Grudziądz

miasto w województwie kujawsko-pomorskim

Grudziądz (łac. Graudentum, Graudentium[6][7], niem. Graudenz) – miasto na prawach powiatu w północnej Polsce, na prawym brzegu Wisły. Jest czwartym pod względem ludności miastem w województwie kujawsko-pomorskim. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa toruńskiego.

Grudziądz
miasto na prawach powiatu
Ilustracja
Wieża Klimek, pomnik Żołnierza Polskiego na starym rynku, pomnik ułana z dziewczyną, zespół spichrzy, ogród różany w parku miejskim, Brama Wodna, mury miejskie, Bazylika św. Mikołaja
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 kujawsko-pomorskie

Data założenia

X wiek[1][2]

Prawa miejskie

ok. 1222–1231 (Christian z Oliwy)[a][3]

18 czerwca 1291 (Meinhard z Querfurtu)

Prezydent

Maciej Glamowski

Powierzchnia

57,8 km²

Wysokość

50 m n.p.m.

Populacja (30.06.2023)
• liczba ludności
• gęstość


89 081[4]
1541,19 os./km²

Strefa numeracyjna

56

Kod pocztowy

86-300 do 86-311

Tablice rejestracyjne

CG

Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Mapa konturowa województwa kujawsko-pomorskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Grudziądz”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry znajduje się punkt z opisem „Grudziądz”
Ziemia53°29′13″N 18°45′25″E/53,486944 18,756944
TERC (TERYT)

0462011

SIMC

0983333

Hasło promocyjne: Grudziądz – Miasto na szczęście[b]
Grudziądz – Miasto otwarte[5]
Urząd miejski
ul. Ratuszowa 1
86-300 Grudziądz
Strona internetowa
BIP

Według danych GUS z 31 grudnia 2022 r. Grudziądz był zamieszkiwany przez 89 450 osób[8].

Położenie edytuj

Pod względem historycznym Grudziądz leży w ziemi chełmińskiej. Miasto ciągnie się w kierunku południkowym ponad 12,5 km, natomiast w kierunku równoleżnikowym tylko 6,2 km.

Najbliżej położone miasta to: Radzyń Chełmiński (19 km), Nowe nad Wisłą (22 km), Łasin (25 km), Świecie nad Wisłą (26 km), Wąbrzeźno (32 km), Chełmno (34 km), Jabłonowo Pomorskie (34 km) oraz Kwidzyn (35 km). Miasto sąsiaduje z powiatem grudziądzkim i świeckim.

17 października 2008 roku został oddany do użytku odcinek autostrady A1 ze Swarożyna do Nowych Marz, co usprawniło komunikację w kierunku Trójmiasta[9]. Natomiast 17 grudnia 2012 roku otwarto węzeł autostradowy, dzięki któremu Grudziądz zyskał bezpośrednie połączenie z autostradą w kierunku północnym (Gdańsk) oraz w południowym (Toruń)[10].

Toponimia edytuj

W dawnych tekstach nazwa miasta występuje pod różnymi wersjami: Grudenc (1216), Grudenz (1222), Grudens, Grudene, Grudencz (1404), Cruzencz, Chrudencz, Gruzenz (tj. „Grudzieniec”), a także Gruthsanz, Grutscanz, Graudentum, Graudentium, Grawdencz, Growdencz, Graudenz, Grudziąs i Grudziądz[11].

Badacze od wielu lat spierają się o etymologiczne znaczenie nazwy. Część z nich wskazuje, iż nazwa pochodzi od wyrazu gród. Inni twierdzą, że od grudzistej ziemi, bogato występującej na tym terenie. Jeszcze inni uważają, iż jest ona pochodzenia pruskiego, co związane było z przenikaniem na linię Wisły żywiołu pruskiego[12]. O obecności ludności pruskiej po obu stronach Wisły świadczą nazwy takich miejscowości, jak: Memino, Pałuty, Metława, Rytel, Wiąg i Zblewo. Stąd nazwy Tczew, Gniew i Grudziądz też są często wymieniane w spekulacjach o rodowodzie pruskim[11].

Ostatnio przeważa jednak pogląd, że nazwa miasta może najprawdopodobniej pochodzić od słowa gruda, lecz w kontekście średniowiecznego określenia cegły. Słowo cegła w tamtych czasach nie istniało, a zamiast tego używano porównań typu: „Mediolan z Marmuru”, „Buda z kamienia”, „Malbork z błota” itp. Dodatkowym faktem potwierdzającym tę tezę były liczne badania archeologiczne przeprowadzone w latach 2008–2009 na terenie Starego Miasta i przylegającej do niego Góry Zamkowej, gdzie nie odnotowano jednoznacznego odnalezienia tam śladów drewnianego grodu[13].

Warunki naturalne edytuj

 
Widok z wieży Klimek na Wisłę

Ukształtowanie terenu edytuj

Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski miasto położone jest w Kotlinie Grudziądzkiej[14]. Powierzchnia kotliny na terenie miasta wynosi około 240 km², długość 20 km, a szerokość 18 km. Jej cechą charakterystyczną są kępy, które wznoszą się ponad 60 m nad poziomem doliny Wisły. Największą z nich jest Kępa Forteczna, wznosząca się na wysokość 86,1 m n.p.m. w północnej części miasta. Na południu natomiast wznosi się Kępa Strzemięcińska (79,3 m n.p.m.)[15].

Obszary zielone edytuj

 
Park Miejski im. Piotra Janowskiego w Grudziądzu

W mieście lasy i grunty leśne zajmują 1124 ha (19% powierzchni miasta), a parki i zieleńce 196 ha (3,33%)[potrzebny przypis]. Z tych ostatnich na uwagę zasługuje Park Miejski (38,7 ha) oraz tzw. planty nad Kanałem Trynka (6,4 ha) wraz z Ogrodem Botanicznym (0,5 ha)[16].

Wody edytuj

 
Jezioro Rudnickie Wielkie

Grudziądz leży nad Wisłą, na 835 km biegu rzeki. Szerokość koryta rzeki w obrębie miasta wynosi od 320 do 500 m, a spadek rzeki – 0,2%. Głębokość koryta dochodzi do 9 m[17].

Miasto może pochwalić się bogatymi zasobami czwartorzędowych wód podziemnych. Grudziądz i jego okolice, zaliczone zostały do obszarów najwyższej ochrony w podziale na Główne Zbiorniki Wód Podziemnych Polski i oznaczone jako zbiornik nr 129.

W mieście znajdują się następujące zbiorniki wodne:

Klimat edytuj

Grudziądz położony jest w strefie klimatycznej umiarkowanej. Napływ różnorodnych mas powietrza powoduje, że teren ten odznacza się dużą zmiennością pogody oraz dużymi wahaniami przebiegu typów pogody. Istotną rolę dla klimatu odgrywa ukształtowanie obszaru i znaczne różnice wysokości w poszczególnych strefach Kotliny Grudziądzkiej.

Średnie dzienne nasłonecznienie wynosi od 4 do 5 h. Największe przypada w maju (7–8 h), najmniejsze w grudniu (1,3 h). Roczna ilość czasu nasłonecznienia wynosi około 1600 h. Średnie roczne zachmurzenie waha się między 6–8,5. Największe jest w listopadzie, najmniejsze w czerwcu. Średnia roczna temp. wynosi 8 °C. Najgorętszym miesiącem roku jest lipiec (ok. 19 °C), a najzimniejszym styczeń (–3 °C). Ważnym elementem klimatycznym są przymrozki. Okres występowania przymrozków dochodzi do 160 dni na rok. Średnio rocznie opady atmosferyczne wynoszą ok. 500 mm. Jednak jest to parametr o dużym rocznym zróżnicowaniu od 295 do 757 mm. Wiatry wieją najczęściej z kierunku południowo-zachodniego i są formowane pod wpływem kierunku biegu doliny Wisły. Prędkość wiatrów wiejących w Grudziądzu wynosi średnio około 3 m/s[18].

Powierzchnia miasta edytuj

Rok Powierzchnia
1880 18,8 km²
1934 28,3 km²
1939 28,3 km²
1945 28,6 km²
1954 43,5 km²
1975 58,7 km²
1988 58,74km²
2006 59,3 km²
2016 58 km²

Historia edytuj

Stanisław Kujot dość dokładnie opisuje chrześcijańskie początki Grudziądza (oraz nazwę miejscowości) na podstawie analizy istniejących po dziś dzień dokumentów: „[...]... Tak samo się rzecz miała z ziemią chełmińską, która do Mazowsza należała i z niem razem w pierwszej połowie rządów Bolesława Chrobrego do państwa polskiego weszła. Mazowsze przedwiślanskie należało do Polski już za Mieszka I. Stosunek zaś ten zależności obu ziemi do Polski nie był przejściowy tylko, lecz trwały, bo zastajemy go jeszcze za Bolesława Śmiałego, kiedy tenże około r. 1065 zamierzając jakieś nowe biskupstwo założyć, prócz innych grodów mu także Grudziądz – Grudenczh –, a w Chełmnie – in Culmine – każdy dziewiąty targ, to jest dochody książęce z niego, i opłatę z karczem – nonum forum cum tabernario –, wreszcie wszystkie przewozy przez Wisłę od ujścia Bzury aż po morze – transitus omnes per Wyslam a Camen usque ad mare – wyznaczył[19].

