Podział administracyjny Polski (1975–1998)

historyczny podział administracyjny Polski

Podział administracyjny Polski w latach 1975–1998 – podział administracyjny obowiązujący od 1 czerwca 1975 r. do 31 grudnia 1998 r. Został wprowadzony ustawą z 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych[1], trwał do reformy w 1999 roku.

Podział administracyjny Polski w latach 1975–1998
Granice województw na tle gmin
Obszary właściwości urzędów rejonowych (stan na 31 XII 1998)
Porównanie podziałów administracyjnych sprzed i po reformie z 1999 roku
Polska Rzeczpospolita Ludowa


Godło PRL

Ten artykuł jest częścią serii:
Ustrój i polityka PRL

Portal Polska Ludowa

Utworzono 49 województw, zlikwidowano pośredni szczebel administracyjny – powiaty.

Nieliczne województwa miały więcej niż 1 000 000 mieszkańców. Stolicami nowych województw zostały w wielu przypadkach średnie bądź małe, prowincjonalne miasta. Włączono wiele mniejszych miast i wsi do większych miejscowości, próbując sztucznie tworzyć ośrodki wielkomiejskie (np. Marklowice, Pszów, Radlin i Rydułtowy włączono do Wodzisławia Śląskiego).

HistoriaEdytuj

Jako powód reformy uznaje się chęć wzmocnienia kontroli nad niższymi warstwami aparatu państwowego przez KC PZPR. Po przejęciu władzy przez Edwarda Gierka i rozbiciu opozycji w Biurze Politycznym nadal trwał opór niższych warstw PZPR, gdzie tworzyły się partyjne kliki. Poprzez reorganizację administracji i nowy podział terytorialny Gierek mógł wprowadzić „swoich ludzi” do komitetów wojewódzkich i rozbić stare stronnictwa[2].

Nie było podziału na gminy miejskie, miejsko-wiejskie i wiejskie, lecz na miasta i gminy jako podstawowe jednostki administracyjne. Początkowo Polska dzieliła się na 2343 gminy i 814 miast, a więc na 3157 jednostek najniższego rzędu. Warszawa, Łódź, Kraków i Wrocław miały szczególny status, z wewnętrznym podziałem na dzielnice jako pomocnicze jednostki administracyjne.

Województwo warszawskie miało status województwa stołecznego (do 26 maja 1990), a województwa łódzkie i krakowskie były tzw. województwami miejskimi (do 30 czerwca 1984)[a].

Na terenie województw miejskich wojewódzkie rady narodowe nosiły nazwy „Rada Narodowa Miasta (nazwa miasta)”. Na terenie województwa wrocławskiego wojewódzka rada narodowa nosiła nazwę „Rada Narodowa Województwa Wrocławskiego i Miasta Wrocławia”, w rzeczywistości do wydzielenia miasta Wrocławia jako osobnej jednostki z województwa wrocławskiego nigdy nie doszło[1].

Restrukturyzacja w III RPEdytuj

W 1990 utworzono 254 urzędy rejonowe[3][4], będące pomocniczymi jednostkami wojewódzkich organów administracji rządowej ogólnej. W następnych latach ich liczba wzrosła do 268[5][6]. Stanowiły one instytucjonalną bazę przywróconych z dniem 1 stycznia 1999 r. powiatów[7].

W 1991 i 1992 przeprowadzono wielką restrukturyzację gmin, dokonując istotnych zmian w dotychczasowym podziale na miasta i gminy[b][8][9][10]:

  • większość odrębnych jednostek posiadających wspólne organy dla zarówno miast, jak i gmin (znajdujących się w miastach) połączono; określenie gmina miejsko-wiejska nie było oficjalnie używane, stosowano nadal określenie gmina (obocznie używano określenia miasto połączone z gminą lub miasto-gmina aby odróżnić je od gmin typowo wiejskich),
  • niektóre odrębne jednostki posiadające aczkolwiek wspólne organy dla zarówno miast, jak i gmin (znajdujących się w miastach) oficjalnie rozdzielono,
  • część odrębnych jednostek posiadających oddzielne organy dla zarówno miast, jak i gmin (znajdujących się w miastach) zachowała swą odrębność; dotyczyło to szczególnie większych miast choć występowały duże rozbieżności; stan ten (traktowany jako niezmienny) nie został opisany w dziennikach ustaw,
  • nieliczne miasta, które zachowały swą odrębność w dalszym ciągu były jednostkami administracyjnymi określanymi jako miasta (nie gminy).

