Kielce

miasto w województwie świętokrzyskim

Kielcemiasto na prawach powiatu w południowo-wschodniej Polsce, stolica województwa świętokrzyskiego. Położone w Górach Świętokrzyskich, nad rzeką Silnicą, historycznie w Małopolsce. Centralny ośrodek aglomeracji kieleckiej, stanowi regionalne centrum gospodarcze, naukowe, kulturalne oraz wystawienniczo-targowe. W mieście mieszka 181 211 osób[2].

Kielce
miasto na prawach powiatu
Ilustracja
ul. Sienkiewicza, Pałac Biskupów Krakowskich, Bazylika katedralna, plac Artystów, pomnik Homo Homini, Kadzielnia
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 świętokrzyskie

Aglomeracja

kielecka

Prawa miejskie

przed 1259

Prezydent

Agata Wojda

Powierzchnia

109,65[1] km²

Wysokość

od 260 do 408 m n.p.m.

Populacja (30.06.2024)
• liczba ludności
• gęstość


181 211[2]
1652,6 os./km²

Strefa numeracyjna

41

Kod pocztowy

25-001 do 25-900

Tablice rejestracyjne

TK

Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego
Mapa konturowa województwa świętokrzyskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Kielce”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Kielce”
Ziemia50°52′27″N 20°38′00″E/50,874167 20,633333
TERC (TERYT)

2661011

SIMC

0945930

Urząd miejski
Rynek 1
25-303 Kielce
Strona internetowa
BIP

Kielce uzyskały lokację miejską przed 1259 rokiem[3]. W ostatniej ćwierci XVI wieku położone były w powiecie chęcińskim województwa sandomierskiego, były własnością biskupstwa krakowskiego[4].

W latach 1841–1844 i 1867–1917 stolica guberni kieleckiej, natomiast w latach 1919–1939 i 1945–1998 stolica województwa kieleckiego.

Położenie

edytuj

Kielce położone są w Górach Świętokrzyskich. W obrębie miasta ulokowane są pasma Kadzielniańskie i Dymińskie. Kielce przecina niewielka rzeka Silnica, będąca lewostronnym dopływem Bobrzy. Na terenie miasta znajduje się szereg rezerwatów przyrody ożywionej i nieożywionej, m.in. Kadzielnia, Karczówka, Ślichowice, Wietrznia, Biesak-Białogon. Ponadto granice administracyjne miasta obejmują sporą część Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego. Historycznie i kulturowo Kielce leżą w Małopolsce, w ziemi sandomierskiej. Charakterystyczną mową tego regionu jest tzw. gwara kielecka, którą posługują się mieszkańcy południowej i środkowej części regionu. Miasto charakteryzuje się znaczną różnicą poziomów – od 260 (dolina Silnicy) do 408 m n.p.m. (wzniesienie Telegraf)[5].

Historia

edytuj
Osobny artykuł: Historia Kielc.

Etymologia

edytuj
 
Kościół św. Wojciecha

Legenda wiąże powstanie Kielc z Mieszkiem, synem Bolesława Szczodrego. Przed ponad 900 laty w miejscu, gdzie dziś leży stolica województwa świętokrzyskiego, były nieprzebyte, pełne zwierzyny lasy, które przyciągały myśliwych. Polował tu także Mieszko. Kiedy w pogoni za zwierzyną zgubił swoich kompanów, wyjechał na nieznaną polanę i strudzony zasnął w trawie. Przyśniło mu się, że został napadnięty przez zbójców, a ci usiłują wlać mu do ust truciznę. Gdy zaczął już tracić siły, nagle objawił mu się św. Wojciech, uniósł pastorał i na ziemi nakreślił kręty szlak, który przemienił się w strumień wody. Mieszko obudził się, nieopodal ujrzał źródło. Woda w nim była smaczna, przejrzysta, taka jak we śnie. Poczuł przypływ nowych sił i szybko odnalazł swój orszak. Odjeżdżając z polany Mieszko zauważył ogromne, białe kły nieznanego zwierzęcia, być może dzika. Zapowiedział, że wybuduje tu gród z kościołem. Niedługo potem zbudowano w sercu puszczy osadę. Na polanie postawiono kościół pw. św. Wojciecha, a strumień, z którego woda przywróciła księciu siły, mianowano Silnicą. Osadę nazwano zaś Kiełce – na pamiątkę znalezionych tajemniczych kłów. Nazwa z biegiem czasu przekształciła się w Kielce.

Najbardziej prawdopodobna etymologiczna teoria wywodzi nazwę miasta od staropolskiego rzeczownika kielce (liczba mnoga od kielec) oznaczającego "kiełki roślinne" i odnosi się do bagnistego terenu na którym rosła ("kiełkowała") niskopienna wierzbina[6].

 
Obóz wojsk rosyjskich pod Kielcami w czasie powstania styczniowego w 1863 roku
 
Kielecki rynek na początku XX w.
 
Józef Piłsudski ze swoim sztabem w Kielcach w 1914
 
Ratusz (2012 r.)

Kalendarium

edytuj

Demografia

edytuj
 
Rynek w Kielcach nocą
Osobny artykuł: Ludność Kielc.

Według stanu na dzień 30 czerwca 2023 roku w Kielcach mieszka 180 289 osób[21].

Na koniec czerwca 2021 roku stopa bezrobocia wyniosła 5,5%[22].

Według danych z końca czerwca 2021 roku przeciętny dochód na mieszkańca wynosił 4798,67 zł brutto[22].

