Województwo warmińsko-mazurskie

województwo w Polsce

Województwo warmińsko-mazurskie – jednostka podziału administracyjnego Polski, jedno z 16 województw. Położone jest w północno-wschodniej części kraju. Siedzibą wojewody i władz samorządu województwa jest Olsztyn. Obejmuje obszar 24 173,47 km² (stan na 31 grudnia 2017)[2] i liczy około 1,42 mln mieszkańców (30 czerwca 2020)[1].

województwo warmińsko-mazurskie
województwo
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Kod ISO 3166-2

PL-WN

TERYT

28

Siedziba wojewody i sejmiku

Olsztyn

Wojewoda

Artur Chojecki

Marszałek

Gustaw Marek Brzezin

Powierzchnia (31 grudnia 2017)

24 173,47 km²

Populacja (30 czerwca 2020)
• liczba ludności


1 420 514[1]

• gęstość

59 os./km²

Urbanizacja

59,33

Tablice rejestracyjne

N

Adres Urzędu Wojewódzkiego:
al. Marszałka J. Piłsudskiego 7/9
10-575 Olsztyn
Adres Urzędu Marszałkowskiego:
ul. Emilii Plater 1
10-562 Olsztyn
Podział administracyjny
Plan województwa warmińsko-mazurskiego
Liczba miast na prawach powiatu

2

Liczba powiatów

19

Liczba gmin miejskich

16

Liczba gmin miejsko-wiejskich

34

Liczba gmin wiejskich

66

Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie Polski
Strona Urzędu Wojewódzkiego
Strona Urzędu Marszałkowskiego
Portal Polska

Historia Edytuj

 
Województwa z lat 1975–1998 z granicą obecnego województwa warmińsko-mazurskiego

Województwo warmińsko-mazurskie powstało w 1999 r. w wyniku reformy podziału administracyjnego kraju i objęło tereny dawnego województwa: olsztyńskiego, większe części województw elbląskiego i suwalskiego oraz fragmenty toruńskiego, ciechanowskiego i ostrołęckiego.

Geografia Edytuj

 
Mapa fizyczna

Według danych z 2 stycznia 2014 r. powierzchnia województwa wynosiła 24 173,47 km², co stanowi 7,7% powierzchni Polski[3]. Jest czwarte pod względem powierzchni spośród województw.

Położenie administracyjne Edytuj

Województwo jest położone w północno-wschodniej Polsce i graniczy z[4]:

oraz z województwami:

Natomiast od północnego zachodu styka się z Zalewem Wiślanym. Województwo graniczy w jednym punkcie z Litwą; jest to trójstyk Polski, Rosji i Litwy, a jednocześnie czwórstyk granic województwa warmińsko-mazurskiego i podlaskiego z Rosją i Litwą.

Położenie historyczne Edytuj

Województwo obejmuje należącą do Polski południową część krainy historycznej Prusy, która dzieli się na poszczególne mniejsze krainy – zarówno historyczne, jak i etnograficzne:

Południowa i wschodnia granica województwa warmińsko-mazurskiego pokrywa się, w niemal większości miejsc, z dawnymi granicami Prus, a zatem Prus Książęcych i Prus Wschodnich.

Ponadto w granicach województwa znajdują się fragmenty innych regionów historyczno-etnograficznych, nienależących do Prus:

Topografia Edytuj

W wymiarze północ-południe województwo rozciąga się na długości 146 km, to jest 1°18′44″. W wymiarze wschód-zachód rozpiętość województwa wynosi 240 km, co w mierze kątowej daje 3°39′28″.

Współrzędne geograficzne skrajnych punktów:

Ukształtowanie powierzchni ma charakter wybitnie nizinny. Najwyższym punktem jest wierzchołek Dylewskiej Góry – 312 m n.p.m. Natomiast najniższym punktem jest depresja w Raczkach Elbląskich – 1,8 m p.p.m.