Wojciech Kętrzyński domyśla się, że darowizny te dla biskupstwa płockiego przeznaczone były. Nie było zaś przykładu, by chrześcijański książę ziemię jakąś z samodzielności wyzuł, a przy pogaństwie zostawił, owszem za podbiciem szło z powszechnego zwyczaju nawracanie. Choć tedy pisane źródła, których w kraju współczesnych albo bliskoczesnych brak zupełnie, o sprawie tej tak ważnej milczą, wniosek sam się nasuwa, że i Piastowie chrześcijańscy na Dolnym Powiślu, o ile ono do państwa ich należało, tak samo sobie postąpili...[...][19]

Kalendarium edytuj

  • około 8000 lat p.n.e. – najstarsze ślady bytności człowieka na terenie Grudziądza z okresu późnego paleolitu
  • 2. połowa VII-VIII w. – pierwsze ślady osadnictwa wczesnośredniowiecznego na Górze Zamkowej[20]
  • X w. – początki grodu warownego na obszarze Góry Zamkowej[1]
  • 1064 – gród zostaje zajęty przez Prusów[11]
  • 1065 – powrót grodu w granice państwa Piastów[11]
  • 11 kwietnia 1065 – pierwsza wzmianka o Castrum Grudomzch w przywileju płockim wystawionym przez Bolesława II Szczodrego klasztorowi w Mogilnie[21]. Grudziądz zostaje wspomniany na pierwszym miejscu, co świadczy o ugruntowanej pozycji miasta jako grodu obronnego i handlowego oraz jego randze na tle miast ziemi chełmińskiej i grodów Mazowsza[11]
  • 1207 – objęcie ziemi chełmińskiej z Grudziądzem przez Konrada mazowieckiego[11]
  • 1218 – nadanie grodu biskupowi Chrystianowi z Oliwy[22]
  • 1222–1231 – okres przynależności Grudziądza do biskupa Chrystiana. Jest duże prawdopodobieństwo, że w tym przedziale czasu miasto otrzymało z jego rąk prawa miejskie[3]. Możliwe, że gród grudziądzki mógł pozostawać w posiadaniu biskupa aż do jego śmierci w 1245 roku z przerwą w latach 1233-1238, kiedy znajdował się on w niewoli u Sambów[15].
  • 1231 – „formalne” objęcie ziemi chełmińskiej wraz z Grudziądzem przez Krzyżaków[11]
  • 1233 – oficjalne przekazanie władzy nad ziemią chełmińską i Grudziądzem Krzyżakom, którzy zajmują tereny do granicy Osy[11]
  •  
    Zamek krzyżacki z XIII w. (zniszczony w 1945 roku) .Widok skrzydła płd. w XVIII w. na litografii.
    około 1235 – rozpoczęcie budowy zamku krzyżackiego. Prace nad nim zakończono około 1299 roku. Został zniszczony w 1945 roku
  • 18 czerwca 1291 – mistrz krajowy Meinhard z Querfurtu nadaje miastu prawa miejskie odmiany chełmińskiej, które regulowały prawnie jego granice
  • przełom lipca i sierpnia 1410 – krótkotrwałe zajęcie miasta i zamku przez wojska króla Jagiełły
  • 8 lutego 1454 – zdobycie miasta przez oddziały Związku Pruskiego – koniec władzy Krzyżaków
  • 1455 – oddziały krzyżackie z Kwidzyna i Łasina napadły na Grudziądz i spaliły jego przedmieścia oraz spichrze
  • 19 października 1466 – II pokój toruński – Grudziądz i całe Prusy Królewskie zostają przyznane Polsce
  • 21 marca 1522 – Mikołaj Kopernik na odbywającym się w Grudziądzu Sejmiku Generalnym Prus Królewskich wygłosił traktat o monecie De aestimatione monetae
  • 1622 – przybycie jezuitów i otwarcie przez nich kolegium
  • 2 marca 1624 – przybycie benedyktynek
  • 1655–1659 – okupacja szwedzka
  • 1703 – II okupacja szwedzka
  • 1707–1718 – okupacja rosyjska
  • 21 września 1772 – I rozbiór Polski. Grudziądz trafia pod zabór pruski
  • 6 czerwca 1776 – początek budowy cytadeli
  •  
    Plan fortyfikacji w okolicy Grudziądza
     
    Księstwo Warszawskie (1807-1815)
    Schyłek XVIII w. – przeniesienie się do Grudziądza na krótki czas pruskiego króla wraz z dworem
  • 1801 – początek rozbiórki zamku krzyżackiego
  • 1806/1807 – próby zdobycia Grudziądza przez wojska napoleońskie, udaremnione przez Courbière’a
  •  
    Plan Grudziądza z 1913 roku
    druga połowa XIX w. – rozwój miasta i poszerzenie granic Grudziądza. Powstają nowe dzielnice mieszkalne (szczególnie w celu germanizacji miasta, bo miało to zachęcić Niemców do przybycia). Zbudowano port rzeczny oraz połączenie kolejowe z Toruniem (nieopodal granicy z zaborem rosyjskim, która biegła 10 km na wschód od Torunia; linia ta łączyła się z biegnącą do Warszawy i dalej na wschód linią kolejową), Jabłonowem Pomorskim, Bydgoszczą, Tczewem, Laskowicami czy Chełmżą i innymi miejscowościami zaboru niemieckiego, a także innymi miastami niemieckimi, m.in. Królewcem[22]
  • 1876–1878 – wybudowanie mostu prowadzącego przez Wisłę[22]
  • 1894 – początek wydawania „Gazety Grudziądzkiej” w języku polskim, docierającej do Polaków mieszkających w Grudziądzu oraz wszystkich większych miejscowościach zaboru pruskiego[22]
  • 1900 – miasto staje się powiatem miejskim (Stadtkreis) w rejencji kwidzyńskiej, w prowincji Prusy Zachodnie
  • 1918 – Polacy stanowią 18% ludności miasta
  • 23 stycznia 1920 – włączenie Grudziądza do Polski
  • 15 sierpnia 1920 – powołanie do życia Centralnej Szkoły Jazdy w Grudziądzu, która dała początek Centrum Wyszkolenia Kawalerii
  • 26 czerwca – 12 lipca 1925 – Pierwsza Pomorska Wystawa Rolnictwa i Przemysłu
  • 1 stycznia 1930 – powołanie Centrum Wyszkolenia Żandarmerii
  • 2 września 1939 – walki 16 DP o miasto
  • 4 września 1939 – wkroczenie wojsk niemieckich do miasta, którego władze w ratuszu wręczają klucze okupantowi[23]. W październiku i listopadzie liczne aresztowania i egzekucje przedstawicieli polskiej inteligencji oraz Żydów
  • 1939–1945 – niemiecką listę narodową podpisało 87% mieszkańców[24]
  • 6 marca 1945 – zdobycie Grudziądza przez Armię Czerwoną, zabudowa miasta została zniszczona w ponad 60%
  • 19 lutego 1946 – miasto zostało odznaczone Orderem Krzyża Grunwaldu III klasy[25][26]
  • 27 sierpnia 1951 – oddanie do użytku mostu kolejowo-drogowego na Wiśle[27]
  • 27 maja 1990 – pierwsze po wojnie demokratyczne wybory do Rady Miejskiej
  • 30 października 2006 – wizyta prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego w Grudziądzu, która była pierwszą wizytą głowy państwa od 1936 roku
  • 2010 – wizyta marszałka Sejmu Bronisława Komorowskiego, pełniącego obowiązki prezydenta Rzeczypospolitej Polski
  • 2013 – II wizyta prezydenta Bronisława Komorowskiego (podpisał dokument o przekazaniu do parlamentu projektu zmiany przepisów ułatwiających budowę ścieżek dla pieszych i rowerzystów na wałach przeciwpowodziowych)[22]

Zabytki edytuj

Zabytki gotyckie edytuj

Gotyckie zabytki Grudziądza znajdują się na Europejskim Szlaku Gotyku Ceglanego. Należą do nich:

  • Średniowieczny układ urbanistyczny Starego Miasta
  • Mury miejskie z XIV/XV w. (m.in. Brama Wodna)
  • Pozostałości zamku krzyżackiego z drugiej połowy XIII w. – wieża „Klimek”, niewielki fragment parteru skrzydła południowego (a nie jak dotąd twierdzono – wejście do kaplicy) z domurowanym na początku XX w. portalem, który niesłusznie brano za okno kaplicy (badania archeologiczne prowadzone od 4 czerwca 2008 wykazały, że ów portal nie posiada żadnych fundamentów, a więc jest tylko atrapą)
  • Zespół spichrzów z XIII–XVII w. od strony Wisły (od 14 listopada 2017 roku Pomnikiem Historii RP)

Zabytkowe obiekty sakralne edytuj

Inne obiekty o znaczeniu turystyczno-zabytkowym edytuj

Hejnał grudziądzki edytuj

Grudziądzki hejnał odegrano po raz pierwszy z wieży zamkowej „Klimek” na Górze Zamkowej pod koniec 1935 roku. Odtąd codziennie w samo południe grano go aż do wybuchu II wojny światowej. Twórcą hejnału był kapelmistrz 64PP – Stanisław Szpulecki. Po wojnie wznowiono jego odgrywanie z wieży ratusza w 1956 r. Ponownie po przerwie zaczęto nadawać hejnał 18 czerwca 1995 r.

