńskiego, większe części województw elbląskiego i suwalskiego oraz fragmenty toruńskiego, ciechanowskiego i ostrołęckiego.

Geografia

edytuj
 
Krainy historyczne woj. warmińsko-mazurskiego i Polski na tle współczesnych granic administracyjnych
 
Mapa fizyczna województwa warmińsko-mazurskiego

Według danych z 2 stycznia 2014 r. powierzchnia województwa wynosiła 24 173,47 km², co stanowi 7,7% powierzchni Polski[3]. Jest czwarte pod względem powierzchni spośród województw.

Położenie administracyjne

edytuj

Województwo jest położone w północno-wschodniej Polsce i graniczy z[4]:

oraz z województwami:

Natomiast od północnego zachodu styka się z Zalewem Wiślanym. Województwo graniczy w jednym punkcie z Litwą; jest to trójstyk Polski, Rosji i Litwy, a jednocześnie czwórstyk granic województwa warmińsko-mazurskiego i podlaskiego z Rosją i Litwą.

Położenie historyczne

edytuj

Województwo obejmuje należącą do Polski południową część krainy historycznej Prusy, która dzieli się na poszczególne mniejsze krainy – zarówno historyczne, jak i etnograficzne:

Południowa i wschodnia granica województwa warmińsko-mazurskiego pokrywa się, w niemal większości miejsc, z dawnymi granicami Prus, a zatem Prus Książęcych i Prus Wschodnich.

Ponadto w granicach województwa znajdują się fragmenty innych regionów historyczno-etnograficznych, nienależących do Prus:

Topografia

edytuj

W wymiarze północ-południe województwo rozciąga się na długości 146 km, to jest 1°18′44″. W wymiarze wschód-zachód rozpiętość województwa wynosi 240 km, co w mierze kątowej daje 3°39′28″.

Współrzędne geograficzne skrajnych punktów:

Ukształtowanie powierzchni ma charakter wybitnie nizinny. Najwyższym punktem jest wierzchołek Dylewskiej Góry – 312 m n.p.m. Natomiast najniższym punktem jest depresja w Raczkach Elbląskich – 1,8 m p.p.m.

Stosunki wodne

edytuj

Znaczna część województwa znajduje się na Pojezierzu Mazurskim. W jego skład wchodzą pojezierza: Olsztyńskie, Mrągowskie, Ełckie, Kraina Wielkich Jezior Mazurskich i Równina Mazurska. Województwo warmińsko-mazurskie nazywane jest „Krainą Tysiąca Jezior”. W rzeczywistości znajduje się w nim ponad 3000 jezior, w tym 2000 o powierzchni przekraczającej 1 ha. Największe z nich to: Śniardwy (109,7 km²) i Mamry (102,3 km²). Najdłuższe jezioro to Jeziorak (27 km długości, 32 km²) na Pojezierzu Iławskim. Najgłębsze jeziora to Wuksniki (67–68 m), Babięty Wielkie (65 m) i Piłakno (57 m). Większość zbiorników wodnych w regionie połączona jest systemem kanałów zbudowanych głównie w XIX w. Przykład stanowi Kanał Elbląski łączący jezioro Druzno z jeziorem Szeląg. Jego długość wynosi 83,3 km. Województwo leży w dorzeczu Wisły i rzek pobrzeża Bałtyku. Główne rzeki to Pasłęka, Łyna i Drwęca. Województwo leży nad Zalewem Wiślanym (na północnym zachodzie).

Według danych z 31 grudnia 2012 w woj. warmińsko-mazurskim lasy obejmowały powierzchnię 745,9 tys. ha, co stanowiło 30,9% jego powierzchni[5]. Największym kompleksem leśnym jest Puszcza Piska zajmująca prawie 1000 km². Inne duże zespoły leśne to: Puszcza Borecka, Puszcza Nidzicka i część Rominckiej oraz lasy: Łańskie i Taborskie. Dominuje drzewostan iglasty, przeważnie sosna.

