Podział administracyjny Polski (1975–1998)
Podział administracyjny Polski w latach 1975–1998 – podział administracyjny obowiązujący od 1 czerwca 1975 r. do 31 grudnia 1998 r. Został wprowadzony ustawą z 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych[1], trwał do reformy w 1999 roku.
Polska Rzeczpospolita Ludowa | |
Ten artykuł jest częścią serii:
| |
Portal ![]() |
Utworzono 49 województw, zlikwidowano pośredni szczebel administracyjny – powiaty.
Nieliczne województwa miały więcej niż 1 000 000 mieszkańców. Stolicami nowych województw zostały w wielu przypadkach średnie bądź małe, prowincjonalne miasta. Włączono wiele mniejszych miast i wsi do większych miejscowości, próbując sztucznie tworzyć ośrodki wielkomiejskie (np. Marklowice, Pszów, Radlin i Rydułtowy włączono do Wodzisławia Śląskiego).
HistoriaEdytuj
Jako powód reformy uznaje się chęć wzmocnienia kontroli nad niższymi warstwami aparatu państwowego przez KC PZPR. Po przejęciu władzy przez Edwarda Gierka i rozbiciu opozycji w Biurze Politycznym nadal trwał opór niższych warstw PZPR, gdzie tworzyły się partyjne kliki. Poprzez reorganizację administracji i nowy podział terytorialny Gierek mógł wprowadzić „swoich ludzi” do komitetów wojewódzkich i rozbić stare stronnictwa[2].
Nie było podziału na gminy miejskie, miejsko-wiejskie i wiejskie, lecz na miasta i gminy jako podstawowe jednostki administracyjne. Początkowo Polska dzieliła się na 2343 gminy i 814 miast, a więc na 3157 jednostek najniższego rzędu. Warszawa, Łódź, Kraków i Wrocław miały szczególny status, z wewnętrznym podziałem na dzielnice jako pomocnicze jednostki administracyjne.
Województwo warszawskie miało status województwa stołecznego (do 26 maja 1990), a województwa łódzkie i krakowskie były tzw. województwami miejskimi (do 30 czerwca 1984)[a].
Na terenie województw miejskich wojewódzkie rady narodowe nosiły nazwy „Rada Narodowa Miasta (nazwa miasta)”. Na terenie województwa wrocławskiego wojewódzka rada narodowa nosiła nazwę „Rada Narodowa Województwa Wrocławskiego i Miasta Wrocławia”, w rzeczywistości do wydzielenia miasta Wrocławia jako osobnej jednostki z województwa wrocławskiego nigdy nie doszło[1].
Restrukturyzacja w III RPEdytuj
W 1990 utworzono 254 urzędy rejonowe[3][4], będące pomocniczymi jednostkami wojewódzkich organów administracji rządowej ogólnej. W następnych latach ich liczba wzrosła do 268[5][6]. Stanowiły one instytucjonalną bazę przywróconych z dniem 1 stycznia 1999 r. powiatów[7].
W 1991 i 1992 przeprowadzono wielką restrukturyzację gmin, dokonując istotnych zmian w dotychczasowym podziale na miasta i gminy[b][8][9][10]:
- większość odrębnych jednostek posiadających wspólne organy dla zarówno miast, jak i gmin (znajdujących się w miastach) połączono; określenie gmina miejsko-wiejska nie było oficjalnie używane, stosowano nadal określenie gmina (obocznie używano określenia miasto połączone z gminą lub miasto-gmina aby odróżnić je od gmin typowo wiejskich),
- niektóre odrębne jednostki posiadające aczkolwiek wspólne organy dla zarówno miast, jak i gmin (znajdujących się w miastach) oficjalnie rozdzielono,
- część odrębnych jednostek posiadających oddzielne organy dla zarówno miast, jak i gmin (znajdujących się w miastach) zachowała swą odrębność; dotyczyło to szczególnie większych miast choć występowały duże rozbieżności; stan ten (traktowany jako niezmienny) nie został opisany w dziennikach ustaw,
- nieliczne miasta, które zachowały swą odrębność w dalszym ciągu były jednostkami administracyjnymi określanymi jako miasta (nie gminy).