  • Wykres liczby ludności Kielc na przestrzeni ostatnich 4 stuleci:

Największą populację Kielce odnotowały w 1991 roku – według danych GUS 215 005 mieszkańców[23]

  • Piramida wieku mieszkańców Kielc w 2014 roku[24].
 

Dzielnice i osiedla Kielc

edytuj
 
Dzielnice i osiedla Kielc

Kielce nie posiadają jednolitego, usankcjonowanego ustawą podziału administracyjnego, stąd nie można jednoznacznie określić granic poszczególnych części miasta. W skład miasta wchodzą m.in.: Baranówek, Barwinek, Białogon, Biesak, Bocianek, Bukówka, Cedro Mazur, Cegielnia, Centrum, Osiedle Chęcińskie, Czarnów, Dąbrowa, Dobromyśl, Domaszowice Wikaryjskie, Dyminy, Herby, Jagiellońskie, Karczówka, Łazy, Malików, Na Stoku, Nowy Folwark, Niewachlów I, Niewachlów II, Osiedle Jana Czarnockiego, Osiedle Jana Kochanowskiego, Ostra Górka, Pakosz, Panorama, Piaski, Pietraszki, Pod Dalnią, Podhale, Podkarczówka, Pod Telegrafem, Posłowice, Sady, Sandomierskie, Sieje, Sitkówka, Skrzetle, Słoneczne Wzgórze, Słowik, Szydłówek, Ślichowice, Osiedle Świętokrzyskie, Uroczysko, Wielkopole, Wietrznia, Zacisze, Zagórska Południe, Zagórska Północ, Zagórze, Zalesie oraz Osiedle Związkowiec.

Od 2018 roku wielokrotnie pojawiły się propozycje podzielenia miasta na jednostki pomocnicze pod różnymi nazwami (m.in. osiedla lub dzielnice), jednak żadna z prób nie zakończyła się powodzeniem[25][26][27][28].

Administracja publiczna i wymiar sprawiedliwości

edytuj
 
Sąd Okręgowy

Kielce są siedzibą władz powiatu kieleckiego[a] oraz samorządowego województwa świętokrzyskiego.

W Kielcach urzęduje wojewoda świętokrzyski oraz organy administracji niezespolonej takie jak: naczelnik urzędu celno-skarbowego, dyrektor okręgowego urzędu górniczego, naczelnik obwodowego urzędu miar, dyrektor izby administracji skarbowej, naczelnicy pierwszego i drugiego urzędu skarbowego, dyrektor urzędu kontroli skarbowej, dyrektor urzędu statystycznego, szef wojskowego centrum rekrutacji. Mieści się tu również oddział Urzędu Dozoru Technicznego, delegatura Najwyższej Izby Kontroli, Izba Administracji Skarbowej, Wojewódzka Stacja Sanitarno- Epidemiologiczna, Wojewódzki Inspektorat Weterynarii, Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Państwowe Gospodarstwo Wodne „Wody Polskie” – Zarząd Zlewni, Świętokrzyski oddział Narodowego Funduszu Zdrowia, Oddział Narodowego Banku Polskiego, Świętokrzyska Izba Lekarska, Okręgowa Izba Aptekarska, Delegatura Urzędu Komunikacji Elektronicznej, a także delegatura Ministerstwa Skarbu Państwa.

W Kielcach znajduje się sąd okręgowy (jednostką nadrzędną jest dla niego sąd apelacyjny w Krakowie) oraz sąd rejonowy wraz z jednostką powołaną do rozpoznawania spraw gospodarczych i upadłościowych. Od 1 lipca 2005 roku działa również znajdujący się przy ul. Prostej wojewódzki sąd administracyjny. Funkcjonuje prokuratura okręgowa i dwie prokuratury rejonowe: Kielce-Wschód i Kielce-Zachód (obie znajdują się przy ulicy Sandomierskiej). W dzielnicy[b] Piaski, przy ulicy Zagnańskiej znajduje się areszt śledczy.

Zabytki

edytuj
Osobny artykuł: Zabytki w Kielcach.
Zabytki na terenie Kielc

W Kielcach zabytki skupione są głównie wokół centralnej części miasta. Są to m.in.:

Oprócz Śródmieścia, zabytki zlokalizowane są na Białogonie, Dąbrowie, Pakoszu, Bukówce i Zagórzu. Należą do nich m.in.:

Turystyka

edytuj
 
Ulica Sienkiewicza
 
Panorama miasta z Pierścienicy, na pierwszym planie wyciąg narciarski i nieistniejąca już skocznia
 
Rezerwat przyrody Kadzielnia

Kielce są punktem początkowym:

Na terenie miasta znajdują się:

Przez Kielce przechodzi   niebieski szlak turystyczny z Chęcin do Łagowa. Na terenie dawnego kamieniołomu na Kadzielni znajduje się podziemna trasa turystyczna mająca ok. 160 metrów.

Ważną instytucją turystyczną jest Geonatura Kielce.

Pomniki i tablice pamiątkowe

W Kielcach znajduje się ponad 250 pomników i tablic, nie licząc tych, które tworzą Aleję Sław[30].

Przyroda

edytuj

W granicach administracyjnych Kielc znajduje się część Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego, Kielecki Obszar Chronionego Krajobrazu, a także 5 rezerwatów przyrody:

 
Rezerwat Przyrody Ślichowice

Bezpieczeństwo publiczne

edytuj

W Kielcach znajduje się centrum powiadamiania ratunkowego, które obsługuje zgłoszenia alarmowe kierowane do numerów alarmowych 112, 997, 998 i 999[31].