Stosunki wodne Edytuj

 
Jezioro Śniardwy z Wyspą Pajęczą oraz Czarcim Ostrowem

Znaczna część województwa znajduje się na Pojezierzu Mazurskim. W jego skład wchodzą pojezierza: Olsztyńskie, Mrągowskie, Ełckie, Kraina Wielkich Jezior Mazurskich i Równina Mazurska. Województwo warmińsko-mazurskie nazywane jest „Krainą Tysiąca Jezior”. W rzeczywistości znajduje się w nim ponad 3000 jezior, w tym 2000 o powierzchni przekraczającej 1 ha. Największe z nich to: Śniardwy (109,7 km²) i Mamry (102,3 km²). Najdłuższe jezioro to Jeziorak (27 km długości, 32 km²) na Pojezierzu Iławskim. Najgłębsze jeziora to Wuksniki (67–68 m), Babięty Wielkie (65 m) i Piłakno (57 m). Większość zbiorników wodnych w regionie połączona jest systemem kanałów zbudowanych głównie w XIX w. Przykład stanowi Kanał Elbląski łączący jezioro Druzno z jeziorem Szeląg. Jego długość wynosi 83,3 km. Województwo leży w dorzeczu Wisły i rzek pobrzeża Bałtyku. Główne rzeki to Pasłęka, Łyna i Drwęca. Województwo leży nad Zalewem Wiślanym (na północnym zachodzie).

Lasy Edytuj

Według danych z 31 grudnia 2012 w woj. warmińsko-mazurskim lasy obejmowały powierzchnię 745,9 tys. ha, co stanowiło 30,9% jego powierzchni[5]. Największym kompleksem leśnym jest Puszcza Piska zajmująca prawie 1000 km². Inne duże zespoły leśne to: Puszcza Borecka, Puszcza Nidzicka i część Rominckiej oraz lasy: Łańskie i Taborskie. Dominuje drzewostan iglasty, przeważnie sosna.

Podział administracyjny Edytuj

Województwa warmińsko-mazurskie podzielone jest na 19 powiatów i 2 miasta na prawach powiatu. W skład powiatów wchodzi 116 gmin: 16 miejskich, 34 miejsko-wiejskie i 66 wiejskich. Powierzchnia stan na 31 grudnia 2017,[2] liczba ludności stan na 30 czerwca 2020[1]. NUTS 2 PL62.

Miasta na prawach powiatu
Herb Miasto na prawach powiatu Populacja Powierzchnia
[km²]
  Olsztyn 171.853 88,33
  Elbląg 119.097 79,82
Powiaty
Herb Powiat Populacja Powierzchnia
(km²)
  Powiat bartoszycki 56.891 1307,49
  Powiat braniewski 40.927 1201,65
  Powiat działdowski 64.966 953,93
  Powiat elbląski 57.056 1415,58
  Powiat ełcki 91.613 1112,79
  Powiat giżycki 56.465 1119,51
  Powiat gołdapski 26.625 772,29
  Powiat iławski 92.826 1385,22
  Powiat kętrzyński 62.054 1212,99
  Powiat lidzbarski 41.039 925,00
  Powiat mrągowski 49.660 1065,38
  Powiat nidzicki 32.753 960,64
  Powiat nowomiejski 43.769 693,93
  Powiat olecki 34.050 873,60
  Powiat olsztyński 127.205 2838,02
  Powiat ostródzki 103.895 1766,29
  Powiat piski 55.952 1774,58
  Powiat szczycieński 69.263 1933,21
  Powiat węgorzewski 22.555 693,22

Urbanizacja Edytuj

W województwie warmińsko-mazurskim jest 50 miast, z czego największymi z nich są Olsztyn, Elbląg i Ełk. Olsztyn jest głównym ośrodkiem przemysłu spożywczego, oponiarskiego i drzewnego oraz turystyki. Podkreślone zostały siedziby powiatów a wytłuszczone miasta na prawach powiatu. Liczba ludności według danych z dnia 30 czerwca 2021[1], powierzchnia z 31 grudnia 2017[2]. Wszystkie miasta województwa przynależą do krainy historycznej Prusy, lecz w ich obrębie wyodrębnia się kilka mniejszych krain. Przy niektórych miastach podano więcej niż jedną taką krainę historyczną, gdyż w niektórych przypadkach nie ma ściśle określonych granic lub (ze względu na rozbieżne kryteria) różne krainy obejmują te same tereny.