Podział administracyjny

edytuj

Województwo warmińsko-mazurskie podzielone jest na 19 powiatów i 2 miasta na prawach powiatu. W skład powiatów wchodzi 116 gmin: 16 miejskich, 34 miejsko-wiejskie i 66 wiejskich. Powierzchnia stan na 31 grudnia 2017[2] liczba ludności stan na 30 czerwca 2023[1]. NUTS 2 PL62.

Miasta na prawach powiatu
Herb Miasto na prawach powiatu Populacja Powierzchnia
[km²]
  Olsztyn 167,844 88,33
  Elbląg 113,195 79,82
Powiaty
Herb Powiat Populacja Powierzchnia
[km²]
  Powiat bartoszycki 52,919 1307,49
  Powiat braniewski 37,653 1201,65
  Powiat działdowski 61,719 953,93
  Powiat elbląski 54,379 1415,58
  Powiat ełcki 88,530 1112,79
  Powiat giżycki 53,834 1119,51
  Powiat gołdapski 25,015 772,29
  Powiat iławski 89,962 1385,22
  Powiat kętrzyński 57,445 1212,99
  Powiat lidzbarski 38,356 925,00
  Powiat mrągowski 47,686 1065,38
  Powiat nidzicki 30,546 960,64
  Powiat nowomiejski 43,822 693,93
  Powiat olecki 32,110 873,60
  Powiat olsztyński 129,698 2838,02
  Powiat ostródzki 99,433 1766,29
  Powiat piski 52,299 1774,58
  Powiat szczycieński 66,720 1933,21
  Powiat węgorzewski 20,983 693,22

Urbanizacja

edytuj

W województwie warmińsko-mazurskim jest 50 miast, z czego największymi z nich są Olsztyn, Elbląg i Ełk. Olsztyn jest głównym ośrodkiem przemysłu spożywczego, oponiarskiego i drzewnego oraz turystyki. Podkreślone zostały siedziby powiatów a wytłuszczone miasta na prawach powiatu. Liczba ludności według danych z dnia 30 czerwca 2023[1], powierzchnia z 31 grudnia 2017[2]. Wszystkie miasta województwa przynależą do krainy historycznej Prusy, lecz w ich obrębie wyodrębnia się kilka mniejszych krain. Przy niektórych miastach podano więcej niż jedną taką krainę historyczną, gdyż w niektórych przypadkach nie ma ściśle określonych granic lub (ze względu na rozbieżne kryteria) różne krainy obejmują te same tereny.

 
Olsztyn
 
Elbląg
 
Ełk
 
Ostróda
 
Iława
 
Giżycko
 
Kętrzyn
 
Bartoszyce
 
Szczytno
 
Gołdap
Lp. Miasto Powiat Ludność Powierzchnia [km²] Kraina historyczna/region kulturowy
1.   Olsztyn na prawach powiatu 167.844 88,33 Galindia/Warmia biskupia
2.   Elbląg na prawach powiatu 113.195 79,82 Pogezania/Prusy Górne/Powiśle
3.   Ełk ełcki 59.942 21,05 Jaćwież/Mazury
4.   Iława iławski 32.245 21,88 Pomezania/Prusy Górne/Powiśle
5.   Ostróda ostródzki 31.432 14,15 Ziemia Sasinów/Prusy Górne/Mazury
6.   Giżycko giżycki 27.438 13,72 Galindia/Mazury
7.   Kętrzyn kętrzyński 25.296 10,35 Barcja/Mazury
8.   Szczytno szczycieński 21.797 10,62 Galindia/Prusy Górne/Mazury
9.   Bartoszyce bartoszycki 21.497 11,79 Barcja
10.   Mrągowo mrągowski 20.702 14,81 Galindia/Mazury
11.   Działdowo działdowski 20.279 11,47 Ziemia Sasinów/Prusy Górne/Mazury
12.   Pisz piski 17.754 10,08 Galindia/Mazury
13.   Braniewo braniewski 16.173 12,41 Warmia plemienna/Warmia biskupia
14.   Olecko olecki 15.772 11,54 Jaćwież/Mazury
15.   Lidzbark Warmiński lidzbarski 14.567 14,35 Barcja i Warmia plemienna[6]/Warmia biskupia
16.   Gołdap gołdapski 13.229 17,20 Galindia i Nadrowia[6]/Mazury i Mała Litwa
17.   Morąg ostródzki 12.934 6,11 Pogezania/Prusy Górne/Powiśle
18.   Nidzica nidzicki 12.665 6,86 Ziemia Sasinów/Prusy Górne/Mazury
19.   Pasłęk elbląski 11.820 10,63 Pogezania/Prusy Górne/Powiśle
20.   Węgorzewo węgorzewski 10.612 10,88 Galindia/Mazury
21.   Lubawa iławski 10.398 16,84 Ziemia Sasinów/Ziemia chełmińska