Policja i Straż Miejska

edytuj

W Kielcach znajduje się Miejska i Wojewódzka Komenda Policji, 4 Komisariaty Policji oraz Komenda Straży Miejskiej.

Straż Pożarna

edytuj

W Kielcach znajduje się Wojewódzka i Miejska Komenda Państwowej Straży Pożarnej, 3 Jednostki Ratowniczo Gaśnicze oraz jedna Ochotniczej Straży Pożarnej.

Opieka zdrowotna

edytuj

Kielce posiadają cztery publiczne szpitale[32]:

W mieście znajdują się też dwie prywatne kliniki lekarskie:

  • Szpital Kielecki
  • Świętokrzyskie Centrum Matki i Noworodka w Kielcach

Gospodarka

edytuj
Osobny artykuł: Gospodarka Kielc.

Podstawą rozwoju gospodarczego miasta była – począwszy od XV wieku – eksploatacja i przetwórstwo surowców mineralnych: rud żelaza, miedzi i ołowiu oraz marmurów i piaskowców[33]. Po 1945 nastąpił rozwój przemysłu metalowego i maszynowego, powstały Zakłady Urządzeń Chemicznych Armatury Przemysłowej „Chemar” oraz Fabryka Łożysk Tocznych „Iskra”[34]. Dziś rozwija się tu m.in. przemysł budowlany, materiałów budowlanych, elektromaszynowy, a także spożywczy i przetwórczy[35]. W Kielcach swoje siedziby mają m.in. Cersanit, Barlinek, Opoczno, Echo Investment, North Fish, Kolporter, Formaster S.A. Znajdują się tu także zakłady produkcyjne WSP Społem (producent Majonezu Kieleckiego), Kerry Polska, Vive Textile Recycling Sp zoo, Womar, Iskra, Chemar, DS Smith oraz SHL (znana głównie z produkcji motocykli starszej generacji). Targi Kielce są obecnie wiceliderem rynku targowego w Polsce[36]. Od 2006 roku istnieje Kielecki Park Technologiczny, który przyciąga wiele innowacyjnych start-upów i inwestorów[37]. W miejscowości działało Państwowe Gospodarstwo Rybackie Kielce[38]. W 2024 roku utworzony został Kielecki Park Przemysłowy w ramach SSE "Starachowice" zlokalizowany w miejscu dawnego Browaru Belgia[39].

 
Galeria Korona

Handel

edytuj

W XXI wieku w Kielcach powstały trzy duże galerie handlowe: Pasaż Świętokrzyski, Galeria Echo oraz Galeria Korona. Wyremontowany został także główny deptak miasta: ulica Sienkiewicza, na której znajduje się kilka domów handlowych, oraz wiele mniejszych sklepów, butików i lokali usługowych. Oprócz centrów handlowych, w mieście funkcjonują 2 targowiska miejskie – w narożniku ulic Seminaryjskiej i Tarnowskiej oraz przy ulicy Piekoszowskiej (w latach 2007–2023 przy ulicy Mielczarskiego[40]), a także kilka mniejszych targowisk położonych przy niektórych osiedlach mieszkaniowych.

Transport

edytuj

Drogowy

edytuj
 
Drogi ekspresowe (na niebiesko), krajowe (na czerwono) i wojewódzkie (na żółto) na terenie Kielc i sąsiednich gmin
 
Zachodnia Obwodnica Kielc

Sieć drogowa na terenie miasta składa się z dróg ekspresowych, dróg krajowych, wojewódzkich, powiatowych, gminnych i wewnętrznych. Wszystkimi drogami publicznymi (poza drogami klasy S) zarządza Miejski Zarząd Dróg w Kielcach[41], którego dyrektorem jest Grzegorz Staszewski. Kielce stanowią węzeł komunikacyjny, przez miasto przebiegają drogi międzynarodowe i krajowe:

Na terenie miasta znajduje się 5 dróg wojewódzkich:

Łączna długość sieci drogowo-ulicznej na terenie miasta wynosi 410,73 km i obejmuje:

  • drogi krajowe przebiegające przez 9 ulic o łącznej długości 22,39 km;
  • drogi wojewódzkie przebiegające przez 18 ulic o łącznej długości 29,27 km;
  • drogi powiatowe, w skład których wchodzi 115 ulic o łącznej długości 108,7 km;
  • drogi gminne obejmujące 474 ulice o łącznej długości 233,5 km;
  • drogi wewnętrzne, położone na gruntach będących własnością gminy Kielce, w skład których wchodzi 69 ulic o łącznej długości 19,6 km (położone są głównie na terenie osiedli mieszkaniowych)[21].

Nawierzchnię twardą ulepszoną (bitumiczną, betonową, z kostki prefabrykowanej) posiada 220,6 km dróg (57,5% wszystkich dróg) – drogi krajowe i wojewódzkie oraz część dróg powiatowych i gminnych. Nawierzchnię twardą nieulepszoną (tłuczniową, żużlową itp.) posiada 32,4 km dróg (8,4% wszystkich dróg). Nawierzchnię gruntową posiada 131 km dróg. (34,1% wszystkich dróg). Na terenie miasta funkcjonuje około 60 ulic nie zakwalifikowanych do żadnej z powyższych kategorii[41].

Kolejowy

edytuj
Osobny artykuł: Kielce Główne.
 