 
Olsztyn
 
Elbląg
 
Ełk
 
Ostróda
 
Iława
 
Giżycko
 
Kętrzyn
 
Bartoszyce
 
Szczytno
 
Gołdap
Lp. Miasto Powiat Ludność Powierzchnia(km²) Kraina historyczna/region kulturowy
1.   Olsztyn na prawach powiatu 170 622 88,33 Galindia/Warmia biskupia
2.   Elbląg na prawach powiatu 117 952 79,82 Pogezania/Prusy Górne/Powiśle
3.   Ełk ełcki 61 782 21,05 Jaćwież/Mazury
4.   Iława iławski 33 111 21,88 Pomezania/Prusy Górne/Powiśle
5.   Ostróda ostródzki 32 547 14,15 Ziemia Sasinów/Prusy Górne/Mazury
6.   Giżycko giżycki 28 803 13,72 Galindia/Mazury
7.   Kętrzyn kętrzyński 26 609 10,35 Barcja/Mazury
8.   Szczytno szczycieński 22 628 10,62 Galindia/Prusy Górne/Mazury
9.   Bartoszyce bartoszycki 22 597 11,79 Barcja
10.   Mrągowo mrągowski 21 179 14,81 Galindia/Mazury
11.   Działdowo działdowski 21 014 11,47 Ziemia Sasinów/Prusy Górne/Mazury
12.   Pisz piski 18 890 10,08 Galindia/Mazury
13.   Braniewo braniewski 16 907 12,41 Warmia plemienna/Warmia biskupia
14.   Olecko olecki 16 241 11,54 Jaćwież/Mazury
15.   Lidzbark Warmiński lidzbarski 15 420 14,35 Barcja i Warmia plemienna[6]/Warmia biskupia
16.   Gołdap gołdapski 13 571 17,20 Galindia i Nadrowia[6]/Mazury i Mała Litwa
17.   Nidzica nidzicki 13 439 6,86 Ziemia Sasinów/Prusy Górne/Mazury
18.   Morąg ostródzki 13 325 6,11 Pogezania/Prusy Górne/Powiśle
19.   Pasłęk elbląski 12 085 10,63 Pogezania/Prusy Górne/Powiśle
20.   Węgorzewo węgorzewski 11 155 10,88 Galindia/Mazury
21.   Nowe Miasto Lubawskie nowomiejski 10 657 11,37 Ziemia Sasinów/Ziemia chełmińska

(Ziemia lubawska)

22.   Biskupiec olsztyński 10 576 5,00 Galindia/Warmia biskupia
23.   Lubawa iławski 10 369 16,84 Ziemia Sasinów/Ziemia chełmińska

(Ziemia lubawska)

24.   Dobre Miasto olsztyński 9943 4,86 Pogezania/Warmia biskupia
25.   Orneta lidzbarski 8598 9,63 Pogezania/Warmia biskupia
26.   Lidzbark działdowski 7596 5,68 Ziemia Sasinów/Ziemia chełmińska

(Ziemia lubawska)

