Podział administracyjny Polski (1975–1998)

	Polska Rzeczpospolita Ludowa ;
	Ten artykuł jest częścią serii:; Ustrój i polityka PRL Ustrój polityczny; Konstytucja; Sejm Rada Społeczno-Gospodarcza (od 1982); ; Rada Państwa Przewodniczący; ; Rząd Premier; ; Podział administracyjny: 1944–75 • 1975–98; Rady narodowe; Partie polityczne; Prezydent PRL (od 1989); Senat (od 1989); Trybunał Stanu (od 1982); Trybunał Konstytucyjny (od 1986); Rzecznik Praw Obywatelskich (od 1988); Naczelny Sąd Administracyjny (od 1980);
	Portal Polska Ludowa

Podział administracyjny Polski w latach 1975–1998

Granice województw na tle gmin

Obszary właściwości urzędów rejonowych (stan na 31 XII 1998)

Porównanie podziałów administracyjnych sprzed i po reformie z 1999 roku

Podział administracyjny Polski w latach 1975–1998 – podział administracyjny obowiązujący od 1 czerwca 1975 r. do 31 grudnia 1998 r. Został wprowadzony ustawą z 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych^[1], trwał do reformy 1999 roku.

Utworzono 49 województw, zlikwidowano pośredni szczebel administracyjny – powiaty.

Nieliczne województwa miały więcej niż 1 000 000 mieszkańców. Stolicami nowych województw zostały w wielu przypadkach średnie bądź małe, prowincjonalne miasta. Włączono wiele mniejszych miast i wsi do większych miejscowości, próbując sztucznie tworzyć ośrodki wielkomiejskie (np. Marklowice, Pszów, Radlin i Rydułtowy włączono do Wodzisławia Śląskiego).

Spis treści

HistoriaEdytuj

Jako powód reformy uznaje się chęć wzmocnienia kontroli nad niższymi warstwami aparatu państwowego przez KC PZPR. Po przejęciu władzy przez Edwarda Gierka i rozbiciu opozycji w Biurze Politycznym nadal trwał opór niższych warstw PZPR, gdzie tworzyły się partyjne kliki. Poprzez reorganizację administracji i nowy podział terytorialny Gierek mógł wprowadzić „swoich ludzi” do komitetów wojewódzkich i rozbić stare stronnictwa^[2].

Nie było podziału na gminy miejskie, miejsko-wiejskie i wiejskie, lecz na miasta i gminy jako podstawowe jednostki administracyjne. Początkowo Polska dzieliła się na 2343 gminy i 814 miast, a więc na 3157 jednostek najniższego rzędu. Warszawa, Łódź, Kraków i Wrocław miały szczególny status, z wewnętrznym podziałem na dzielnice jako pomocnicze jednostki administracyjne.

Województwo warszawskie miało status województwa stołecznego (do 26 maja 1990), a województwa łódzkie i krakowskie były tzw. województwami miejskimi (do 30 czerwca 1984)^[a].

Na terenie województw miejskich wojewódzkie rady narodowe nosiły nazwy „Rada Narodowa Miasta (nazwa miasta)”. Na terenie województwa wrocławskiego wojewódzka rada narodowa nosiła nazwę „Rada Narodowa Województwa Wrocławskiego i Miasta Wrocławia”, w rzeczywistości do wydzielenia miasta Wrocławia jako osobnej jednostki z województwa wrocławskiego nigdy nie doszło^[1].

Restrukturyzacja w III RPEdytuj

W 1990 utworzono 254 urzędy rejonowe^[3]^[4], będące pomocniczymi jednostkami wojewódzkich organów administracji rządowej ogólnej. W następnych latach ich liczba wzrosła do 268^[5]^[6]. Stanowiły one instytucjonalną bazę przywróconych z dniem 1 stycznia 1999 r. powiatów^[7].

W 1991 i 1992 przeprowadzono wielką restrukturyzację gmin, dokonując istotnych zmian w dotychczasowym podziale na miasta i gminy^[b]^[8]^[9]^[10]:

większość odrębnych jednostek posiadających wspólne organy dla zarówno miast, jak i gmin (znajdujących się w miastach) połączono; określenie gmina miejsko-wiejska nie było oficjalnie używane, stosowano nadal określenie gmina (obocznie używano określenia miasto połączone z gminą lub miasto-gmina aby odróżnić je od gmin typowo wiejskich),
niektóre odrębne jednostki posiadające aczkolwiek wspólne organy dla zarówno miast, jak i gmin (znajdujących się w miastach) oficjalnie rozdzielono,
część odrębnych jednostek posiadających oddzielne organy dla zarówno miast, jak i gmin (znajdujących się w miastach) zachowała swą odrębność; dotyczyło to szczególnie większych miast choć występowały duże rozbieżności; stan ten (traktowany jako niezmienny) nie został opisany w dziennikach ustaw,
nieliczne miasta, które zachowały swą odrębność w dalszym ciągu były jednostkami administracyjnymi określanymi jako miasta (nie gminy).