Demografia edytuj

Populacja edytuj

Osobny artykuł: Ludność Grudziądza.

Do 1994 liczba mieszkańców Grudziądza systematycznie powiększała się (w latach 1980–1994 wzrost wynosił prawie 15%), jednak w ostatnich latach ma miejsce ujemny przyrost rzeczywisty ludności. Gęstość zaludnienia kształtuje się na poziomie charakterystycznym dla dużych miast Polski, wynosi 1690 osób na 1 km² (2004). Większość mieszkańców stanowią kobiety (ok. 51 tys.). Ludność Grudziądza zatrudniona jest głównie w branży produkcyjnej, w handlu i usługach, edukacji, administracji oraz ochronie zdrowia. W 2013 Grudziądz liczył 97 676 mieszkańców.

  • Piramida wieku mieszkańców Grudziądza w 2014 roku[29].

 

Niepełnosprawni w Grudziądzu edytuj

31 grudnia 2003 r. w Grudziądzu było 12 547 osób niepełnosprawnych (co stanowi 12,4% ogółu mieszkańców), w tym: 788 osób w wieku do 16 lat, 11 759 osób w wieku powyżej 16 lat. Główne cele działań miasta i gminy Grudziądz na rzecz osób niepełnosprawnych określa Program działań na rzecz osób niepełnosprawnych w Grudziądzu w latach 2004–2015.

Gospodarka edytuj

Od 2007 roku na terenie miasta znajduje się Pomorska Specjalna Strefa Ekonomiczna[30].

Handel edytuj

 
Galeria Grudziądzka

W mieście działają cztery centra i jeden park handlowy oraz 1 dom handlowy[31] oraz wiele supermarketów i marketów, w mieście tym wybudowano Skwer Handlowy. W mieście działa 11 salonów samochodowych. W 2012 otwarto centrum handlowe „Alfa”. Planowane jest kolejne duże centrum handlowe[32][33].

Projekt Made in Grudziądz edytuj

Projekt Made in Grudziądz powstał w 2013 roku z myślą o grudziądzkich przedsiębiorcach, promowaniu ich usług i produktów oraz samego miasta. Dzięki zrzeszeniu się w dużej grupie można podejmować większe wyzwania. Wspólne promowanie się przynosi zwiększony ruch klientów, a zarobione w ten sposób pieniądze przedsiębiorcy przeznaczają na nowe technologię, promocję i zwiększanie zatrudnienia. Warunkiem uczestnictwa w programie jest rejestracja firmy na terenie Gminy – Miasta Grudziądz.

Znane przedsiębiorstwa z Grudziądza edytuj

Infrastruktura edytuj

Transport edytuj

Transport drogowy edytuj

 
Widok na śródmieście od strony południowej

Około 5 kilometrów od granic miasta przebiega 91, z której odchodzą dwie drogi krajowe przebiegające przez miasto 16 (Dolna Grupa – Grudziądz – OlsztynEłkOgrodniki granica państwa z Litwą), 55 (Stolno – Grudziądz – KwidzynMalborkNowy Dwór Gdański). Przez teren miasta przebiega również 534 (Grudziądz – WąbrzeźnoGolub-DobrzyńRypin) i 498 (Grudziądz ul. Paderewskiego – Grudziądz ul. Szosa Toruńska). Ważną rolę w rozwoju miasta odgrywa trasa średnicowa, dzięki której można dostać się na autostradę A1, E75 która łączy północ i południe Polski. W odległości nie przekraczającej 20 km od miasta znajdują się 4 węzły autostrady A1: Warlubie, Nowe Marzy, Grudziądz oraz Lisewo. W Grudziądzu jest 379 dróg o łącznej długości 220 km, 23 mosty, 9 kładek oraz 3 wiadukty o łącznej długości ponad pół kilometra. Po grudziądzkich drogach jeździ ponad 40 tysięcy pojazdów. W mieście organizacją komunikacji osobowej zajmuje się Urząd Miasta. Natomiast przewoźnikiem jest Miejski Zakład Komunikacji obsługujący linię tramwajową oraz linie autobusowe[34]. W mieście funkcjonuje również ok. 500 taksówek. W okresie od 2010 – 2022 roku wybudowano 26 (w tym 1 w budowie) rond: im. gen. Andersa, im. gen. „Nila”, im. gen. Skalskiego, im. kard. Wyszyńskiego, im. ks. Popiełuszki, im. R. Dmowskiego, im. P. Jasienicy, im. W. Grabskiego, im. E. Kwiatkowskiego, im. gen. Maczka, im. Z. Herberta, im. rotm. W. Pileckiego, im. matematyka J. Sikorskiego, im. marsz. E. Rydza-Śmigłego, im. Lotników, im. gen. St. Sosabowskiego, im. Ryszarda Kaczorowskiego, im. Józefa Błachnio, im. Augustyna Blocha, im. Ireny Sendlerowej, im. ks. Janusza Majewskiego, im. chor. Jana Balcera, im. Janusza Bucholca, im. ks. prof. Janusza Pasierba, im. PePeGe i im. Damazego Klimka.

Transport kolejowy edytuj

Przez Grudziądz przebiegają 2 niezelektryfikowane linie kolejowe:

  • 207 (ToruńChełmża – Grudziądz – Malbork) (budowa: 1882–1883; długość: 133,5 km; linia 1-torowa)
    • 57,4 km odcinek Grudziądz – Toruń Wschodni uruchomiony 1 listopada 1882
    • 76 km odcinek Grudziądz – Malbork otwarty 15 sierpnia 1883
  • 208 (DziałdowoBrodnica – Grudziądz – Laskowice PomorskieChojnice) (budowa: 1878–1887 i 1930; długość: 200,9 km; linia 1-torowa)[35]
    • 48 km odcinek Grudziądz – Wierzchucin uruchomiony 15 sierpnia 1883
    • 109 km odcinek Grudziądz – Działdowo otwarty 1 października 1887
 
Szynobus SA106-002 na dworcu w Grudziądzu

Grudziądz jest drugim największym w Polsce miastem bez zelektryfikowanych kolei (po Gorzowie Wielkopolskim), i to mimo obecności systemu tramwajów elektrycznych[36].

W mieście istnieją obecnie 6 stacji kolejowych:

Nazwa stacji
Grudziądz
Grudziądz Przedmieście
Grudziądz Mniszek
Grudziądz Owczarki
Grudziądz Śródmieście
Grudziądz Tuszewo

Mosty edytuj

Most im. Bronisława Malinowskiego w Grudziądzu jest najdłuższym mostem drogowo-kolejowym w Polsce. Most ma 11 przęseł, a jego długość wynosi 1098 metrów.

Kilka kilometrów na południe od Grudziądza oddano w 2011 r. do użytku żelbetowy most autostradowy, który ma 1953,6 m długości i jest to najdłuższy most drogowy w Polsce[37].

Publiczny transport zbiorowy edytuj

 
Schemat sieci tramwajowej i kolejowej w Grudziądzu (2011)
 
Autobus MZK Grudziądz przy ul. Poniatowskiego
 
Tramwaj przy ul. Konstytucji 3 Maja (przed remontem w latach 2021-2022)
  • Transport miejski
Osobny artykuł: Tramwaje w Grudziądzu.

Grudziądz jest najmniejszym miastem w Polsce posiadającym własną komunikację tramwajową, w mieście funkcjonuje jedna linia tramwajowa (nr 2). Tramwaje w Grudziądzu pojawiły się już w 1896 roku.