(Ziemia lubawska)

22.   Nowe Miasto Lubawskie nowomiejski 10.175 11,37 Ziemia Sasinów/Ziemia chełmińska

(Ziemia lubawska)

23.   Biskupiec olsztyński 9.999 5,00 Galindia/Warmia biskupia
24.   Dobre Miasto olsztyński 9.320 4,86 Pogezania/Warmia biskupia
25.   Orneta lidzbarski 8.049 9,63 Pogezania/Warmia biskupia
26.   Barczewo olsztyński 7.396 4,58 Galindia/Warmia biskupia
27.   Lidzbark działdowski 7.256 5,68 Ziemia Sasinów/Ziemia chełmińska

(Ziemia lubawska)

28.   Olsztynek olsztyński 7.199 7,69 Ziemia Sasinów/Prusy Górne/Mazury
29.   Orzysz piski 5.305 8,17 Jaćwież/Mazury
30.   Susz iławski 5.235 6,67 Pomezania/Prusy Górne/Powiśle
31.   Ruciane-Nida piski 4.094 17,07 Galindia/Mazury
32.   Reszel kętrzyński 4.071 3,82 Barcja/Warmia biskupia
33.   Korsze kętrzyński 3.966 4,03 Barcja/Prusy Dolne
34.   Biała Piska piski 3.705 3,24 Galindia/Mazury
35.   Górowo Iławeckie bartoszycki 3.642 3,32 Natangia/Prusy Dolne
36.   Mikołajki mrągowski 3.388 9,32 Galindia/Mazury
37.   Jeziorany olsztyński 2.990 3,41 Barcja/Warmia biskupia
38.   Wielbark szczycieński 2.974 1,84 Ziemia Sasinów/Prusy Górne/Mazury
39.   Ryn giżycki 2.691 4,14 Galindia/Mazury
40.   Pieniężno braniewski 2.427 3,81 Warmia plemienna/Warmia biskupia
41.   Miłomłyn ostródzki 2.419 12,38 Pomezania/Prusy Górne/Powiśle
42.   Miłakowo ostródzki 2.412 8,76 Pogezania/Prusy Górne/Powiśle
43.   Tolkmicko elbląski 2.397 2,29 Pogezania i Warmia plemienna[6]/Powiśle
44.   Pasym szczycieński 2.375 15,18 Galindia/Mazury
45.   Bisztynek bartoszycki 2.179 2,16 Barcja/Warmia biskupia
46.   Frombork braniewski 2.071 7,59 Warmia plemienna/Warmia biskupia
47.   Zalewo iławski 2.024 8,22 Pomezania/Prusy Górne/Powiśle
48.   Kisielice iławski 2.023 3,37 Pomezania/Prusy Górne/Powiśle
49.   Sępopol bartoszycki 1.880 4,63 Barcja/Prusy Dolne
50.   Młynary elbląski 1.677 2,76 Pogezania/Prusy Górne/Powiśle

Nazewnictwo miejscowości i regionów

edytuj

W latach 1945–1950 Komisja Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych ponownie nazwała niektóre miejscowości i obiekty fizjograficzne (rzeki, jeziora) na terenie przyznanej Polsce południowej części byłych Prus Wschodnich. Istniejące wcześniej w polskim piśmiennictwie lub lokalnej mowie nazwy przemianowano na nowe, wcześniej nieistniejące, związane m.in. z zasłużonymi dla regionu postaciami[7][8]:

Demografia

edytuj

Dane z 30 czerwca 2023[1]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
jednostka osób % osób % osób %
populacja 1 362 433 100 697 437 51 664 994 49
powierzchnia 24 173,17 km²
gęstość zaludnienia
[mieszk./km²]
56 29 27

Według danych z 30 czerwca 2023 r. województwo miało 1 362 433 mieszkańców, co stanowiło 3,61% ludności Polski[1]. Średnia gęstość zaludnienia jest jedną z najniższych w kraju i wynosi 56 osób na km² (śr. gęstość zaludnienia w Polsce – 123 os./km²), a na obszarach wiejskich wynosi około 25 osób na km².

Województwo jest jednym z bardziej zróżnicowanych etnicznie regionem współczesnej Polski. Wśród mniejszości narodowych i etnicznych wyróżnić można: Ukraińców (11 881 osób, według spisu z 2002 r.), Niemców (4 311 osób, według spisu z 2002 r.), Mazurów (ok. 15 000), Warmiaków (ok. 4 000), Białorusinów (5 000 – 3 000), Romów (1 000), Litwinów (300 – 400), Tatarów, Rosjan i in.[potrzebny przypis]

Mniejszości narodowe według spisu powszechnego z 2021 roku[9]
Liczba Udział
Polacy

(Bez innych deklaracji)

1,354,434 97,98%
Inna niż polska 27,798 2,01%
Ukraińcy 9,556 0,69%
Niemcy 4,717 0,34%
Anglicy 2,412 0,17%
Białorusini 1,331 0,10%
Amerykanie 757 0,05%
Mazurzy 639 0,05%
Włosi 599 0,04%
Rosjanie 585 0,04%
Romowie 419 0.03%
Litwini 418 0,03%
Irlanczycy 416 0,03%
Żydzi 371 0,03%
Szwedzi 353 0,03%
Pozostali 5,225 0,37%
Ludność Ogółem 1,382,232 100%
  • Piramida wieku mieszkańców woj. warmińsko-mazurskiego w 2014 roku.
 

Religia

edytuj

Administracja i polityka

edytuj
 
Budynek Rejencji w Olsztynie, Siedziba Urzędu Marszałkowskiego

Samorząd wojewódzki

edytuj

Organem stanowiącym i kontrolnym jest Sejmik Województwa Warmińsko-Mazurskiego, składający się z 30 radnych. Siedzibą sejmiku województwa jest Olsztyn.

Sejmik wybiera organ wykonawczy województwa, którym jest zarząd województwa, składający się z 5 członków z przewodniczącym mu marszałkiem. Zarząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego tworzą następujące osoby: Marcin Kuchciński (marszałek), Miron Sycz (wicemarszałek), Sylwia Jaskulska (wicemarszałek), Maria Bąkowska oraz Bogdan Bartnicki.

Marszałkowie województwa warmińsko-mazurskiego
Lp. Imię nazwisko Okres urzędowania
1 Jerzy Szmit 1999
2 Andrzej Ryński od 1999 do 2006
3 Jacek Protas od 2006 do 2014
4 Gustaw Marek Brzezin od 2014 do 2023
5 Marcin Kuchciński od 2023

Administracja rządowa

edytuj
 
Warmińsko-Mazurski Urząd Wojewódzki w Olsztynie

Organem administracji rządowej jest Wojewoda Warmińsko-Mazurski, wyznaczany przez Prezesa Rady Ministrów. Siedzibą wojewody jest Olsztyn[10] przy alei Marszałka J. Piłsudskiego 7/9, gdzie znajduje się Warmińsko-Mazurski Urząd Wojewódzki w Olsztynie. W ramach urzędu działają także 2 delegatury: w Elblągu i Ełku[11]. Obecnie funkcję wojewody pełni Radosław Król[12], a wicewojewodami są Mateusz Szauer i Zbigniew Szczypiński[13].