Województwa były pogrupowane w osiem makroregionów[11]:
- Makroregion Północny – województwa szczecińskie, koszalińskie, słupskie, gdańskie, elbląskie, stolica Gdańsk;
- Makroregion Północno-Wschodni – województwa olsztyńskie, suwalskie, ostrołęckie, łomżyńskie, białostockie, stolica Białystok;
- Makroregion Środkowo-Zachodni – województwa pilskie, bydgoskie, toruńskie, włocławskie, poznańskie, konińskie, kaliskie, stolica Poznań;
- Makroregion Środkowy – województwa płockie, ciechanowskie, łódzkie, skierniewickie, warszawskie, sieradzkie, piotrkowskie, radomskie, stolica Warszawa;
- Makroregion Środkowo-Wschodni – województwa siedleckie, bialskopodlaskie, lubelskie, chełmskie, zamojskie, stolica Lublin;
- Makroregion Południowo-Zachodni – województwa gorzowskie, zielonogórskie, leszczyńskie, jeleniogórskie, legnickie, wałbrzyskie, wrocławskie, stolica Wrocław;
- Makroregion Południowy – województwa opolskie, częstochowskie, katowickie, bielskie, stolica Katowice;
- Makroregion Południowo-Wschodni – województwa kieleckie, tarnobrzeskie, krakowskie, tarnowskie, rzeszowskie, przemyskie, nowosądeckie, krośnieńskie, stolica Kraków.
Pod koniec lat 90. XX wieku przeprowadzono kolejną reformę administracyjno-samorządową kraju, wprowadzając na nowo powiaty oraz ustanawiając 16 województw.
MiastaEdytuj
W latach 1975–1998 75 miejscowości otrzymało prawa miejskie, głównie duże wsie gminne, posiadające je wcześniej. Jednak spora grupa miast odzyskała samodzielność po włączeniu ich do miast sąsiednich w latach 70.: Poręba, Sławków, Międzyzdroje, Bieruń, Lędziny, Wojkowice, Rydułtowy, Pszów, Miasteczko Śląskie, Imielin, Radlin, Radzionków, Zagórz. W okresie tym 8 miast utraciło prawa miejskie, było to spowodowane dalszym łączeniem się miast w drugiej połowie lat 70.
Lista województwEdytuj
W latach 1975–1998 istniały następujące województwa:
Położenie | Województwo | Miasto wojewódzkie |
Powierzchnia (1998) [km²] |
Ludność (1998) |
Miasta | Gminy |
---|---|---|---|---|---|---|
bialskopodlaskie | Biała Podlaska | 5348 | 309 900 | 6 | 35 | |
białostockie | Białystok | 10 055 | 701 400 | 17 | 49 | |
bielskie | Bielsko-Biała | 3704 | 927 500 | 18 | 59 | |
bydgoskie | Bydgoszcz | 10 349 | 1 136 900 | 27 | 55 | |
chełmskie | Chełm | 3866 | 248 800 | 4 | 25 | |
ciechanowskie | Ciechanów | 6362 | 437 400 | 9 | 45 | |
częstochowskie | Częstochowa | 6182 | 779 600 | 17 | 49 | |
elbląskie | Elbląg | 6103 | 495 100 | 15 | 37 | |
gdańskie | Gdańsk | 7394 | 1 469 400 | 19 | 43 | |
gorzowskie | Gorzów Wielkopolski | 8484 | 514 300 | 21 | 38 | |
jeleniogórskie | Jelenia Góra | 4379 | 523 700 | 24 | 28 | |
kaliskie | Kalisz | 6512 | 724 800 | 20 | 53 | |
katowickie | Katowice | 6650 | 3 894 900 | 43 | 46 | |