Transportem miejskim w Grudziądzu zarządza Wydział Komunikacji Miejskiej w Urzędzie Miejskim. Obsługę zapewniają Miejski Zakład Komunikacji, MZK wykonuje połączenia na 1 linii tramwajowej i 24 linii autobusowych (na 20 lipca 2020). Sieć tramwajowa jest jedną z najstarszych i najbardziej malowniczych w kraju. Jest bardzo ważna w życiu miasta, stanowi kręgosłup komunikacji w kierunku północ-południe. Obecnie trwa rozbudowa sieci tramwajowej i modernizacja istniejących sieci torowych.

  • Transport międzymiastowy
Osobny artykuł: PKS Grudziądz.

PKS Grudziądz Sp. z o.o. to przedsiębiorstwo komunikacyjne powstałe 30 kwietnia 2004 po przekształceniu z Przedsiębiorstwa Państwowej Komunikacji Samochodowej w Grudziądzu. Firma świadczy usługi przewozowe na terenach powiatów: grudziądzkiego, świeckiego oraz wąbrzeskiego, a także zapewnia połączenia z największymi miastami w województwie: Bydgoszczą, Toruniem i Włocławkiem. Spółka realizuje także regularne kursy do Warszawy i Poznania[38].

 
Autobus PKS Grudziądz w trasie

Transport lotniczy edytuj

Ochrona środowiska edytuj

Prawie 20% ogólnej powierzchni miasta stanowią lasy, parki i zieleńce, na których występuje ponad 400 gatunków roślin i zwierząt.

Miejskie Wodociągi i Oczyszczalnia Sp. z o.o. w Grudziądzu to spółka założona 23 grudnia 1899 r. Działała wtedy pod nazwą Wasserwerk Graudenz. Obejmuje swym zasięgiem działania nie tylko rejon miasta, ale również Gminę Grudziądz[40].

Pomniki przyrody edytuj

W mieście znajdują się 33 pomniki przyrody: 26 pojedynczych drzew, 6 grup drzew oraz 1 wychodnia skalna.

Bezpieczeństwo edytuj

Najstarszy dokument dotyczący pożarnictwa w Grudziądzu datuje się na 1760 rok. Powstanie Ochotniczej Straży Pożarnej w Grudziądzu było procesem, który trwał od 31 lipca 1875 do 30 maja 1876 roku. Obecnie istnieją w nim dwie jednostki Ratowniczo-Gaśnicze oraz jedna jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej.

Opieka zdrowotna edytuj

 
Regionalny Szpital Specjalistyczny w Grudziądzu

Na terenie miasta świadczenia zdrowotne zapewniają:

W mieście znajduje się zakład karny dla kobiet, który jest największą tego typu placówką w Polsce.

Edukacja edytuj

Osobny artykuł: Lista szkół w Grudziądzu.
 
Zespół Szkół Technicznych oraz Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne w Grudziądzu

Kultura i sztuka edytuj

 
Centrum Kultury Teatr w Grudziądzu
 
Grudziądzka Biblioteka Publiczna
 
Muzeum grudziądzkie (dawny klasztor benedyktynek)

Centrum Kultury Teatr edytuj

Osobny artykuł: Teatr w Grudziądzu.

Centrum Kultury Teatr w Grudziądzu swą działalność prowadzi głównie w obiektach teatru przy ul. Marszałka Focha i „Klubu Akcent” przy ul. Wybickiego. CKT zapewnia mieszkańcom i gościom miasta rozrywkę nie tylko tam, ale również na starym mieście, czy na Błoniach Nadwiślańskich.

Biblioteka Miejska w Grudziądzu edytuj

Biblioteka Miejska prowadzi działalność od ponad 50 lat. Mieści się w gmachu wybudowanym w latach 1908–1911. Od roku 1912 siedzibę znalazły tu muzeum oraz biblioteka niemiecka („Stadt Bibliothek Graudenz”) która działała do 1920 roku, kiedy Grudziądz odzyskał niepodległość i powrócił do granic Polski.

Muzeum w Grudziądzu edytuj

Osobny artykuł: Muzeum w Grudziądzu.

Muzeum grudziądzkie mieści się w dawnym klasztorze benedyktynek. Budynek zbudowany jest w stylu barokowym, w latach 1729–1731. Instytucja dzięki zróżnicowaniu ekspozycji umożliwia rozwój wielu różnych zainteresowań, przybliża kulturę materialną i duchową oraz daje okazję do zapoznania się z aktualnymi trendami sztuki.

Grudziądzkie Towarzystwo Kultury edytuj

Założone w 1976 r., prowadzi intensywną działalność kulturalną i wydawniczą.

Chóry edytuj

  • Alla Camera
  • Echo – Chór Męski
  • Maksymilianum
  • Soli Deo
  • Boni Cantores
  • Tibi Mariae
  • Cantabile
  • Sursum Corda
  • The G Singers
  • Chór Kolegiata
  • AfterView
 
XX Zjazd Kawalerzystów

Zespoły powiązane z miastem edytuj

Kina edytuj

Istniejące:

  • „Klub garnizonowy” (nieużywane publicznie)
  • Helios” (sieć kin, znajduje się w Centrum Handlowym „Alfa”)

Nieistniejące:

  • „Welt Biograf”
  • „Orzeł”
  • „Apollo”
  • „Gryf”
  • „Nowości”
  • „Gemeinde Haus”
  • „Tivoli”
  • „Metalowiec”
  • „Energetyk” – „Helios”
  • Kino Garnizonowe w „Domu Żołnierza”

Legendy i mity związane z Grudziądzem edytuj

Oblężenie Grudziądza przez Szwedów edytuj

 
Erik Dahlbergh, oblężenie Grudziądza przez Szwedów w 1656 r.

Legenda ta opowiada o tym, jak to przez 7 lat grudziądzki zamek bezskutecznie był oblegany przez Szwedów. Najeźdźca chciał poczekać, aż w mieście zabraknie pożywienia i jego mieszkańcy poddadzą się sami. Większość załogi i mieszczan była gotowa poddać się Szwedom. Pewnego dnia mieszczanin o imieniu Michałko wpadł na genialny pomysł. Do działa armatniego wsadził łeb ostatniego wołu i kawałek chleba, po czym wystrzelił je na drugi brzeg Wisły, gdzie czekali Szwedzi. Gdy ci zobaczyli, że mieszkańcy mają jeszcze tak duże zapasy żywności, że mogą nią strzelać z armaty, postanowili odstąpić od oblężenia zamku[41].

Jadwiga przy studni zamkowej edytuj

W czasie gdy wojska szwedzkie okupowały Grudziądz, pewna piękna mieszczanka o imieniu Jadwiga zakochała się bez pamięci w oficerze szwedzkim, z wzajemnością! Ich miłość była tak ogromna, że zaplanowali wspólną ucieczkę do Szwecji. Gdy usłyszał o tym ojciec Jadwigi (wielki patriota) wściekł się i kazał zamordować ukochanego córki, oczekującego Jadwigi przy zamkowej studni. Gdy wybranka serca przybyła na miejsce, przeżyła wielki szok i popadła w rozpacz widząc martwe ciało ukochanego. Zrozpaczona wrzuciła do głębokiej studni wszystkie kosztowności, przygotowane na podróż i wstąpiła do miejscowego klasztoru benedyktynek. Według legendy, do dziś dnia nikomu nie udało się jeszcze wydobyć tych skarbów[41].

Jak Mikołaj Kopernik zaprojektował kanał Trynka edytuj

 
Kanał Trynka

Grudziądz położony był nad Wisłą, jednak jej wody nie nadawały się do picia. Z tego powodu mieszczanie w XIII w. doprowadzili do miasta wodę z jeziora Tuszewo, które znajdowało się na wschód od miasta. W tym celu poszerzono strugę płynącą z jeziora do Wisły. W ten sposób powstał strumień, który mógł napędzać młyny krzyżackie (stąd późniejsza nazwa Potok Młyński). Jednak wody jeziora szybko zostały wyeksploatowane, więc trzeba było znaleźć nowe źródło wody pitnej. Znaleziono je w okolicznych lasach osady Węgrowo (dziś wieś Pastwiska). W 1386 r. mieszkańcy rozpoczęli budowę 8 km kanału, noszącego nazwę Rów Hermana (od imienia swego twórcy). Po złączeniu go z Potokiem Młyńskim, kanał zapewniał wystarczającą ilość wody przez następne 150 lat. Niestety na początku XVI w. i te źródła zostały wyczerpane i w mieście zaczęło brakować wody (co więcej wody Wisły zostały skażone bakteriami cholery). W marcu 1522 r. w Grudziądzu odbywał się sejmik generalny, na który 21 marca przybył Mikołaj Kopernik. Legenda mówi, że gdy wielki uczony usłyszał o kłopotach mieszkańców Grudziądza, natychmiast postanowił im pomóc. Po dokładnym przestudiowaniu map okolic miasta miał zaproponować wykopanie kanału, prowadzącego wody z rzeki Osy do miasta, a dalej do Wisły. Mieszkańcy wysłali do Zygmunta I Starego prośbę o pozwolenie budowy nowego kanału, jednak dopiero jego syn, Zygmunt August, pozwolił na budowę. Oddanie Kanału Trynka do użytku nastąpiło w 1552 r. podczas pobytu króla w Grudziądzu[41].