Wojewodowie warmińsko-mazurscy
Lp. Imię nazwisko Okres urzędowania
1 Zbigniew Babalski od 1999 do 2001
2 Stanisław Lech Szatkowski od 2001 do 2005
3 Adam Supeł od 17 stycznia 2005 do 17 stycznia 2007
Anna Szyszka (p.o.) od 18 stycznia do 1 kwietnia 2007
4 Anna Szyszka od 2 kwietnia do 29 listopada 2007
5 Marian Podziewski od 29 listopada 2007 do 8 grudnia 2015
6 Artur Chojecki od 8 grudnia 2015 do 2 listopada 2023
7 Radosław Król od 20 grudnia 2023

Ochrona przyrody

edytuj

Łącznie obszary chronione zajmują obszar 1126155,3 ha co stanowi 46,6% województwa[14].

W regionie znajduje się 8 parków krajobrazowych[15]:

Park Krajobrazowy Rok powstania Powierzchnia
na terenie województwa
Brodnicki Park Krajobrazowy (częściowo) 1985 4 336 ha
Górznieńsko-Lidzbarski Park Krajobrazowy (częściowo) 1990 8 588 ha
Mazurski Park Krajobrazowy 1977 53 655 ha
Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego (częściowo) 1993 22 405 ha
Park Krajobrazowy Puszczy Rominckiej 1998 14 620 ha
Park Krajobrazowy Wzgórz Dylewskich 1994 7 151 ha
Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej 1985 13 732 ha
Welski Park Krajobrazowy 1995 20 444 ha

Według stanu na 2012 r. w województwie było 110 rezerwatów przyrody[16].

W granicach województwa wyznaczonych jest 71 obszarów chronionego krajobrazu, gdzie ochroną objęto 956 286 ha[17].

W 2010 r. na obszarze województwa znajdowało się 2576 pomników przyrody. Wśród nich najliczniejszą grupę stanowiły pojedyncze drzewa (2155), grupy drzew (210), głazy narzutowe (108), aleje przydrożne (66) i 37 innych obiektów[18].

W 2010 r. na obszarze województwa wyznaczono 14[a] obszarów specjalnej ochrony ptaków oraz 41[b] obszary mające znaczenie dla Wspólnoty. Większość obszarów Natura 2000 znajduje się na terenach już chronionych jako parki krajobrazowe i obszary chronionego krajobrazu.

 
Puszcza Piska

W 2010 r. na terenie regionu znajdowało się 297 użytków ekologicznych, zajmujących powierzchnię 4855 ha, 18 zespołów przyrodniczo-krajobrazowych o powierzchni 21388 ha oraz jedno stanowisko dokumentacyjne Losy chroniące wyrobisko kredy jeziornej o pow. 2 ha[18].

Główne obszary leśne w województwie:

Kultura

edytuj
 
Zamek biskupów warmińskich w Lidzbarku Warmińskim, obecnie oddział Muzeum Warmii i Mazur
 
Zamek Kapituły Warmińskiej w Olsztynie, obecnie Muzeum Warmii i Mazur

Instytucje kultury samorządu województwa

edytuj

Nauka i oświata

edytuj
 
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
 
Akademia Policji w Szczytnie
 
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Elblągu

Uczelnie publiczne

edytuj

Uczelnie niepubliczne

edytuj

Seminaria duchowne

edytuj

Placówki naukowe

edytuj
 
Obserwatorium Astronomiczne w Olsztynie

Instytuty naukowe:

Stacje badawcze:

Bezpieczeństwo publiczne

edytuj

W województwie warmińsko-mazurskim działa centrum powiadamiania ratunkowego, które znajduje się w Olsztynie i które obsługuje zgłoszenia alarmowe kierowane do numerów alarmowych 112, 997, 998 i 999[21].