kieleckie | Kielce | 9211 | 1 131 700 | 17 | 69 | |
konińskie | Konin | 5139 | 480 800 | 18 | 45 | |
koszalińskie | Koszalin | 8470 | 527 600 | 17 | 35 | |
krakowskie (miejskie) | Kraków | 3254 | 1 245 000 | 10 | 38 | |
krośnieńskie | Krosno | 5702 | 510 100 | 12 | 37 | |
legnickie | Legnica | 4037 | 525 600 | 11 | 31 | |
leszczyńskie | Leszno | 4154 | 399 500 | 19 | 28 | |
lubelskie | Lublin | 6792 | 1 027 300 | 16 | 62 | |
łomżyńskie | Łomża | 6684 | 352 900 | 12 | 39 | |
łódzkie (miejskie) | Łódź | 1524 | 1 099 700 | 8 | 11 | |
nowosądeckie | Nowy Sącz | 5576 | 747 500 | 14 | 41 | |
olsztyńskie | Olsztyn | 12 327 | 778 200 | 21 | 48 | |
opolskie | Opole | 8535 | 1 023 700 | 29 | 61 | |
ostrołęckie | Ostrołęka | 6498 | 411 600 | 9 | 38 | |
pilskie | Piła | 8205 | 496 900 | 24 | 35 | |
piotrkowskie | Piotrków Trybunalski | 6266 | 642 200 | 10 | 51 | |
płockie | Płock | 5117 | 520 900 | 9 | 44 | |
poznańskie | Poznań | 8151 | 1 363 600 | 33 | 57 | |
przemyskie | Przemyśl | 4437 | 415 600 | 9 | 35 | |
radomskie | Radom | 7294 | 763 300 | 15 | 61 | |
rzeszowskie | Rzeszów | 4397 | 648 900 | 13 | 41 | |
siedleckie | Siedlce | 8499 | 661 400 | 12 | 66 | |
sieradzkie | Sieradz | 4868 | 411 500 | 9 | 40 | |
skierniewickie | Skierniewice | 3960 | 423 700 | 8 | 36 | |
słupskie | Słupsk | 7453 | 429 700 | 11 | 31 | |
suwalskie | Suwałki | 10 490 | 489 200 | 14 | 42 | |
szczecińskie | Szczecin | 9982 | 995 200 | 29 | 50 | |
tarnobrzeskie | Tarnobrzeg | 6283 | 609 100 | 14 | 46 | |
tarnowskie | Tarnów | 4151 | 700 800 | 9 | 41 | |
toruńskie | Toruń | 5348 | 674 800 | 13 | 41 | |
wałbrzyskie | Wałbrzych | 4168 | 733 000 | 31 | 30 | |
warszawskie (stołeczne) | Warszawa | 3788 | 2 419 800 | 27 | 32 | |
włocławskie | Włocławek | 4402 | 434 700 | 14 | 30 | |
wrocławskie | Wrocław | 6287 | 1 136 700 | 16 | 33 | |
zamojskie | Zamość | 6980 | 489 300 | 5 | 47 | |
zielonogórskie | Zielona Góra | 8868 | 679 300 | 26 | 50 |
Zobacz teżEdytuj
UwagiEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ a b Dz.U. z 1975 r. nr 16, poz. 91.
- ↑ Wojciech Roszkowski: Historia Polski 1914–1998, Wydanie siódme rozszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1999, s. 330. ISBN 83-01-12921-2.
- ↑ Dz.U. z 1990 r. nr 21, poz. 123.
- ↑ Dz.U. z 1990 r. nr 54, poz. 316.
- ↑ Dz.U. z 1991 r. nr 3, poz. 16.
- ↑ Dz.U. z 1997 r. nr 102, poz. 649.
- ↑ Andrzej Gawryszewski , Ludność Polski w XX wieku, Warszawa: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, 2005, s. 56, ISBN 83-87954-66-7, ISSN 1643-2312 .
- ↑ Dz.U. z 1991 r. nr 2, poz. 9.
- ↑ Dz.U. z 1991 r. nr 3, poz. 12.
- ↑ Dz.U. z 1991 r. nr 87, poz. 397.
- ↑ Polska, Kontynenty, Świat – Atlas geograficzny dla klas VI-VIII, PPWK Warszawa-Wrocław, 1992.