Schemat tras pociągów IC, TLK, REGIO ze stacji Kielce Główne. (2023)
 
Dworzec Kielce Główne przed przebudową w latach 2022–2023

Transport kolejowy jest obecny w Kielcach od 1885 roku, kiedy to ukończono budowę linii łączącej Iwanogród (Dęblin) z Dąbrową Górniczą, przebiegającej przez centrum miasta. Obecnie Kielce stanowią skrzyżowanie linii kolejowych łączących Warszawę, Kraków i Częstochowę:

W granicach administracyjnych miasta znajdują się stacje kolejowe: dworzec kolejowy Kielce Główne, Kielce Białogon i Kielce Herbskie, a także przystanki: Kielce Ślichowice (stanowiący część stacji Kielce Herbskie), Kielce Słowik, oraz Kielce Piaski z leżącym tuż obok posterunkiem odgałęźnym Piaski koło Kielc. Przez teren miasta przebiegają także dwie łącznice kolejowe:

W planach jest budowa nowej linii kolejowej tzw. "szprychy nr 7" do Centralnego Portu Komunikacyjnego, która swój bieg będzie miała od Nowego Sącza przez Tarnów, Busko-Zdrój, Kielce, Opoczno do CPK. Planowana jest również budowa dwóch nowych przystanków kolejowych: przy wiadukcie w ciągu ul. Kornela Morawieckiego oraz na wysokości os. Podkarczówka[42].

Dojazd do stacji Kielce Główne możliwy jest z niektórych większych miast w Polsce. Bezpośredni dojazd mają mieszkańcy m.in. Gdańska, Lublina, Warszawy, Częstochowy, Katowic, Koszalina, Krakowa, Wrocławia czy Olsztyna[43].

Lotniczy

edytuj
Osobny artykuł: Port lotniczy Kielce-Obice.

Cywilne lotnisko sportowe Kielce-Masłów, posiadające drogę startową o długości 1155 m, może przyjmować samoloty do 20 pasażerów. Rozmowy pomiędzy władzami województwa a prywatną firmą lotniczą na temat uruchomienia regularnych połączeń zakończyły się fiaskiem[44].

W 2006 r. zapadła decyzja o lokalizacji nowego portu lotniczego na terenach Obic i Grabowca w gminach Morawica i Chmielnik[45]. W 2012 wykonano pierwsze prace budowlane, polegające na przebudowie napowietrznej linii elektroenergetycznej. Jednakże z końcem 2013 wygasła wydana przez Urząd Lotnictwa Cywilnego promesa zezwalająca na założenie lotniska cywilnego w Obicach. Kilka miesięcy wcześniej Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska uchyliła decyzję środowiskową. Do maja 2014 roku na planowaną inwestycję przeznaczono ponad 31 mln zł[46]. Po przejęciu władzy przez nowego prezydenta Kielc, zaniechano plany budowy portu lotniczego. Obecnie istnieją zamiary przekształcenia terenów, na których port miał powstać, w przestrzeń inwestycyjną[47].

Najbliższe międzynarodowe lotniska znajdują się w Radomiu-Sadkowie, Krakowie-Balicach, Katowicach-Pyrzowicach, Warszawie-Okęciu, Łodzi-Lublinku, Rzeszowie-Jasionce oraz Lublinie-Świdniku.

W 2011 roku oddano do użytku sanitarne lądowisko przy ul. Grunwaldzkiej, a w 2018 roku na dachu Szpitala Kieleckiego przy ul. Kościuszki.

Publiczny transport zbiorowy

edytuj

Komunikacji miejska w Kielcach funkcjonuje od 22 lipca 1951 roku, gdy powstał Wydział, a następnie Zakład Komunikacji Miejskiej w ramach Miejskiego Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej w Kielcach, istniejący do dzisiaj pod nazwą Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacji.

W 2003 roku, w formie zakładu budżetowego gminy Kielce, powstał Zarząd Transportu Miejskiego z siedzibą przy ul. Głowackiego 4. Organ zarządza i nadzoruje komunikację miejską w imieniu miasta Kielce (tworzy rozkłady, nakłada kary na przewoźnika itp.). Dyrektorem ZTM jest Barbara Damian. Przewoźnikami są: Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacji, z siedzibą i bazą przy ul. Jagiellońskiej 92 oraz BP Tour oddział Kielce posiadający bazę przy ul. Ściegiennego 264[48][49].

W latach 2004–2009 liczba pasażerów kieleckiej komunikacji miejskiej spadła z 33,9 mln do 30,3 mln. W następnych czterech latach zaczęła rosnąć, osiągając w 2013 poziom 35,1 mln osób. Dalszy wzrost został zahamowany pandemią koronawirusa, po której liczba pasażerów sukcesywnie rosła osiągając w roku 2023 co najmniej 38 mln[50]. Główny powód wzrostu do 2013 roku stanowiły: zakup 40 autobusów i utworzenie 13 nowych linii komunikacyjnych, zakup Systemu Informacji Pasażerskiej oraz wprowadzenie systemu Kieleckiej Karty Miejskiej[51], natomiast po pandemii m.in. zmiany taryfowe umożliwiających wykorzystywanie biletu jednorazowego jako biletu godzinnego, a także utworzenie biletów semestralnych dla uczniów i studentów oraz wprowadzenie zniżek dla osób rozliczających się z podatków na terenie miasta[50]. Od 1 lutego 2018 roku na liniach 34, 46, 50, 51 i 54 kursują autobusy hybrydowe (oznaczane numerami seryjnymi 5xxx dla zwykłych i 6xxx dla przegubowych)[52][53].