27.   Barczewo olsztyński 7478 4,58 Galindia/Warmia biskupia
28.   Olsztynek olsztyński 7474 7,69 Ziemia Sasinów/Prusy Górne/Mazury
29.   Susz iławski 5490 6,67 Pomezania/Prusy Górne/Powiśle
30.   Orzysz piski 5473 8,17 Jaćwież/Mazury
31.   Reszel kętrzyński 4502 3,82 Barcja/Warmia biskupia
32.   Ruciane-Nida piski 4399 17,07 Galindia/Mazury
33.   Korsze kętrzyński 4121 4,03 Barcja/Prusy Dolne
34.   Biała Piska piski 4025 3,24 Galindia/Mazury
35.   Górowo Iławeckie bartoszycki 3840 3,32 Natangia/Prusy Dolne
36.   Mikołajki mrągowski 3718 9,32 Galindia/Mazury
37.   Jeziorany olsztyński 3105 3,41 Barcja/Warmia biskupia
38.   Wielbark szczycieński 2960 1,84 Ziemia Sasinów/Prusy Górne/Mazury
39.   Ryn giżycki 2805 4,14 Galindia/Mazury
40.   Pieniężno braniewski 2662 3,81 Warmia plemienna/Warmia biskupia
41.   Tolkmicko elbląski 2611 2,29 Pogezania i Warmia plemienna[6]/Powiśle
42.   Miłakowo ostródzki 2531 8,76 Pogezania/Prusy Górne/Powiśle
43.   Pasym szczycieński 2492 15,18 Galindia/Mazury
44.   Miłomłyn ostródzki 2407 12,38 Pomezania/Prusy Górne/Powiśle
45.   Bisztynek bartoszycki 2295 2,16 Barcja/Warmia biskupia
46.   Frombork braniewski 2284 7,59 Warmia plemienna/Warmia biskupia
47.   Zalewo iławski 2112 8,22 Pomezania/Prusy Górne/Powiśle
48.   Kisielice iławski 2065 3,37 Pomezania/Prusy Górne/Powiśle
49.   Sępopol bartoszycki 1868 4,63 Barcja/Prusy Dolne
50.   Młynary elbląski 1756 2,76 Pogezania/Prusy Górne/Powiśle

Nazewnictwo miejscowości i regionów Edytuj

W latach 1945–1950 Komisja Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych ponownie nazwała niektóre miejscowości i obiekty fizjograficzne (rzeki, jeziora) na terenie przyznanej Polsce południowej części byłych Prus Wschodnich. Istniejące wcześniej w polskim piśmiennictwie lub lokalnej mowie nazwy przemianowano na nowe, wcześniej nieistniejące, związane m.in. z zasłużonymi dla regionu postaciami[7][8]:

Demografia Edytuj

Dane z 30 czerwca 2020[1]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
jednostka osób % osób % osób %
populacja 1 420 514 100 725 699 51 694 815 49
powierzchnia 24 173,17 km²
gęstość zaludnienia
(mieszk./km²)
59 30 29

Według danych z 30 czerwca 2020 r. województwo miało 1 420 514 mieszkańców, co stanowiło 3,76% ludności Polski[1]. Średnia gęstość zaludnienia jest jedną z najniższych w kraju i wynosi 59 osób na km² (śr. gęstość zaludnienia w Polsce – 123 os./km²), a na obszarach wiejskich wynosi około 25 osób na km².

Województwo jest jednym z bardziej zróżnicowanych etnicznie regionem współczesnej Polski. Wśród mniejszości narodowych i etnicznych wyróżnić można: Ukraińców (11 881 osób, według spisu z 2002 r.), Niemców (4 311 osób, według spisu z 2002 r.), Mazurów (ok. 15 000), Warmiaków (ok. 4 000), Białorusinów (5 000 – 3 000), Romów (1 000), Litwinów (300 – 400), Tatarów, Rosjan i in.[potrzebny przypis]

  • Piramida wieku mieszkańców woj. warmińsko-mazurskiego w 2014 roku.
 

Religia Edytuj

Administracja i polityka Edytuj

 
Budynek Rejencji w Olsztynie, Siedziba Urzędu Marszałkowskiego

Samorząd wojewódzki Edytuj

Organem stanowiącym i kontrolnym jest Sejmik Województwa Warmińsko-Mazurskiego, składający się z 30 radnych. Siedzibą sejmiku województwa jest Olsztyn.

Sejmik wybiera organ wykonawczy województwa, którym jest zarząd województwa, składający się z 5 członków z przewodniczącym mu marszałkiem. Zarząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego tworzą następujące osoby: Gustaw Marek Brzezin (marszałek), Miron Sycz (wicemarszałek), Marcin Kuchciński (wicemarszałek), Sylwia Jaskulska oraz Jolanta Piotrowska.