Nieszczęśliwa miłość Katarzyny i Johana edytuj

 
Jezioro Tarpno

Pod koniec XVI w. grudziądzki starosta Jan Zborowski sprowadził do miasta olenderskich osadników (mennonitów). Osiedlili się oni m.in. w Owczarkach, zakładając osadę i stawiając pierwsze domy. Pewnego roku, w Noc Świętojańską, okoliczna młodzież spotkała się nad Kanałem Trynka, gdzie wrzucano do wody wianki i tańczono przy ogniskach. Do grudziądzan dołączył młody Holender o imieniu Johan. W tłumie młodych dziewcząt zauważył piękną złotowłosą dziewczynę. Piękność nosząca imię Kasia, również dostrzegła urodziwego cudzoziemca. Młodzi zakochali się w sobie od pierwszego wejrzenia. Cóż z tego, kiedy dziewczyna była już zaręczona z Kacprem (synem młynarza z Kłódki). Miłość młodych była tak wielka, że mimo ciągłych przeciwności losu, spotykali się po kryjomu. Ich szczęście nie trwało jednak długo, ponieważ o wszystkim dowiedział się Kacper. Młynarz poprosił parobków, aby wybili Johanowi Kasię z głowy. Zaczaili się na niego i dopadli wracającego z randki. Okrutnie potraktowali młodzieńca i nieprzytomnego wrzucili do Trynki. Chłopak utonął, a gdy Kasia dowiedziała się o jego śmierci, zrozpaczona rzuciła się do wody, po czym silny prąd porwał jej młode jeszcze życie w odmęty Trynki. Do dziś dnia, w Noc Świętojańską, miejscowym rybakom na jeziorze Tarpno ukazują się duchy Kasi i Johana, które szukają się wzajemnie[41].

Zbójnik Materna edytuj

Przed laty, Grudziądz otoczony był niedostępnymi borami i kniejami. Rozległe lasy były kryjówkami rozmaitych przestępców i rozbójników, wśród których prym wiódł rozbójnik Materna. Wielki to był banita, którego okrutne wyczyny głośnym echem rozchodziły się po całej ziemi chełmińskiej. Materna napadał na kupców, którzy wozili towary do grudziądzkiego grodu, na okoliczne folwarki siejąc gwałt, mord i pożogę. Nie gardził również łupami z grabieży posłów, co powodowało niemałe zawirowania polityczne. Materna to był chłop jak dąb, wysoki na ponad siedem łokci, w barach tak szeroki, że do karczmy wchodził bokiem. Silny był ponoć tak bardzo, że drzewa wyrywał z korzeniami i przenosił największe głazy narzutowe. Twarz porośnięta rudym zarostem cała oszpecona była bliznami, których dorobił się jeszcze za młodu praktykując swe zbójeckie rzemiosło. W ten sposób budził strach samym swym widokiem. Kroniki miejskie wspominają o jego napaści na bogatego kupca Marcina Robenwalda w 1501 roku. Ten wniósł protest do samego króla, że w okolicy zamku grudziądzkiego kupcy i zwykli ludzie nie zaznają spokoju przez jednego banitę. Król interweniował u starosty grudziądzkiego, Pawła Sokołowskiego, który zebrał co przedniejszego chłopa z okolicy i zorganizował zasadzkę. Wpierw wśród ludu rozpuścił wieści o rzekomym transporcie złota do skarbca malborskiego, później przy drodze ku Malborkowi ulokował swych ludzi. Jednym z owych ludzi był Maćko, syn kowala, który od dwóch lat bezskutecznie starał się o rękę córki starosty. Zabiegi o rękę starościńskiej córki na nic się nie zdawały, gdyż różnice stanu były zbyt duże, a i postura Maćka nie była imponująca. Maćko, choć wątły, łeb miał na karku. Postanowił dorwać zbója fortelem. W noc poprzedzającą transport złota podmienił drewniane bele mostu przez Osę na cieniutkie deseczki, licząc na to, że zatrzyma to Maternę. Już pod Świerkocinem Materna bez większych trudności poradził sobie ze strażą konwoju i uprowadził skrzynie ze złotem, uciekając ku Malborkowi. Jakież było jego zaskoczenie, gdy po chwili z obu stron drogi wyskoczyli zbrojni rycerze pod wodzą samego starosty Sokołowskiego. Rozbójnik nie dał jednak za wygraną i ciął bezlitośnie swym mieczem, rozpruwając brzuchy obrońców prawa. Strach ogarnął pozostałych, którzy nie zdołali zatrzymać uciekającego zbója. Kiedy ten przejeżdżał przez Osę, pod ciężarem wielkiego chłopa i jego strasznego rumaka maćkowy most się zawalił, a Materna wpadł w otchłań wartkiej wtedy rzeki. Wtedy chłopiec ogłuszył go waląc z całej siły kamieniem w rudy łeb rozbójnika. Kiedy nadjechała wreszcie pogoń starosty, Materna leżał już nieprzytomny. Starosta zabrał zbója i zamknął go w zamkowym lochu w wieży Klimek. Maćko natomiast w nagrodę za spryt i męstwo dostał zgodę Sokołowskiego na poślubienie córki. Zbójnik Materna uniknął katowskiego miecza. Po 30 latach spędzonych w lochu zamkowym został ułaskawiony i wypuszczony. Czas spędzony w więzieniu ostudził watażkę. Podobno osiadł gdzieś nad jeziorem Tarpno, gdzie do końca wiódł swój pustelniczy żywot[41].

Imprezy kulturalne edytuj

  • W okresie Świąt Bożego Narodzenia na Rynku Głównym odbywa się Jarmark Świętego Mikołaja. Można na nim zakupić specjały z grudziądzkiego rynku spożywczego, ozdoby świąteczne oraz prezenty dla najbliższych. Można również posłuchać kolęd i piosenek świątecznych śpiewanych przez artystów na scenie.
  • Każdego roku w czasie Bożego Narodzenia na Rynku Głównym staje szopka betlejemska z żywymi zwierzętami i wysoka naturalna choinka.
  • W okolicach Jeziora Rudnickiego znajduje się miasteczko westernowe oferujące wiele atrakcji, m.in. zoo.
  • Cyklicznie każdego roku Centrum Kultury Teatr organizuje na Błoniach Nadwiślańskich szereg koncertów.
  • CKT organizuje również Lato z Muzami (występy różnych artystów, codziennie innego w nowym miejscu na Starym Mieście).
  • Każdego roku (3 maja i 11 listopada) można zwiedzać Twierdzę Grudziądz
  • Miejski sylwester na Marinie (ul. Portowa)
  • Od 1989 roku corocznie odbywają się w Grudziądzu zjazdy kawalerzystów II RP

Media edytuj

Obecne edytuj

Historyczne edytuj

  • Goniec Nadwiślański
  • Radio Grudziądz
  • Goniec Grudziądzki
  • Gazeta Grudziądzka
  • Der Gesellige Zeitung
  • Portal internetowy Faktygrudziadz.pl
  • Tygodnik lokalny grudziadzka.pl
  • prywatny portal Kampanii Mówimy DOŚĆ niszczeniu Grudziądza[42]
  • Moje Miasto Grudziądz, MMGRUDZIADZ.pl
  • Czas Grudziądza – tygodnik Agory
  • Nowości Grudziądzkie” – regionalna wersja Nowości Dziennika Toruńskiego

Grudziądz w filmie edytuj

Sport i rekreacja edytuj

Solanki edytuj

  • Podczas poszukiwania ropy i gazu ziemnego w okolicach Grudziądza (Marusza) w 1972 roku natrafiono na złoża wód termalnych z okresu dolnej jury.
  • Dowiercono się do głębokości 1630 m, skąd wydobyto wodę o temperaturze ok. 44 st. C.
  • Dopiero w 2001 roku powstała spółka „Geotermia Grudziądz”[47], która zaczęła przygotowywać dokumentację na wykorzystywanie wód solankowych z Maruszy
  • W marcu 2006 roku oddano do użytku publicznego obiekt z nowoczesnymi wannami, inhalatory, krioterapie, salę gimnastyczną, saunę infrared, a w maju tego samego roku oddano jedyną w Europie tężnię solankową zamkniętą w piramidzie. W następnym miesiącu umożliwiono korzystanie z groty solankowej, gdzie można się kąpać grupowo w wodach solankowych.
  • W 2007 roku oddano do użytku 4 baseny z różnym stężeniem solanek oraz gabinety masażu, salę fitness, salon kosmetyczny, pokój dla dzieci.
  • W 2013 roku pojawiła się koncepcja budowy nowych obiektów dla Solanek[48]. Nową proponowaną lokalizacja to okolice jeziora Rudnik.