Do 31 sierpnia 2023 roku jedynym przewoźnikiem w Kielcach było MPK, natomiast od 1 września drugim przewoźnikiem zostało BP Tour[48].

Obecnie kursują 53 linie autobusowe, wśród których są dwie linie nocne (N1 i N2), dwie linie "cmentarne" uruchamiane w weekendy (F i Z), linia sezonowa T oraz dwie linie bezpłatne kursujące w centrum miasta (0W i 0Z)[54].

Kilkukrotnie, w latach 30. i 80. XX wieku oraz na początku XXI wieku planowano budowę linii tramwajowej w Kielcach[55][56].

Komunikacja międzymiastowa

edytuj
 
Dworzec autobusowy w Kielcach w trakcie przebudowy w 2020 roku

Historia komunikacji autokarowej w Kielcach sięga 1945, kiedy to powołano Okręgową Bazę PKS. Już w 1946 organizowane były regularne kursy do Krakowa, Warszawy, Jeleniej Góry, Cieplic oraz do ościennych miejscowości. W 1984 oddano do użytku Dworzec PKS w Kielcach, wówczas jeden z najnowocześniejszych tego typu obiektów w Europie. Jego nietypowa architektura oraz nowatorskie rozwiązania komunikacyjne kwalifikują go do grona najciekawszych atrakcji miasta[57]. Po roku 1990 kielecki PKS został przemianowany na Przedsiębiorstwo Państwowej Komunikacji Samochodowej SA w Kielcach, od tego czasu prowadzi regularną komunikację pasażerską dalekobieżną i międzynarodową. W listopadzie 2010 roku Ministerstwo Skarbu Państwa podjęło decyzję o postawieniu spółki w stan likwidacji ze względu na złą kondycję finansową. Obecnie Dworzec należy do gminy Kielce. Władze miasta rozpoczęły gruntowną rewitalizację obiektu, która trwać miała dwa lata (2018). Miejsce to stało się centrum komunikacyjnym Kielc[58]. Dworzec otwarto ostatecznie pod koniec sierpnia 2020 roku, natomiast 1 września tegoż roku przyjechały pierwsze busy[59].

Przewoźnicy prywatni

edytuj

W Kielcach intensywnie rozwijają się indywidualne usługi przewozowe. Usługi taksówkarskie oferuje 12 korporacji. Kursy dalekobieżne obsługiwane są przez minibusy należące w większości do Świętokrzyskiego Zrzeszenia Transportu Prywatnego. Przedsiębiorstwo dysponuje dworcem busowym zlokalizowanym przy ul. Żelaznej 18.

Oświata i nauka

edytuj
Uniwersytet Jana Kochanowskiego
 
Rektorat i Instytut Historii Uniwersytetu Jana Kochanowskiego
 
Instytut Chemii UJK
 
Instytut Edukacji Muzycznej UJK
 
Instytut Sztuk Pięknych UJK
 
Centrum Przedsiębiorczości i Biznesu
 
Centrum Języków Obcych
 
Centrum Edukacji Artystycznej
 
Wydział Pedagogiczny i Artystyczny UJK
 
Wydział Matematyczno-Przyrodniczy UJK
 
Wydział Zarządzania i Administracji UJK
 
Wydział Nauk o Zdrowiu UJK
 
Akademiki UJK
Osobny artykuł: Szkoły w Kielcach.

Kielce są ośrodkiem naukowym w którym znajduje się dziesięć szkół wyższych[60]:

Ponadto, w Kielcach znajduje się 16 publicznych szkół ponadpodstawowych[61] i 28 podstawowych[62], a także wiele prywatnych placówek oświatowych.

Kultura

edytuj
 
Pałac Biskupów Krakowskich obecnie Muzeum Narodowe
 
Teatr Żeromskiego
 
Kieleckie Centrum Kultury
 
Dom kultury „Zameczek”
 
Biblioteka Uniwersytecka w Kielcach
 
Muzeum Zabawek i Zabawy
 
Dworek Laszczyków – siedziba Muzeum Wsi Kieleckiej

Kielce są zdecydowanie centrum kulturalnym regionu, to tutaj odbywa się większość koncertów i imprez kulturalnych.

Festiwale

edytuj

Cykliczne wydarzenia kulturalne, odbywające się na terenie Kielc.

Instytucje kulturalne działające na terenie Kielc

edytuj
 
Siedziba Radia Kielce

Historia kieleckich mediów sięga 1870 roku, kiedy to w trudnych czasach przepełnionych carskimi represjami wyszedł pierwszy numer Gazety Kieleckiej, ukazującej się dwa razy w tygodniu w środy i w soboty (wersja zdigitalizowana dostępna w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej). W tym samym roku działalność rozpoczęli redaktorzy periodyku Pamiętnik kielecki, zawierającego artykuły o tematyce historyczno-krajoznawczej. Po II wojnie światowej wydawano dzienniki: „Słowo Ludu” (od 27 września 1949) oraz „Echo Dnia” (od 1971). Historia radiofonii w Kielcach sięga początków lat 50. XX wieku[70]. Wówczas to, 2 października 1952, Radio Kielce nadało swoją pierwszą audycję za pomocą sieci radiowęzłowej rozmieszczonych w całym mieście. Stacja zyskała swój pierwszy nadajnik radiowy w 1957 roku, na terenie ówczesnej siedziby radia przy ul. Świerczewskiego (dziś Jana Pawła II). Sygnał nadawany był na częstotliwości 1484 kHz, zaś jego zasięg wynosił około 20 km wokół miasta. Pierwsza prywatna stacja radiowa w mieście – Radio Fama – rozpoczęło nadawanie 17 września 1995 r. Pierwszą prywatną telewizją w Polsce była Telewizja Kablowa Kielce, która powstała w 1991 r. Jej dziennikarze przygotowywali programy informacyjne między innymi dla Polsatu. Ostatnim dyrektorem TKK był Władysław Burzawa.