Marszałkowie województwa warmińsko-mazurskiego
Lp. Imię nazwisko Okres urzędowania
1 Jerzy Szmit 1999
2 Andrzej Ryński od 1999 do 2006
3 Jacek Protas od 2006 do 2014
4 Gustaw Marek Brzezin od grudnia 2014 (pełni urząd)

Administracja rządowa Edytuj

 
Warmińsko-Mazurski Urząd Wojewódzki w Olsztynie

Organem administracji rządowej jest Wojewoda Warmińsko-Mazurski, wyznaczany przez Prezesa Rady Ministrów. Siedzibą wojewody jest Olsztyn[9] przy alei Marszałka J. Piłsudskiego 7/9, gdzie znajduje się Warmińsko-Mazurski Urząd Wojewódzki w Olsztynie. W ramach urzędu działają także 2 delegatury: w Elblągu i Ełku[10]. Obecnie wojewodą jest Artur Chojecki, a wicewojewodami Sławomir Sadowski oraz Piotr Opaczewski.

Wojewodowie Warmińsko-Mazurscy
Lp. Imię nazwisko Okres urzędowania
1 Zbigniew Babalski od 1999 do 2001
2 Stanisław Lech Szatkowski od 2001 do 2005
3 Adam Supeł od 17 stycznia 2005 do 17 stycznia 2007
Anna Szyszka (p.o.) od 18 stycznia do 1 kwietnia 2007
4 Anna Szyszka od 2 kwietnia do 29 listopada 2007
5 Marian Podziewski od 29 listopada 2007 do 8 grudnia 2015
6 Artur Chojecki od 8 grudnia 2015

Ochrona przyrody Edytuj

 
Wieża widokowa w Kurzętniku

Łącznie obszary chronione zajmują obszar 1126155,3 ha co stanowi 46,6% województwa[11].

W regionie znajduje się 8 parków krajobrazowych[12]:

Park Krajobrazowy Rok powstania Powierzchnia
na terenie województwa
Brodnicki Park Krajobrazowy (częściowo) 1985 4 336 ha
Górznieńsko-Lidzbarski Park Krajobrazowy (częściowo) 1990 8 588 ha
Mazurski Park Krajobrazowy 1977 53 655 ha
Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego (częściowo) 1993 22 405 ha
Park Krajobrazowy Puszczy Rominckiej 1998 14 620 ha
Park Krajobrazowy Wzgórz Dylewskich 1994 7 151 ha
Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej 1985 13 732 ha
Welski Park Krajobrazowy 1995 20 444 ha

Według stanu na 2012 r. w województwie było 110 rezerwatów przyrody[13].

W granicach województwa wyznaczonych jest 71 obszarów chronionego krajobrazu, gdzie ochroną objęto 956 286 ha[14].

W 2010 r. na obszarze województwa znajdowało się 2576 pomników przyrody. Wśród nich najliczniejszą grupę stanowiły pojedyncze drzewa (2155), grupy drzew (210), głazy narzutowe (108), aleje przydrożne (66) i 37 innych obiektów[15].

W 2010 r. na obszarze województwa wyznaczono 14[a] obszarów specjalnej ochrony ptaków oraz 41[b] obszary mające znaczenie dla Wspólnoty. Większość obszarów Natura 2000 znajduje się na terenach już chronionych jako parki krajobrazowe i obszary chronionego krajobrazu.

 
Puszcza Piska

W 2010 r. na terenie regionu znajdowało się 297 użytków ekologicznych, zajmujących powierzchnię 4855 ha, 18 zespołów przyrodniczo-krajobrazowych o powierzchni 21388 ha oraz jedno stanowisko dokumentacyjne Losy chroniące wyrobisko kredy jeziornej o pow. 2 ha[15].