Kluby sportowe edytuj

 
Stadion Miejski w Grudziądzu
 
Klub Wioślarski Wisła w Grudziądzu

W Grudziądzu funkcjonuje 39 klubów sportowych, które prowadzą łącznie 53 sekcje.

W latach 80. na stadionie grudziądzkiej „Olimpii” rozegrała swoje spotkanie młodzieżowa reprezentacja Francji z Zinédinem Zidanem w składzie[50][51].

Kluby i stowarzyszenia osób niepełnosprawnych edytuj

  • Stowarzyszenie Sportowe dla Osób Upośledzonych Umysłowo „Olimpiady Specjalne – Polska”
  • Stowarzyszenie Sportowe „Sprawni – Razem”
  • Centrum Rehabilitacji im. ks. Biskupa Jana Chrapka
  • „TowPeDe” Towarzystwo Przyjaciół Downa w Grudziądzu

Baseny edytuj

  • Basen przy SP nr 20 (ul. Sobieskiego 12)
  • Basen przy SP nr 21 (ul. Nauczycielska 19)
  • Basen Nadwiślański (ul. Kalinkowa 56)
  • Baseny odkryte MORiW (ul. Za Basenem 2)
  • Baseny Solankowe (ul. Warszawska 36)

Inne edytuj

  • Każdego roku w Grudziądzu odbywają się Wielkanocne Zawody Balonowe o puchar Prezydenta Grudziądza
  • Baza sportowa miasta to 4 stadiony, które razem mogą pomieścić ponad 25 tys. widzów (stadion GKS Olimpia – 12 tys., stadion GKM – 8 tys.), 5 hal sportowych wraz z pełnym wyposażeniem widowiskowo-sportowym (ok. 2500 miejsc), baseny kryte i otwarte oraz korty tenisowe czy strzelnice sportowe. Na terenie miasta istnieją również sauny, siłownie, ośrodki jeździeckie oraz przystanie wodne.
  • Przez Grudziądz i okolice przechodzi wiele szlaków turystycznych.

Ogrody działkowe edytuj

  • ROD „25-lecie PRL”
  • ROD „Chemik”
  • ROD „Energetyk”
  • ROD im. Tadeusza Kościuszki
  • ROD „Kąpiele Słoneczne”
  • ROD „Krokus”
  • ROD „Metalowiec”
  • POD „Nad Rudniczanką”
  • ROD „Narcyz”
  • ROD „Niezapominajka”
  • ROD „Relaks”
  • ROD "Rolnik"
  • ROD „Transportowiec”
  • ROD „XX-lecia”

Planetarium edytuj

W 1964 roku w Grudziądzu powstało Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne. Odbywają się tutaj co jakiś czas seanse i dni otwarte dla wszystkich chętnych. Grudziądzkie Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne jest też organizatorem Ogólnopolskiego Młodzieżowego Seminarium Astronomicznego (OMSA) im. prof. Roberta Głębockiego. W 2008 roku odbył się już dwudziesty czwarty finał tego konkursu. W latach 2020–2021 z powodu pandemii COVID-19 seanse w Planetarium odbyła się wyłącznie przez portal internetowy YouTube na profilu Planetarium i Obserwatorium – Grudziądz. Obecnie seanse odbywają się wyłącznie po wcześniejszym uzgodnieniu.

Polityka i administracja edytuj

Podział administracyjny edytuj

Status administracyjny miasta edytuj

Przynależność i funkcja administracyjna miasta Grudziądza od 1772 roku
Okres Państwo Zwierzchność Jednostka administracyjna Status miasta Funkcja miasta
1772–1824 Królestwo Prus Prusy Zachodnie, rejencja kwidzyńska Landkreis Graudenz siedziba landrata (starosty)
1824–1878 Królestwo Prus od 1871 Cesarstwo Niemieckie Prusy, rejencja kwidzyńska Landkreis Graudenz siedziba landrata
1878–1900 Cesarstwo Niemieckie Prusy Zachodnie, rejencja kwidzyńska Landkreis Graudenz siedziba landrata
1900–1920 Cesarstwo Niemieckie Prusy Zachodnie, rejencja kwidzyńska Stadtkreis Graudenz powiat grodzki i siedziba powiatu ziemskiego
1920–1939 Rzeczpospolita Polska województwo pomorskie Powiat – miasto Grudziądz powiatu grodzkiego i siedziba powiatu ziemskiego
1939–1945 Rzesza Niemiecka Gdańsk-Prusy Zachodnie, rejencja kwidzyńska Stadtkreis Graudenz powiatu grodzkiego i siedziba powiatu ziemskiego
1945 luty-kwiecień*** Rzeczpospolita Polska województwo pomorskie Powiat – miasto Grudziądz powiat grodzki i siedziba powiatu ziemskiego
1945–1950 Rzeczpospolita Polska województwo pomorskie Powiat – miasto Grudziądz powiat grodzki i siedziba powiatu ziemskiego
1950–1952 Rzeczpospolita Polska województwo bydgoskie Powiat – miasto Grudziądz powiat grodzki i siedziba powiatu ziemskiego
1952–1975 Polska Rzeczpospolita Ludowa województwo bydgoskie Powiat – miasto Grudziądz powiat grodzki i siedziba powiatu ziemskiego
1975–1989 Polska Rzeczpospolita Ludowa województwo toruńskie miasto Grudziądz siedziba gminy grudziądz
1989–1998 Rzeczpospolita Polska województwo toruńskie miasto Grudziądz siedziba urzędu rejonowego
od 1999 Rzeczpospolita Polska województwo kujawsko-pomorskie miasto na prawach powiatu miasto na prawach powiatu i siedziba władz powiatu
 
Ratusz w Grudziądzu

Administracja samorządowa edytuj

Grudziądz posiada status miasta na prawach powiatu. Oznacza to, że gmina miejska wykonuje zadania powiatu. Organem stanowiącym samorządu jest Rada Miejska Grudziądza, składająca się z 23 radnych, którzy są wybierani w 4 okręgach wyborczych, od 2018 na okres 5-letniej kadencji. W szczególności określa politykę rozwoju Miasta. Organem wykonawczym samorządu jest Prezydent miasta Grudziądza. Siedziba Prezydenta Grudziądza i Rady Miejskiej znajduje się w Ratuszu Miejskim.

Miasto jest siedzibą władz gminy Grudziądz i powiatu grudziądzkiego.

Grudziądz jest członkiem Związku Miast Polskich, Federacji Miast Kopernikańskich, Ogólnopolskiej Federacji Młodzieżowych Samorządów Lokalnych i Związku Miast Nadwiślańskich.

 
Starostwo Powiatowe w Grudziądzu

Obecne władze miasta edytuj

Polityka edytuj

Mieszkańcy Grudziądza wybierają posłów na Sejm z okręgu wyborczego nr 5 oraz jednego senatora z okręgu wyborczego nr 12. Natomiast posłów do Parlamentu Europejskiego z okręgu wyborczego numer 2. Z kolei z mieszkańcami powiatu: brodnickiego, golubsko-dobrzyńskiego, grudziądzkiego, rypińskiego i wąbrzeskiego wybierają 5 z 30 radnych do Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego (okręg wyborczy nr 3). Reprezentantami Grudziądza w sejmiku kujawsko-pomorskim wyłonionymi w wyborach samorządowych w 2018 są: Michał Czepek (PO) i Robert Malinowski (PO)[54].

Parlamentarzyści edytuj

Grudziądz posiada jedynego przedstawiciela w X kadencji w Sejmie, będącego Sekretarzem Stanu przy MSWiA:

Ponadto od wyborów parlamentarnych 2023 swoje biura w mieście posiadają:

Posłowie do Parlamentu Europejskiego posiadający biura poselskie w mieście:

Dzielnice i osiedla Grudziądza edytuj

 
Podział administracyjny Grudziądza

W północnej części miasta dominuje zabudowa jednorodzinna, centralną część miasta stanowi stara, zabytkowa zabudowa śródmiejska, natomiast w południowej usytuowane są dzielnice przemysłowo-składowe, a także duże osiedla mieszkaniowe z „wielkiej płyty”. Grudziądz dzieli się na poszczególne dzielnice i osiedla:

Cmentarze edytuj

 
Brama cmentarza przy ul. Cmentarnej
 
Bazylika pw. św. Mikołaja w Grudziądzu
 
Kościół pw. św. Franciszka Ksawerego

Wspólnoty wyznaniowe edytuj

Wyznania według spisów z końca XIX i początku XX w. edytuj

  • ewangelicy:
    • 10 871; (1880)
    • 33 020; (1905)
    • 25 493; (1910)
  • katolicy:
    • 5490; (1880)
    • 11 684; (1905)
    • 13 612; (1910)
  • Żydzi:
    • 78; (1880)
    • 579; (1905)
    • 505; (1910)
  • inne:
    • –; (1880)
    • 1; (1905)
    • 12; (1910)

Współcześnie edytuj

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

Buddyzm

Kościoły katolickie:

Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny:

Kościoły protestanckie:

Świadkowie Jehowy[57][58]:

  • zbory: Grudziądz–Centrum (oraz grupa rosyjskojęzyczna), Grudziądz–Południe, Grudziądz–Lotnisko, Grudziądz–Tarpno (oraz grupa j. migowego)

Świecki Ruch Misyjny „Epifania”

  • zbór w Grudziądzu, ul. Kosynierów Gdyńskich 9

Grudziądz jako garnizon wojskowy edytuj

Osobny artykuł: Garnizon Grudziądz.