1 stycznia 2005 r., po wielu latach starań, uruchomiono samodzielny oddział Telewizji PolskiejTVP3 Kielce z siedzibą w Kieleckim Centrum Kultury. W 2020 roku została podpisana umowa pomiędzy TVP a konsorcjum PBO Śląsk na budowę świętokrzyskiego oddziału TVP przy ulicy Ściegiennego 2[71]. Oprócz tego w mieście działa Nowa TV Kielce dostępna w sieci telewizji kablowej Vectra, oraz utworzona w 2007 roku z inicjatywy władz miasta Internetowa Telewizja Kielce.

prasa lokalna

rozgłośnie radiowe

lokalne stacje telewizyjne

historyczne media

Polityka

edytuj

Władze miasta

edytuj

4 listopada 2018 roku, w drugiej turze wyborów samorządowych, prezydentem został wybrany Bogdan Wenta. 27 kwietnia 2024 roku, również po drugiej turze, wybrana na prezydenta została Agata Wojda[72].

W Radzie Miasta Kielce zasiada 25 radnych wybieranych co 5 lat (do 2018 roku co 4 lata)[73]. Są oni wybierani w 5 okręgach wyborczych, z których wybiera się po 5 radnych[74][c]:

  • okręg 1 (śródmiejski);
  • okręg 2 (północno-zachodni);
  • okręg 3 (północny);
  • okręg 4 (wschodni);
  • okręg 5 (południowo-zachodni).

Przy Radzie Miasta działa 10 komisji oraz powołana w 2016 roku Młodzieżowa Rada Miasta Kielce[75].

Okręgi wyborcze w wyborach do parlamentu RP i Parlamentu Europejskiego

edytuj

Mieszkańcy miasta wybierają posłów z okręgu nr 33 (obejmującego całe województwo świętokrzyskie), a senatora z okręgu nr 83 (wraz z powiatem kieleckim). Ponadto, Kielce są siedzibą Okręgowej Komisji Wyborczej, pod którą podlegają okręgi 81 i 82 w wyborach do senatu[76].

Posłów do Parlamentu Europejskiego mieszkańcy Kielc wybierają z okręgu wyborczego nr 10, obejmującego województwa świętokrzyskie i małopolskie.

Referendum z 2016 roku

edytuj

Dzięki inicjatywie „Kieleckiego Komitetu Referendalnego”, 12 czerwca 2016 roku mieszkańcy miasta mieli okazję uczestniczyć w „Referendum w sprawie odwołania prezydenta miasta Kielce Wojciecha Lubawskiego”. Zorganizował je Arkadiusz Stawicki, przedstawiając m.in. listę ponad 150 zarzutów wobec działań ówczesnego prezydenta. Niezgadzający się z nimi Lubawski, odwołał się do sądu, ten jednak przyznał rację Stawickiemu[77].

Frekwencja wynosiła ok. 20%, natomiast by referendum było wiążące potrzebne było 25%, czyli 39 371 osób. Pomimo nieważności referendum, poparcie dla Wojciecha Lubawskiego spadło od tamtego momentu o ok. 10–15%, utrzymując się na poziomie 30–35% w sondażach. Potwierdziły to również wyniki wyborów samorządowych z 2018 roku, w których przegrał walkę o V kadencję z Bogdanem Wentą.

Wyróżnienia

edytuj

W 2015 Kielce zostały wyróżnione Odznaką Honorową za Zasługi dla Rozwoju Gospodarki Rzeczypospolitej Polskiej[78].

Kluby sportowe

edytuj
 
Mecz el. ME 2008 Polska – Armenia
 
Stadion Miejski w Kielcach

W mieście funkcjonuje 89 zarejestrowanych klubów i stowarzyszeń sportowych[79]. Do najbardziej znanych kieleckich klubów sportowych należą:

Ponadto, sekcje sportowe posiadają również Uniwersytet Jana Kochanowskiego i Politechnika Świętokrzyska.

Obiekty sportowe

edytuj

Do dyspozycji mieszkańców udostępniona jest bogata baza sportowa, na którą składa się m.in.:

Dodatkowo, w miejscowości Miedziana Góra, 12 km od centrum miasta, znajduje się Tor wyścigowy Kielce, będący jednym z 2 tego typu obiektów w Polsce[92].

Wspólnoty wyznaniowe

edytuj
 
Kościół NMP Królowej Polski (garnizonowy) dawna cerkiew (1902–1904)
 
Kościół ewangelicko-augsburski Świętej Trójcy
 
Kościół pw. św. Karola Boromeusza i klasztor palotynów na Karczówce

Na terenie miasta działalność prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

Kościoły katolickie

Kościoły prawosławne

Kościoły protestanckie

Świadkowie Jehowy

Rodzimowiercy

  • Stowarzyszenie „Gontyna”[113]

Buddyzm

Islam

Osoby uhonorowane przez miasto

edytuj

Nagrody Miasta Kielce

edytuj
Osobny artykuł: Nagroda Miasta Kielce.
Z tym tematem związana jest kategoria: Laureaci Nagrody Miasta Kielce.