Główne obszary leśne w województwie:

Kultura Edytuj

 
Zamek biskupów warmińskich w Lidzbarku Warmińskim, obecnie oddział Muzeum Warmii i Mazur
 
Zamek Kapituły Warmińskiej w Olsztynie, obecnie Muzeum Warmii i Mazur

Instytucje kultury samorządu województwa Edytuj

Media Edytuj

Nauka i oświata Edytuj

 
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
 
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Elblągu

Uczelnie publiczne Edytuj

Uczelnie niepubliczne Edytuj

Seminaria duchowne Edytuj

Placówki naukowe Edytuj

 
Obserwatorium Astronomiczne w Olsztynie

Instytuty naukowe:

Stacje badawcze:

Bezpieczeństwo publiczne Edytuj

W województwie warmińsko-mazurskim działa centrum powiadamiania ratunkowego, które znajduje się w Olsztynie i które obsługuje zgłoszenia alarmowe kierowane do numerów alarmowych 112, 997, 998 i 999[18].

Gospodarka Edytuj

 
Fabryka opon Michelin w Olsztynie

W 2012 r. produkt krajowy brutto woj. warmińsko-mazurskiego wynosił 43,7 mld zł, co stanowiło 2,7% PKB Polski. Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca wynosił 30,1 tys. zł (71,7% średniej krajowej), co plasowało warmińsko-mazurskie na 13. miejscu względem innych województw[19].

Przeciętne miesięczne wynagrodzenie mieszkańca woj. warmińsko-mazurskiego w 3. kwartale 2011 r. wynosiło 3052,28 zł, co lokowało je na ostatnim miejscu względem wszystkich województw[20].

W końcu marca 2012 r. liczba zarejestrowanych bezrobotnych w województwie obejmowała ok. 114,5 tys. mieszkańców, co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 21,1% do aktywnych zawodowo[21].

Według danych z 2011 r. 11,2% mieszkańców w gospodarstwach domowych woj. warmińsko-mazurskiego miało wydatki poniżej granicy ubóstwa skrajnego (tzn. znajdowało się poniżej minimum egzystencji)[22].

W 2010 r. produkcja sprzedana przemysłu w woj. warmińsko-mazurskim wynosiła 22,2 mld zł, co stanowiło 2,3% produkcji przemysłu Polski. Sprzedaż produkcji budowlano-montażowej w warmińsko-mazurskim wynosiła 4,5 mld zł, co stanowiło 2,8% tej sprzedaży Polski[23].

Transport Edytuj

Transport drogowy Edytuj

Drogi międzynarodowe Edytuj

Drogi ekspresowe Edytuj

Planowane drogi ekspresowe
w województwie warmińsko-mazurskim
 
Droga ekspresowa S16

Drogi krajowe Edytuj

Drogi wojewódzkie Edytuj

Łączna długość dróg wojewódzkich w województwie warmińsko-mazurskim wynosi 1870,250 km.[potrzebny przypis]

Drogowe przejścia graniczne Edytuj

Transport kolejowy Edytuj

 
EN62 Elf na dworcu w Olsztynie

Tabor kolejowy Edytuj

Województwo warmińsko-mazurskie jest właścicielem 12 pojazdów zakupionych przez Urząd Marszałkowski.

Seria Typ Numery Liczba Producent Źródło
EN57ALc 5B/6B 1785 1 Pafawag[c] [24]
EN62 Elf 21WE 001 1 Pesa [25]
EN98 Impuls 37WE 003 1 Newag [25]
SA106 214M 003, 008 ÷ 009 3 Pesa [25][26]
SA133 218Mc 013 ÷ 018 6 Pesa [25]

Kolejowe przejścia graniczne Edytuj

Transport wodny Edytuj

 
Statki w porcie morskim na rzece Elbląg

Na obszarze województwa warmińsko-mazurskiego znajdują się 4 porty morskie: port Elbląg, port Frombork, port Nowa Pasłęka, port Tolkmicko oraz 1 przystań morska w Suchaczu.

W województwie utworzono 2 morskie przejścia graniczne: Elbląg i Frombork.