Gospodarka

edytuj
 
Fabryka opon Michelin w Olsztynie

W 2012 r. produkt krajowy brutto woj. warmińsko-mazurskiego wynosił 43,7 mld zł, co stanowiło 2,7% PKB Polski. Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca wynosił 30,1 tys. zł (71,7% średniej krajowej), co plasowało warmińsko-mazurskie na 13. miejscu względem innych województw[22].

Przeciętne miesięczne wynagrodzenie mieszkańca woj. warmińsko-mazurskiego w 3. kwartale 2011 r. wynosiło 3052,28 zł, co lokowało je na ostatnim miejscu względem wszystkich województw[23].

W końcu marca 2012 r. liczba zarejestrowanych bezrobotnych w województwie obejmowała ok. 114,5 tys. mieszkańców, co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 21,1% do aktywnych zawodowo[24].

Według danych z 2011 r. 11,2% mieszkańców w gospodarstwach domowych woj. warmińsko-mazurskiego miało wydatki poniżej granicy ubóstwa skrajnego (tzn. znajdowało się poniżej minimum egzystencji)[25].

W 2010 r. produkcja sprzedana przemysłu w woj. warmińsko-mazurskim wynosiła 22,2 mld zł, co stanowiło 2,3% produkcji przemysłu Polski. Sprzedaż produkcji budowlano-montażowej w warmińsko-mazurskim wynosiła 4,5 mld zł, co stanowiło 2,8% tej sprzedaży Polski[26].

Transport

edytuj

Transport drogowy

edytuj

Drogi międzynarodowe

edytuj

Drogi ekspresowe

edytuj
Planowane drogi ekspresowe
w województwie warmińsko-mazurskim
 
Droga ekspresowa S16

Drogi krajowe

edytuj

Drogi wojewódzkie

edytuj

Łączna długość dróg wojewódzkich w województwie warmińsko-mazurskim wynosi 1870,250 km.[potrzebny przypis]

Drogowe przejścia graniczne

edytuj

Transport kolejowy

edytuj
 
EN62 Elf na dworcu w Olsztynie

Tabor kolejowy

edytuj

Województwo warmińsko-mazurskie jest właścicielem 12 pojazdów zakupionych przez Urząd Marszałkowski.

Seria Typ Numery Liczba Producent Źródło
EN57ALc 5B/6B 1785 1 Pafawag[c] [27]
EN62 Elf 21WE 001 1 Pesa [28]
EN98 Impuls 37WE 003 1 Newag [28]
SA106 214M 003, 008 ÷ 009 3 Pesa [28][29]
SA133 218Mc 013 ÷ 018 6 Pesa [28]

Kolejowe przejścia graniczne

edytuj

Transport wodny

edytuj
 
Statki w porcie morskim na rzece Elbląg

Na obszarze województwa warmińsko-mazurskiego znajdują się 4 porty morskie: port Elbląg, port Frombork, port Nowa Pasłęka, port Tolkmicko oraz 1 przystań morska w Suchaczu.

W województwie utworzono 2 morskie przejścia graniczne: Elbląg i Frombork.

Transport lotniczy

edytuj
 
Port lotniczy Olsztyn-Mazury

Zobacz też

edytuj
  1. Obiekt wykazano w województwie mazowieckim.
  2. Obiekty wykazano w województwach kujawsko-pomorskim i podlaskim.
  3. Modernizacja w ZNTK Mińsk Mazowiecki.