Nagroda Miasta Kielce to prestiżowe, przyznawane corocznie (od 1995 roku) wyróżnienie dla osób, które swoją postawą, pracą i działalnością przyczyniły się do promocji i rozwoju Kielc. Laureat otrzymuje statuetkę oraz drobną nagrodę pieniężną[117].

Nadzieje Kielc

edytuj

Nagroda przyznawana jest uczniom i absolwentom szkół ponadgimnazjalnych danego roku szkolnego za wybitne osiągnięcia w dziedzinie nauki, kultury, sportu oraz działalności społecznej, a w szczególności[118]:

  • laureatom olimpiady przedmiotowej lub konkursu naukowego,
  • laureatom ogólnopolskiego konkursu artystycznego (muzyka, sztuka, rzemiosło),
  • mistrzom i wicemistrzom świata, Europy i Polski w olimpijskiej konkurencji sportowej o dobrych wynikach w nauce,
  • osobom szczególnie wyróżniającym się w działalności społecznej.

Honorowi obywatele

edytuj
 
Pomnik Czynu Legionowego

Poniżej w kolejności chronologicznej wymienione są osoby, które otrzymały od miasta honorowe obywatelstwo. W przypadku Józefa Piłsudskiego obywatelstwo to zostało zawieszone aż do lat 90. XX wieku[119].

Ponadto do 2019 roku honorowe obywatelstwo posiadało 31 żołnierzy Armii Czerwonej. Wykreśleni zostali z tej listy 21.02.2019r.[120]

Ludzie urodzeni w Kielcach

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Kielcach.

Kielce jako garnizon wojskowy

edytuj
Osobny artykuł: Garnizon Kielce.

Kielce to także garnizon wojskowy o długich tradycjach, w których stacjonowało wiele jednostek organizacyjnych wojska. Obejmuje on swoim zasięgiem miasto Kielce oraz powiaty: kielecki, buski, jędrzejowski, kazimierski, pińczowski, skarżyski, starachowicki, włoszczowski oraz konecki[121].

Współpraca międzynarodowa

edytuj

Miasta partnerskie, z którymi Miasto Kielce współpracuje[122]:

Miasto Kraj Data podpisania
umowy partnerskiej
Herning   Dania 20 listopada 1991 r.
Orange   Francja 1992 r.
Winnica   Ukraina 10 sierpnia 1993 r.
Gotha   Niemcy 2 maja 1997 r.
Budapeszt, Csepel   Węgry 21 kwietnia 2005 r.
Ramla   Izrael 29 maja 2006 r.
Yuyao(inne języki)   Chiny 25 września 2013 r.
Taizhou 11 października 2016 r.
Třebíč   Czechy 7 lipca 2023 r.[123]

Ponadto Miasto Kielce współpracuje z 3 miastami projektowymi z którymi nie ma podpisanej umowy po partnerstwie, są nimi[122]:

Miasto Kraj
Sandviken   Szwecja
Bacău   Rumunia
Flensburg   Niemcy

Od 5 października 2009 roku działa w Kielcach konsul honorowy Republiki Federalnej Niemiec. Funkcję tę pełni prezes Targów Kielce dr Andrzej Mochoń.

Od 13 listopada 2013 roku działa również konsul honorowy Republiki Finlandii. Funkcję tę pełni prezes dr Tadeusz Pęczek[124].

4 lutego 2022 roku ogłoszono powstanie konsulatu honorowego Węgier w Kielcach[125].

Zobacz więcej w artykule Urzędy konsularne w Polsce według miast, w sekcji Kielce.

Zobacz też

edytuj
  1. Same Kielce nie wchodzą w skład powiatu, patrz: miasto na prawach powiatu.
  2. Kielce nie posiadają oficjalnego podziału na dzielnice i/lub osiedla, dlatego określenie "dzielnica" może być mylące.
  3. Okręgi nie posiadają oficjalnego nazewnictwa i są jedynie ponumerowane - określenia podane w nawiasach określają przybliżone położenie na terenie miasta Kielce.