Województwa były pogrupowane w osiem makroregionów^[11]:

Makroregion Północny – województwa szczecińskie, koszalińskie, słupskie, gdańskie, elbląskie, stolica Gdańsk;
Makroregion Północno-Wschodni – województwa olsztyńskie, suwalskie, ostrołęckie, łomżyńskie, białostockie, stolica Białystok;
Makroregion Środkowo-Zachodni – województwa pilskie, bydgoskie, toruńskie, włocławskie, poznańskie, konińskie, kaliskie, stolica Poznań;
Makroregion Środkowy – województwa płockie, ciechanowskie, łódzkie, skierniewickie, warszawskie, sieradzkie, piotrkowskie, radomskie, stolica Warszawa;
Makroregion Środkowo-Wschodni – województwa siedleckie, bialskopodlaskie, lubelskie, chełmskie, zamojskie, stolica Lublin;
Makroregion Południowo-Zachodni – województwa gorzowskie, zielonogórskie, leszczyńskie, jeleniogórskie, legnickie, wałbrzyskie, wrocławskie, stolica Wrocław;
Makroregion Południowy – województwa opolskie, częstochowskie, katowickie, bielskie, stolica Katowice;
Makroregion Południowo-Wschodni – województwa kieleckie, tarnobrzeskie, krakowskie, tarnowskie, rzeszowskie, przemyskie, nowosądeckie, krośnieńskie, stolica Kraków.

Pod koniec lat 90. XX wieku przeprowadzono kolejną reformę administracyjno-samorządową kraju, wprowadzając na nowo powiaty oraz ustanawiając 16 województw.

MiastaEdytuj

W latach 1975–1998 75 miejscowości otrzymało prawa miejskie, głównie duże wsie gminne, posiadające je wcześniej. Jednak spora grupa miast odzyskała samodzielność po włączeniu ich do miast sąsiednich w latach 70.: Poręba, Sławków, Międzyzdroje, Bieruń, Lędziny, Wojkowice, Rydułtowy, Pszów, Miasteczko Śląskie, Imielin, Radlin, Radzionków, Zagórz. W okresie tym 8 miast utraciło prawa miejskie, było to spowodowane dalszym łączeniem się miast w drugiej połowie lat 70.

Lista województwEdytuj

W latach 1975–1998 istniały następujące województwa:

województwo	miasto wojewódzkie	powierzchnia km² (1998)	ludność (1998)	miasta	gminy
bialskopodlaskie	Biała Podlaska	5348	309 900	6	35
białostockie	Białystok	10 055	701 400	17	49
bielskie	Bielsko-Biała	3704	927 500	18	59
bydgoskie	Bydgoszcz	10 349	1 136 900	27	55
chełmskie	Chełm	3866	248 800	4	25
ciechanowskie	Ciechanów	6362	437 400	9	45
częstochowskie	Częstochowa	6182	779 600	17	49
elbląskie	Elbląg	6103	495 100	15	37
gdańskie	Gdańsk	7394	1 469 400	19	43
gorzowskie	Gorzów Wielkopolski	8484	514 300	21	38
jeleniogórskie	Jelenia Góra	4379	523 700	24	28
kaliskie	Kalisz	6512	724 800	20	53
katowickie	Katowice	6650	3 894 900	43	46
kieleckie	Kielce	9211	1 131 700	17	69
konińskie	Konin	5139	480 800	18	45
koszalińskie	Koszalin	8470	527 600	17	35
krakowskie (miejskie)	Kraków	3254	1 245 000	10	38
krośnieńskie	Krosno	5702	510 100	12	37
legnickie	Legnica	4037	525 600	11	31
leszczyńskie	Leszno	4154	399 500	19	28
lubelskie	Lublin	6792	1 027 300	16	62
łomżyńskie	Łomża	6684	352 900	12	39
łódzkie (miejskie)	Łódź	1524	1 099 700	8	11
nowosądeckie	Nowy Sącz	5576	747 500	14	41
olsztyńskie	Olsztyn	12 327	778 200	21	48
opolskie	Opole	8535	1 023 700	29	61
ostrołęckie	Ostrołęka	6498	411 600	9	38
pilskie	Piła	8205	496 900	24	35
piotrkowskie	Piotrków Trybunalski	6266	642 200	10	51
płockie	Płock	5117	520 900	9	44
poznańskie	Poznań	8151	1 363 600	33	57
przemyskie	Przemyśl	4437	415 600	9	35
radomskie	Radom	7294	763 300	15	61
rzeszowskie	Rzeszów	4397	648 900	13	41
siedleckie	Siedlce	8499	661 400	12	66
sieradzkie	Sieradz	4868	411 500	9	40
skierniewickie	Skierniewice	3960	423 700	8	36
słupskie	Słupsk	7453	429 700	11	31
suwalskie	Suwałki	10 490	489 200	14	42
szczecińskie	Szczecin	9982	995 200	29	50
tarnobrzeskie	Tarnobrzeg	6283	609 100	14	46
tarnowskie	Tarnów	4151	700 800	9	41
toruńskie	Toruń	5348	674 800	13	41
wałbrzyskie	Wałbrzych	4168	733 000	31	30
warszawskie (stołeczne)	Warszawa	3788	2 419 800	27	32
włocławskie	Włocławek	4402	434 700	14	30
wrocławskie	Wrocław	6287	1 136 700	16	33
zamojskie	Zamość	6980	489 300	5	47
zielonogórskie	Zielona Góra	8868	679 300	26	50