Transport lotniczy Edytuj

 
Port lotniczy Olsztyn-Mazury

Zobacz też Edytuj

Uwagi Edytuj

  1. Obiekt wykazano w województwie mazowieckim.
  2. Obiekty wykazano w województwach kujawsko-pomorskim i podlaskim.
  3. Modernizacja w ZNTK Mińsk Mazowiecki.

Przypisy Edytuj

  1. a b c d e f Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-11-19].
  2. a b c Urząd Statystyczny w Olsztynie, olsztyn.stat.gov.pl [dostęp 2020-02-13].
  3. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2014 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2014-07-24. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507. 
  4. geoportal.gov.pl. geoportal.gov.pl. [dostęp 2013-07-27].
  5. Raport o stanie lasów w Polsce 2012, Warszawa: Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, 2013, s. 78, ISSN 1641-3229.
  6. a b c Miasto leży na pograniczu obu tych regionów.
  7. Miasta. antoranz.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-04-12)]..
  8. Lista miejscowości – Polska.
  9. (Art. 3.) Ustawa z dnia 24 lipca 1998 r. (Dz.U. z 1998 r. nr 96, poz. 603).
  10. (§ 3. Statut WMUW w Olsztynie) Załącznik do Zarządzenia Nr 111 Wojewody Warmińsko-Mazurskiego z dnia 25 maja 2009 r. (Dz. Urz. Woj. Warmińsko-Mazurskiego z 2009 r. Nr 83, poz. 1396).
  11. Michał Falandysz i inni, Ochrona środowiska 2011, Halina Sztrantowicz, Bartosz Pac, Ludwik Pawłowski, Dariusz Bochenek, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, Departament Badań Regionalnych i Środowiska, 2011, s. 281, ISSN 0867-3217 (pol. • ang.).
  12. RDOŚ Olsztyn, wykaz parków krajobrazowych. [dostęp 2012-07-09].
  13. RDOŚ Olsztyn wykaz rezerwatów przyrody. [dostęp 2012-07-09].
  14. RDOŚ Olsztyn rejestr obszarów chronionego krajobrazu, stan na maj 2012. [dostęp 2012-07-09].
  15. a b Michał Falandysz i inni, Ochrona środowiska 2011, Halina Sztrantowicz, Bartosz Pac, Ludwik Pawłowski, Dariusz Bochenek, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, Departament Badań Regionalnych i Środowiska, 2011, s. 309, ISSN 0867-3217 (pol. • ang.).
  16. Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Ełckiej.
  17. a b c Stacje terenowe, Wydział Biologii Uniwersytetu Warszawskiego [dostęp 2019-08-22] [zarchiwizowane z adresu 2020-08-15] (pol.).
  18. Wykaz NKA dla lokalizacji Ab. Służb Alarmowych 112. uke.gov.pl. [dostęp 2014-12-27]. (pol.).
  19. Rocznik Statystyczny Województw 2014, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 12 stycznia 2015, s. 625, ISSN 1230-5820.
  20. Obwieszczenie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 28 listopada 2011 r. (M.P. z 2011 r. nr 108, poz. 1099).
  21. Bezrobotni oraz stopa bezrobocia według województw, podregionów i powiatów (Stan na koniec marca 2012 r.). Główny Urząd Statystyczny, 2012-04-26. [dostęp 2012-05-20].
  22. Ubóstwo w Polsce w 2011r. Główny Urząd Statystyczny, 2012-05-31. s. 15. [dostęp 2012-06-08].
  23. Rocznik Statystyczny Województw 2011 (wybrane tablice), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 24 stycznia 2012, s. 58–59, ISSN 1230-5820.
  24. Najdroższy EN57 w historii już u właściciela. 2018-10-18.
  25. a b c d D. Kalinowski. Impuls dla Warmińsko-Mazurskiego. „Świat Kolei”. 4/2015, s. 4. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. 
  26. https://www.rynek-kolejowy.pl/wiadomosci/polregio-kupilo-dwa-autobusy-szynowe-sa106-102323.html

Linki zewnętrzne Edytuj