Jednostki stacjonujące przed 1939 edytuj

 
Tablica odsłonięta przez dawnych absolwentów CWKaw., upamiętniająca ich konie na Błoniach Nadwiślańskich w Grudziądzu

Jednostki stacjonujące po 1945 (rozwiązane) edytuj

Jednostki stacjonujące po 1945 edytuj

27 września 2007 roku odbyły się w Grudziądzu manewry wojskowe pod kryptonimem „Opal 07”[59].

Do nazwy miasta odwoływały się okręty niemieckiej marynarki wojennej. Od 1913 r. do końca I wojny światowej w Kaiserliche Marine służyły krążowniki lekkie typu Graudenz: SMS „Graudenz” i SMS „Regensburg”.

Honorowi obywatele Grudziądza edytuj

Tytuł „Honorowego Obywatela Miasta Grudziądza” przyznawany jest przez Radę Miasta, za szczególne zasługi w działalności gospodarczej, politycznej, naukowej, kulturalnej i społecznej dla Rzeczypospolitej Polskiej lub miasta Grudziądza. Inicjatywę uchwałodawczą w tym zakresie posiada: prezydent, przewodniczący rady oraz grupa co najmniej 10 radnych. Rada Miasta może również podjąć uchwałę o pozbawieniu godności honorowego obywatelstwa, gdy honorowy obywatel dopuścił się czyn, wskutek którego stał się honorowego obywatelstwa niegodny.

Wyróżnieni edytuj

W reprezentacyjnej sali sesyjnej grudziądzkiego Ratusza, 29 września 2010 odsłonięto portrety Honorowych Obywateli Miasta Grudziądza. Autorką obrazów jest malarka Maja Wolf[60].

Data nadania: Laureat Uwagi:
26 kwietnia 1923 Ferdynand Foch marszałek Francji i Polski
1932 Julian Szychowski senator RP, szambelan papieski, wieloletni przewodniczący Rady Miejskiej
21 lutego 1938 Damazy Klimek kupiec, działacz narodowy i społeczny
21 lutego 1938 Alojzy Ruchniewicz przemysłowiec, działacz narodowy i społeczny
15 października 1938 Edward Rydz-Śmigły marszałek Polski
10 czerwca 1992 Jan Ładoś rotmistrz 18 Pułku Ułanów Pomorskich
10 czerwca 1992 Salomea Sujkowska lekarz, działaczka społeczna, założycielka grudziądzkiego Klubu Inteligencji Katolickiej
21 grudnia 1994[61] ks. Zdzisław Peszkowski kapelan Rodzin Katyńskich i pomordowanych na Wschodzie
18 września 1996 Bronisław Malinowski lekkoatleta-biegacz, wielokrotny medalista mistrzostw Europy i mistrz olimpijski; tytuł nadany pośmiertnie
16 października 2003 Jan Paweł II papież; tytuł nadano w 25. rocznicę pontyfikatu
14 września 2005 Czesław Szachnitowski artysta plastyk, wieloletni nauczyciel w II LO im. króla Jana III Sobieskiego
27 czerwca 2007 Ludwik Rydygier światowej sławy chirurg; tytuł nadany pośmiertnie
4 listopada 2009 ks. infułat Tadeusz Nowicki wieloletni proboszcz parafii pw. św. Mikołaja w Grudziądzu
8 czerwca 2022 Karola Skowrońska bibliotekarka, działaczka kulturalna i społeczna, pomysłodawczyni Zjazdu Kawalerzystów II RP

Miasta partnerskie edytuj

Miasto Kraj Data podpisania umowy
Gütersloh   Niemcy wrzesień 1989[62]
Falun   Szwecja maj 1991[62]
Nanning   Chiny październik 2011[62]

Sąsiednie gminy edytuj

Dragacz, Grudziądz (gmina wiejska), Rogóźno

Zobacz też edytuj

Uwagi edytuj

  1. Przyjmuje się, że w okresie przynależności Grudziądza do biskupa Chrystiana między 1222, a 1231 miasto mogło najprawdopodobniej otrzymać prawa miejskie.
  2. Najstarsze hasło promujące Grudziądz, wybrane w drodze konkursu zorganizowanego w 2004 roku.