Zobacz teżEdytuj

UwagiEdytuj

↑ W województwie stołecznym i obu miejskich stanowiska wojewody i prezydenta miasta były połączone.
↑ Zmiany weszły w życie 1 lutego 1991, 2 kwietnia 1991 i 1 stycznia 1992.

PrzypisyEdytuj

↑ ^a ^b Dz.U. z 1975 r. nr 16, poz. 91.
↑ Wojciech Roszkowski: Historia Polski 1914–1998, Wydanie siódme rozszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1999, s. 330. ISBN 83-01-12921-2.
↑ Dz.U. z 1990 r. nr 21, poz. 123.
↑ Dz.U. z 1990 r. nr 54, poz. 316.
↑ Dz.U. z 1991 r. nr 3, poz. 16.
↑ Dz.U. z 1997 r. nr 102, poz. 649.
↑ AndrzejA. Gawryszewski AndrzejA., Ludność Polski w XX wieku, Warszawa: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, 2005, s. 56, ISBN 83-87954-66-7, ISSN 1643-2312 .
↑ Dz.U. z 1991 r. nr 2, poz. 9.
↑ Dz.U. z 1991 r. nr 3, poz. 12.
↑ Dz.U. z 1991 r. nr 87, poz. 397.
↑ Polska, Kontynenty, Świat – Atlas geograficzny dla klas VI-VIII, PPWK Warszawa-Wrocław, 1992.

[3] W województwie stołecznym i obu miejskich stanowiska wojewody i prezydenta miasta były połączone.

[9] Zmiany weszły w życie 1 lutego 1991, 2 kwietnia 1991 i 1 stycznia 1992.

[ustawa-1] Dz.U. z 1975 r. nr 16, poz. 91.

[2] Wojciech Roszkowski: Historia Polski 1914–1998, Wydanie siódme rozszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1999, s. 330. ISBN 83-01-12921-2.

[4] Dz.U. z 1990 r. nr 21, poz. 123.

[5] Dz.U. z 1990 r. nr 54, poz. 316.

[6] Dz.U. z 1991 r. nr 3, poz. 16.

[7] Dz.U. z 1997 r. nr 102, poz. 649.

[8] AndrzejA. Gawryszewski AndrzejA., Ludność Polski w XX wieku, Warszawa: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, 2005, s. 56, ISBN 83-87954-66-7, ISSN 1643-2312 .

[10] Dz.U. z 1991 r. nr 2, poz. 9.

[11] Dz.U. z 1991 r. nr 3, poz. 12.

[12] Dz.U. z 1991 r. nr 87, poz. 397.

[13] Polska, Kontynenty, Świat – Atlas geograficzny dla klas VI-VIII, PPWK Warszawa-Wrocław, 1992.

[1]

[2]

[a]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[b]

[8]

[9]

[10]

[11]

Polska Rzeczpospolita Ludowa
Ten artykuł jest częścią serii: Ustrój i polityka PRL Ustrój polityczny Konstytucja Sejm Rada Społeczno-Gospodarcza (od 1982) Rada Państwa Przewodniczący Rząd Premier Podział administracyjny: 1944–75 • 1975–98 Rady narodowe Partie polityczne Prezydent PRL (od 1989) Senat (od 1989) Trybunał Stanu (od 1982) Trybunał Konstytucyjny (od 1986) Rzecznik Praw Obywatelskich (od 1988) Naczelny Sąd Administracyjny (od 1980)
Portal Polska Ludowa