Województwa były pogrupowane w osiem makroregionów[11]:

  • Makroregion Północny – województwa szczecińskie, koszalińskie, słupskie, gdańskie, elbląskie, stolica Gdańsk;
  • Makroregion Północno-Wschodni – województwa olsztyńskie, suwalskie, ostrołęckie, łomżyńskie, białostockie, stolica Białystok;
  • Makroregion Środkowo-Zachodni – województwa pilskie, bydgoskie, toruńskie, włocławskie, poznańskie, konińskie, kaliskie, stolica Poznań;
  • Makroregion Środkowy – województwa płockie, ciechanowskie, łódzkie, skierniewickie, warszawskie, sieradzkie, piotrkowskie, radomskie, stolica Warszawa;
  • Makroregion Środkowo-Wschodni – województwa siedleckie, bialskopodlaskie, lubelskie, chełmskie, zamojskie, stolica Lublin;
  • Makroregion Południowo-Zachodni – województwa gorzowskie, zielonogórskie, leszczyńskie, jeleniogórskie, legnickie, wałbrzyskie, wrocławskie, stolica Wrocław;
  • Makroregion Południowy – województwa opolskie, częstochowskie, katowickie, bielskie, stolica Katowice;
  • Makroregion Południowo-Wschodni – województwa kieleckie, tarnobrzeskie, krakowskie, tarnowskie, rzeszowskie, przemyskie, nowosądeckie, krośnieńskie, stolica Kraków.

Pod koniec lat 90. XX wieku przeprowadzono kolejną reformę administracyjno-samorządową kraju, wprowadzając na nowo powiaty oraz ustanawiając 16 województw.

MiastaEdytuj

W latach 1975–1998 75 miejscowości otrzymało prawa miejskie, głównie duże wsie gminne, posiadające je wcześniej. Jednak spora grupa miast odzyskała samodzielność po włączeniu ich do miast sąsiednich w latach 70.: Poręba, Sławków, Międzyzdroje, Bieruń, Lędziny, Wojkowice, Rydułtowy, Pszów, Miasteczko Śląskie, Imielin, Radlin, Radzionków, Zagórz. W okresie tym 8 miast utraciło prawa miejskie, było to spowodowane dalszym łączeniem się miast w drugiej połowie lat 70.

Lista województwEdytuj

W latach 1975–1998 istniały następujące województwa:

Położenie Województwo Miasto
wojewódzkie 		Powierzchnia
(1998) [km²] 		Ludność
(1998) 		Miasta Gminy
  bialskopodlaskie   Biała Podlaska 5348 309 900 6 35
  białostockie   Białystok 10 055 701 400 17 49
  bielskie   Bielsko-Biała 3704 927 500 18 59
  bydgoskie   Bydgoszcz 10 349 1 136 900 27 55
  chełmskie   Chełm 3866 248 800 4 25
  ciechanowskie   Ciechanów 6362 437 400 9 45
  częstochowskie   Częstochowa 6182 779 600 17 49
  elbląskie   Elbląg 6103 495 100 15 37
  gdańskie   Gdańsk 7394 1 469 400 19 43
  gorzowskie   Gorzów Wielkopolski 8484 514 300 21 38
  jeleniogórskie   Jelenia Góra 4379 523 700 24 28
  kaliskie   Kalisz 6512 724 800 20 53
  katowickie   Katowice 6650 3 894 900 43 46
  kieleckie   Kielce 9211 1 131 700 17 69
  konińskie   Konin 5139 480 800 18 45
  koszalińskie   Koszalin 8470 527 600 17 35
  krakowskie (miejskie)   Kraków 3254 1 245 000 10 38
  krośnieńskie   Krosno 5702 510 100 12 37
  legnickie   Legnica 4037 525 600 11 31
  leszczyńskie   Leszno 4154 399 500 19 28
  lubelskie   Lublin 6792 1 027 300 16 62
  łomżyńskie   Łomża 6684 352 900 12 39
  łódzkie (miejskie)   Łódź 1524 1 099 700 8 11
  nowosądeckie   Nowy Sącz 5576 747 500 14 41
  olsztyńskie   Olsztyn 12 327 778 200 21 48
  opolskie   Opole 8535 1 023 700 29 61
  ostrołęckie   Ostrołęka 6498 411 600 9 38
  pilskie   Piła 8205 496 900 24 35
  piotrkowskie   Piotrków Trybunalski 6266 642 200 10 51
  płockie   Płock 5117 520 900 9 44
  poznańskie   Poznań 8151 1 363 600 33 57
  przemyskie   Przemyśl 4437 415 600 9 35
  radomskie   Radom 7294 763 300 15 61
  rzeszowskie   Rzeszów 4397 648 900 13 41
  siedleckie   Siedlce 8499 661 400 12 66
  sieradzkie   Sieradz 4868 411 500 9 40
  skierniewickie   Skierniewice 3960 423 700 8 36
  słupskie   Słupsk 7453 429 700 11 31
  suwalskie   Suwałki 10 490 489 200 14 42
  szczecińskie   Szczecin 9982 995 200 29 50
  tarnobrzeskie   Tarnobrzeg 6283 609 100 14 46
  tarnowskie   Tarnów 4151 700 800 9 41
  toruńskie   Toruń 5348 674 800 13 41
  wałbrzyskie   Wałbrzych 4168 733 000 31 30
  warszawskie (stołeczne)   Warszawa 3788 2 419 800 27 32
  włocławskie   Włocławek 4402 434 700 14 30
  wrocławskie   Wrocław 6287 1 136 700 16 33
  zamojskie   Zamość 6980 489 300 5 47
  zielonogórskie   Zielona Góra 8868 679 300 26 50

Zobacz teżEdytuj

UwagiEdytuj

  1. ↑ W województwie stołecznym i obu miejskich stanowiska wojewody i prezydenta miasta były połączone.
  2. ↑ Zmiany weszły w życie 1 lutego 1991, 2 kwietnia 1991 i 1 stycznia 1992.

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ a b Dz.U. z 1975 r. nr 16, poz. 91.
  2. ↑ Wojciech Roszkowski: Historia Polski 1914–1998, Wydanie siódme rozszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1999, s. 330. ISBN 83-01-12921-2.
  3. ↑ Dz.U. z 1990 r. nr 21, poz. 123.
  4. ↑ Dz.U. z 1990 r. nr 54, poz. 316.
  5. ↑ Dz.U. z 1991 r. nr 3, poz. 16.
  6. ↑ Dz.U. z 1997 r. nr 102, poz. 649.
  7. ↑ Andrzej Gawryszewski, Ludność Polski w XX wieku, Warszawa: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, 2005, s. 56, ISBN 83-87954-66-7, ISSN 1643-2312.
  8. ↑ Dz.U. z 1991 r. nr 2, poz. 9.
  9. ↑ Dz.U. z 1991 r. nr 3, poz. 12.
  10. ↑ Dz.U. z 1991 r. nr 87, poz. 397.
  11. ↑ Polska, Kontynenty, Świat – Atlas geograficzny dla klas VI-VIII, PPWK Warszawa-Wrocław, 1992.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Podział_administracyjny_Polski_(1975–1998)&oldid=62048299”