Przypisy edytuj

  1. a b Grudziądz – historia miejscowości, Wirtualny Sztetl [dostęp 2022-05-28].
  2. Zamek w Grudziądzu, [w:] Marcin Wiewióra, Gród i zamek w państwie krzyżackim – miejsce tradycji czy tradycja miejsca?, t. 24, Toruń: Instytut Archeologii Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, 2016 (Archaeologia Historica Polona), s. 204, Cytat: „Zwykle przyjmuje się, że gród na terenie dzisiejszej Góry Zamkowej powstał w X w., jednak wyniki badań archeologicznych prowadzonych w Grudziądzu w latach 2008–2009 wykazały, że wzgórze zamkowe było zasiedlone już w neolicie i epoce brązu. Na okres od 2. połowy VII do VIII wieku datowane są pierwsze ślady osadnictwa wczesnośredniowiecznego (...)” (pol.).
  3. a b Krystyna Zielińska-Melkowska, Lokacja Grudziądza w roku 1291: studium historyczno-archiwalne, Toruń 1991, Rozdział 2, s. 23–29 (pol.).
  4. Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2023-12-11] (pol.).
  5. Grudziądz miasto otwarte [dostęp 2023-01-30] (pol.).
  6. Heinrich Zedler: Grosses Vollständiges Universallixicon aller Wissenschaften und Künste. T. 11. Halle i Leipzig: Heinrich Zedler, 1765, s. 636.
  7. Orbus Latinus. [dostęp 2012-04-09].
  8. Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2023-05-01].
  9. „Do Grudziądza w 42 minuty. Bez mandatu!”. gazeta.pl, 5 października 2008.
  10. Autostrada A1 Nowe Marzy – Toruń – otwarta.
  11. a b c d e f g h Natalia Bator, Rozwój administracyjny Grudziądza, „Biuletyn Koła Miłośników Dziejów Grudziądza”, Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa, 26 lutego 2020 [dostęp 2023-05-28] (pol.).
  12. Ewa Siatkowska, Rodzina języków zachodniosłowiańskich, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992, s. 22, ISBN 83-01-10061-3, OCLC 830057641.
  13. Przyczynek do etymologii nazwy miasta Grudziądza, Kujawsko-Pomorska Bliblioteka Cyfrowa [dostęp 2022-05-28].
  14. Regiony fizycznogeograficzne Polski po zmianach w 2018 r., warmaz.pl, 2018 [dostęp 2023-03-12] (pol.).
  15. a b Wiesław Sieradzan, Zenon Kozieł, Prusy Królewskie i Warmia – Grudziądz, [w:] Antoni Czacharowski (red.), Atlas Historyczny Miast Polskich, t. 1, Atlas Historyczny Miast Polskich, Toruń 1997 [dostęp 2023-05-28] (pol. • niem.).
  16. Anna Wajler Grudziądzkie parki w: Rocznik Grudziądzki t. XV, Grudziądz 2003, ISSN 0080-4364.
  17. Zbigniew Otremba Grudziądz. Kronika dziejów miasta. Wyd. Regnum, Gdańsk 1999. s. 126, ISBN 83-907707-1-7.
  18. http://stona50.byethost10.com/epoka/e11931.html.
  19. a b Ks. dr Stanisław Kujot; Kto założył parafie w dzisiejszej dyecezyi chełmińskiej? cz. 1; (s. 10,11), Toruń 1902 [1].
  20. Zamek w Grudziądzu, [w:] Marcin Wiewióra, Gród i zamek w państwie krzyżackim – miejsce tradycji czy tradycja miejsca?, t. 24, Toruń: Instytut Archeologii Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, 2016 (Archaeologia Historica Polona), s. 204, Cytat: „Wyniki badań archeologicznych prowadzonych w Grudziądzu w latach 2008–2009 wykazały, że wzgórze zamkowe było zasiedlone już w neolicie i epoce brązu. Na okres od 2. połowy VII do VIII wieku datowane są pierwsze ślady osadnictwa wczesnośredniowiecznego (...)” (pol.).
  21. Krystyna Borucińska, Grudziądzkie szkice poetyckie (aspekt historyczny), Wydawnictwo SUPER, 2003, s. 75 (pol.).
  22. a b c d e Grudziądz. Historia miejscowości, sztetl.org.pl [dostęp 2022-10-04] (pol.).
  23. „Przebudzenie zaścianka”, Wydawnictwo Morskie Gdynia 1964, s. 114.
  24. Historia Grudziądza na portalu e-grudziądz. [dostęp 2016-06-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-06-14)].
  25. M.P. z 1946 r. nr 42, poz. 82 „za bohaterską pracę przy odbudowie swego straszliwie zniszczonego miasta i fabryk”.
  26. Wojciech Jankowski, Mały przewodnik po Polsce, Wydawnictwo Sport i Turystyk Warszawa 1983 ISBN 83-217-2329-2, s. 129.
  27. Władysław Kurkiewicz, 25 lat Polski Ludowej, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1971, s. 119 (pol.).
  28. Budynki dawnej fabryki maszyn. [w:] Zespołowa [on-line]. 2007. [dostęp 2013-09-26].
  29. Grudziądz w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2015-05-28] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  30. Pomorska Specjalna Strefa Ekonomiczna > Podstrefy PSSE > Województwo Kujawsko-Pomorskie.
  31. PH Unia Park, CH Alfa, CH Galeria Grudziądzka, CH Stara Kuźnia, CH Real, DH Orzeł.
  32. „Zmieniamy Grudziądz”. Grudziądz.pl, 19 października 2007.
  33. „Z gruzów wyłoni się galeria”. Nowości.com.pl, 23 listopada 2007.
  34. Grudziądz: Lepszy brak kierowców w MZK niż prywatny przewoźnik, transport-publiczny.pl [dostęp 2021-11-20] (pol.).
  35. Ogólnopolska Baza Kolejowa. [dostęp 2009-01-21]. (pol.).
  36. Karol Trammer: Miasta niezelektryfikowane. [dostęp 2020-06-12].
  37. arb: Dwukilometrowy most pod Grudziądzem. Dłuższego w Polsce nie ma. Wprost, 2011-04-04. [dostęp 2012-06-10]. (pol.).
  38. Rozkład jazdy. PKS Grudziądz Sp. z.o.o. [dostęp 2015-05-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-07)].
  39. https://archive.is/20130821123318/http://lotniczapolska.pl/EC135-na-nowym-ladowisku-w-Grudziadzu,18197.
  40. Miejskie Wodociągi i Oczyszczalnia sp. z o.o. w Grudziądzu o nas.
  41. a b c d e Poznaj Grudziądz – Poznaj Grudziądz z dobrej strony! [dostęp 2022-05-28] (pol.).
  42. mowimydosc.pl. mowimydosc.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-08-09)].
  43. „Andrzej Wajda realizuje film w Grudziądzu”. gazeta.pl, 10 sierpnia 2008.
  44. „Grudziądz. Pierwszy klaps u Wajdy”. e-teatr.pl, 8 sierpnia 2008.
  45. Piotr Bilski, #zostańwdomu i obejrzyj film „Ognisty jeździec”. Zdjęcia do niego kręcono w Grudziądzu w 1998 roku [wideo, zdjęcia z planu], Gazeta Pomorska, 11 kwietnia 2020 [dostęp 2023-01-30] (pol.).
  46. Redakcja, Tak powstawał odcinek serialu „Rodzinka.pl” w Grudziądzu, Grudziądz Nasze Miasto, 15 stycznia 2021 [dostęp 2023-01-30] (pol.).
  47. Geotermia Grudziądz. geotermiagrudziadz.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-07-12)].
  48. Solanki.
  49. Bractwo Wodniaków. bractwowodniakow.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-14)].
  50. Poland v France, 04 August 1989.
  51. W. Gostomczyk GKS „Olimpia” Grudziądz. Rok założenia 1923, Grudziądz 2006, s. 31.
  52. Powrót do ratusza. Andrzej Cherek nowym sekretarzem Grudziądza, Serwis Samorządowy PAP [dostęp 2021-01-30] (pol.).
  53. Logonet Sp, Marcin Kowalewski Programmers: Marcin ‘MiGoo’ Gębski, Radni powołali Skarbnika Miasta, Grudziądz [dostęp 2021-01-30] (pol.).
  54. Logonet Sp, Marcin Kowalewski Programmers: Marcin ‘MiGoo’ Gębski, Reprezentanci Grudziądza w Sejmiku Województwa, Grudziądz [dostęp 2021-01-30] (pol.).
  55. Ośrodki buddyjskie w Polsce. [dostęp 2010-04-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-01-26)].
  56. o. Dionizy Awksietijuk: Poświęcenie nowoerygowanej parafii w Grudziądzu.. diecezjalp.cerkiew.pl, 1 listopada 2021. [dostęp 2021-11-01].
  57. gazeta olsztyńska.pl. szort.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-10-28)].
  58. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2016-05-30].
  59. „Ćwiczenie taktyczne z wojskami pk. OPAL ’07”. mon.gov.pl, 24 września 2007.
  60. Twoje-Miasto Sp, Odsłonięcie portretów Honorowych Obywateli, grudziadz.twoje-miasto.pl [dostęp 2021-01-31] (pol.).
  61. BIP – Uchwały RMG IX/53/1994, biparchiwum.grudziadz.pl [dostęp 2021-02-08].
  62. a b c Miasta partnerskie. [dostęp 2012-05-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)]. (pol.).

Bibliografia edytuj

  • Stanisław Kujot: Kto założył parafie w dzisiejszej dyecezyi chełmińskiej?. T. cz. 1-2. Toruń: 1903-1904.
  • Tadeusz Chrzanowski, Grudziądz, Warszawa, Wyd. „Sport i Turystyka”, 1970.
  • Stanisław Myśliborski-Wołowski, Szkice grudziądzkie, wyd. 3, Grudziądz, Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kulturalne, 1972.
  • Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 11, Województwo bydgoskie, pod red. Tadeusza Chrzanowskiego i Mariana Korneckiego, z. 7, Powiat grudziądzki, Warszawa, Instytut Sztuki PAN, 1974.
  • red. Stanisław Poręba: Grudziądz i okolice. Przewodnik. Grudziądz: Grudziądzkie Towarzystwo Kultury, Biblioteka Miejska w Grudziądzu, 1990.
  • Grudziądz, oprac. i red. Karola Skowrońska, Grudziądz, Grudziądzkie Towarzystwo Kultury, 1991.
  • Dzieje Grudziądza, pod red. Jerzego Danielewicza, t. 1 (do roku 1920), Grudziądz, Grudziądzkie Towarzystwo Kultury, 1992.
  • „Kalendarz Grudziądzki”, 1, 1997 – 13, 2008, Grudziądz, Grudziądzkie Towarzystwo Kultury ISSN 1427-700X.
  • Anna Wajler, Grudziądz na starej pocztówce, Grudziądz, Muzeum w Grudziądzu, 1998, ISBN 83-908767-4-4.
  • Kalendarium Grudziądz 2000, oprac. Jerzy Krzyś, Grudziądz, Grudziądzkie Towarzystwo Kultury, 1999, ISBN 83-910048-2-1.
  • Grudziądz. Widoki miasta, oprac. Jadwiga Drozdowska, Grudziądz, Muzeum w Grudziądzu, 2001, ISBN 83-88076-04-3.
  • Zbigniew Otremba: Grudziądz. Kronika dziejów miasta. Gdańsk: Regnum, 1999. ISBN 83-907707-1-7.
  • Anna Wajler, Grudziądz na pocztówkach z lat 1920–1939, Grudziądz, Muzeum w Grudziądzu, 2002, ISBN 83-88076-06-X.
  • Grudziądz. Miniprzewodnik, tekst Tadeusz Rauchfleisz, Henryk Stopikowski, Grudziądz, Grudziądzkie Towarzystwo Kultury, 2004, ISBN 83-910048-5-6.
  • Ryszard Bogdan Kucharczyk: Grudziądz i okolice na starej karcie pocztowej Tom I. T. I. Grudziądz: 2007, s. 104. ISBN 978-83-917972-1-1.
  • Grudziądz 1945. Wspomnienia, red. nacz. Janusz Kalamarski, Grudziądz, Wyd. Kalamarski, 2007, ISBN 978-83-920267-1-6.
  • Krzysztof Halicki: Działalność policji politycznej w zwalczaniu ruchu komunistycznego w Grudziądzu w dwudziestoleciu międzywojennym, [w: Rocznik Grudziądzki, Tom XIX 2011, s. 129–152. – Academia.edu]. [dostęp 2012-09-26].

Linki zewnętrzne edytuj