Przypisy

edytuj
  1. a b c d e f Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2024-02-04].
  2. a b c Urząd Statystyczny w Olsztynie [online], olsztyn.stat.gov.pl [dostęp 2020-02-13].
  3. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2014 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2014-07-24. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507. 
  4. geoportal.gov.pl. geoportal.gov.pl. [dostęp 2013-07-27].
  5. Raport o stanie lasów w Polsce 2012, Warszawa: Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, 2013, s. 78, ISSN 1641-3229.
  6. a b c Miasto leży na pograniczu obu tych regionów.
  7. Miasta. antoranz.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-04-12)].
  8. Lista miejscowości – Polska.
  9. GUS, Tablice z ostatecznymi danymi w zakresie przynależności narodowo-etnicznej, języka używanego w domu oraz przynależności do wyznania religijnego [online], stat.gov.pl [dostęp 2024-03-24] (pol.).
  10. (Art. 3.) Ustawa z dnia 24 lipca 1998 r. (Dz.U. z 1998 r. nr 96, poz. 603).
  11. (§ 3. Statut WMUW w Olsztynie) Załącznik do Zarządzenia Nr 111 Wojewody Warmińsko-Mazurskiego z dnia 25 maja 2009 r. (Dz. Urz. Woj. Warmińsko-Mazurskiego z 2009 r. Nr 83, poz. 1396).
  12. Radosław Król nowym wojewodą warmińsko-mazurskim [online], Radio Olsztyn [dostęp 2023-12-20] (pol.).
  13. Powołanie Wicewojewodów Warmińsko-Mazurskich – Warmińsko-Mazurski Urząd Wojewódzki w Olsztynie – Portal Gov.pl [online], gov.pl [dostęp 2024-04-26] (pol.).
  14. Michał Falandysz i inni, Ochrona środowiska 2011, Halina Sztrantowicz, Bartosz Pac, Ludwik Pawłowski, Dariusz Bochenek, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, Departament Badań Regionalnych i Środowiska, 2011, s. 281, ISSN 0867-3217 (pol. • ang.).
  15. RDOŚ Olsztyn, wykaz parków krajobrazowych. [dostęp 2012-07-09].
  16. RDOŚ Olsztyn wykaz rezerwatów przyrody. [dostęp 2012-07-09].
  17. RDOŚ Olsztyn rejestr obszarów chronionego krajobrazu, stan na maj 2012. [dostęp 2012-07-09].
  18. a b Michał Falandysz i inni, Ochrona środowiska 2011, Halina Sztrantowicz, Bartosz Pac, Ludwik Pawłowski, Dariusz Bochenek, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, Departament Badań Regionalnych i Środowiska, 2011, s. 309, ISSN 0867-3217 (pol. • ang.).
  19. Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Ełckiej.
  20. a b c Stacje terenowe [online], Wydział Biologii Uniwersytetu Warszawskiego [dostęp 2019-08-22] [zarchiwizowane z adresu 2020-08-15] (pol.).
  21. Wykaz NKA dla lokalizacji Ab. Służb Alarmowych 112. uke.gov.pl. [dostęp 2014-12-27]. (pol.).
  22. Rocznik Statystyczny Województw 2014, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 12 stycznia 2015, s. 625, ISSN 1230-5820.
  23. Obwieszczenie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 28 listopada 2011 r. (M.P. z 2011 r. nr 108, poz. 1099).
  24. Bezrobotni oraz stopa bezrobocia według województw, podregionów i powiatów (Stan na koniec marca 2012 r.). Główny Urząd Statystyczny, 2012-04-26. [dostęp 2012-05-20].
  25. Ubóstwo w Polsce w 2011r. Główny Urząd Statystyczny, 2012-05-31. s. 15. [dostęp 2012-06-08].
  26. Rocznik Statystyczny Województw 2011 (wybrane tablice), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 24 stycznia 2012, s. 58–59, ISSN 1230-5820.
  27. Najdroższy EN57 w historii już u właściciela. 2018-10-18.
  28. a b c d D. Kalinowski. Impuls dla Warmińsko-Mazurskiego. „Świat Kolei”. 4/2015, s. 4. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. 
  29. Polregio kupiło dwa autobusy szynowe SA106 [uzupełnienie] - Rynek Kolejowy [online], rynek-kolejowy.pl [dostęp 2024-04-26].
  30. Paweł Bondaryk: DOL Wielbark po przebudowie. Zespół Badań i Analiz Militarnych, 2021-09-16. [dostęp 2024-02-04].
  31. Przemysław Gurgurewicz, Grzegorz Sobczak: Route 604 – Siły Powietrzne wracają na DOL po 20 latach. „Magazyn Militarny MILMAG”, 2023-09-30. [dostęp 2024-02-04].

Linki zewnętrzne

edytuj