Przypisy

edytuj
  1. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 22 lipca 2024 [dostęp 2024-10-23] (pol.).
  2. a b Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2024 r. (stan w dniu 30.06) [online], Główny Urząd Statystyczny, 15 października 2024 [dostęp 2024-10-28] (pol.).
  3. Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 38–39.
  4. Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku. Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1993, s. 112.
  5. Kielce – Podstawowe dane. um.kielce.pl. [dostęp 2012-04-16].
  6. Elżbieta Michow, Ludowe i potoczne etymologie toponimu Kielce z semantyką etniczną, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin-Polonia”, XXVIII, 2009.
  7. Okres XVIII - XIX wieku / Historia / Poznaj miasto / Oficjalna strona Miasta Kielce [online], um.kielce.pl [dostęp 2023-01-19].
  8. Jerzy Jasiuk, Szkoła Akademiczno-Górnicza [online], przeglad-techniczny.pl [dostęp 2010-04-21] [zarchiwizowane z adresu 2008-06-13].
  9. Szymon Rudnicki, Żydzi w parlamencie II Rzeczypospolitej, Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2015, s. 30, ISBN 978-83-7666-363-0, ISBN 978-83-7666-412-5.
  10. Andrzej Krajewski „Pogrom reputacji” Dziennik Gazeta Prawna nr 233/2018, s. A34, A35
  11. Józef Bolesław Gargas „Oddziały Gwardii Ludowej i Armii Ludowej 1942 – 1945” Wydawnictwo MON 1971 str. 256.
  12. Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 313.
  13. Praca zbiorowa, Między Wisłą a Pilicą. Tom 8, Kielce 2007, s. 181.
  14. Historia. Politechnika Świętokrzyska. [dostęp 2020-11-23].
  15. Ustawa z dnia 7 czerwca 2000 o nadaniu Wyższej Szkole Pedagogicznej im. Jana Kochanowskiego w Kielcach nazwy „Akademia Świętokrzyska im. Jana Kochanowskiego w Kielcach”. [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2022-04-02].
  16. Ustawa z dnia 29 lipca 2011 o nadaniu nowej nazwy Uniwersytetowi Humanistyczno-Przyrodniczemu Jana Kochanowskiego w Kielcach [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2022-04-02].
  17. Ustawa z dnia 29 lipca 2011 o nadaniu nowej nazwy Uniwersytetowi Humanistyczno-Przyrodniczemu Jana Kochanowskiego w Kielcach [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2024-02-24].
  18. Prezydent Kielc zostaje. Referendum nieważne [online], TVN24 [dostęp 2020-11-08] (pol.).
  19. Uchwała Nr VII/76/2019 Rady Miasta Kielce z dnia 21 lutego 2019 w sprawie ustanowienia symboli Miasta Kielce oraz insygniów Prezydenta Miasta Kielce i Przewodniczącego Rady Miasta Kielce [online] [dostęp 2023-08-09].
  20. W Kielcach powstanie dowództwo 8. Dywizji Piechoty AK [online], 4 października 2024 [dostęp 2024-10-05] (pol.).
  21. a b Raport o stanie Gminy za 2023 r.. [dostęp 2024-06-12].
  22. a b Urząd Statystyczny w Kielcach / Kielce [online], kielce.stat.gov.pl [dostęp 2021-08-25].
  23. GUS Bank Danych Regionalnych, faktyczne miejsce zamieszkania, stan na 31.12.1991.
  24. Kielce w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2015-12-31], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  25. Młodzi chcą utworzenia w Kielcach dzielnic. I wymieniają zalety [online], 28 marca 2018 [dostęp 2024-10-25] (pol.).
  26. Piotr Natkaniec, Czy Kielce zostaną podzielone na dzielnice? Zbada to specjalny zespół [online], wKielcach.info - najważniejsze wiadomości z Kielc, 22 grudnia 2019 [dostęp 2024-10-25] (pol.).
  27. Weronika Karyś, Kielce podzielone na dzielnice? Będzie taka możliwość [online], emkielce.pl [dostęp 2024-10-25] (pol.).
  28. Podział Kielc na dzielnice? Coraz więcej wątpliwości [online], 13 września 2022 [dostęp 2024-10-25] (pol.).
  29. Kieleckie szlaki rowerowe.
  30. Pomniki i tablice pamiątkowe w Kielcach / Oficjalna strona Miasta Kielce [online], um.kielce.pl [dostęp 2021-08-25].
  31. Wykaz NKA dla lokalizacji Ab. Służb Alarmowych 112. uke.gov.pl. [dostęp 2014-12-27]. (pol.).
  32. Szpital Wojewódzki – województwo świętokrzyskie.
  33. Historia Kielc. um.kielce.pl. [dostęp 2011-10-03].
  34. Wojciech Jankowski, Mały przewodnik po Polsce, Wydawnictwo Sport i Turystyk Warszawa 1983 ISBN 83-217-2329-2, s. 148.
  35. Największe firmy w regionie. um.kielce.pl. [dostęp 2011-10-03].
  36. Targi w Polsce w 2010 roku. polfair.com.pl. s. 22–24. [dostęp 2011-10-03].
  37. Witamy na portalu KPT. [online], technopark.kielce.pl [dostęp 2021-08-25].
  38. Zarządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 26 listopada 1990 r. w sprawie uznania za rezerwaty przyrody. [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2022-04-02].
  39. Kielecki Park Przemysłowy zainauguruje działalność [online], 31 stycznia 2024 [dostęp 2024-09-03] (pol.).
  40. Na Czarnów w Kielcach wraca bazarek. Budki już stoją. [online], kielce.naszemiasto.pl [dostęp 2023-11-16].
  41. a b Projekt polityki transportowej zrównoważonego rozwoju dla miasta Kielce oraz kieleckiego obszaru metropolitarnego. 06-2006. s. 40–41. [dostęp 2011-06-16].
  42. Modernizacja linii kolejowej nr 8 (Skarżysko-Kamienna – Kozłów) | Kieleckie Inwestycje - nowe mieszkania, biura, lokale w Kielcach [online] [dostęp 2024-09-03] (pol.).
  43. Roczny, plakatowy rozkład jazdy (odjazdy) ze stacji Kielce - od 11.12.2022 ważny do 09.12.2023 [online], PKP Polskie Linie Kolejowe S.A., 11 grudnia 2022 [dostęp 2023-06-10] (pol.).
  44. Marcin Sztandera: Świętokrzyskie bez odlotu Masłów – Warszawa. „Efekt byłby propagandowy”. kielce.gazeta.pl, 6 czerwca 2014. [dostęp 2014-12-31].
  45. A. Kowalczyk: Lotnisko w Obicach. echodnia.eu, 26 czerwca 2006. [dostęp 2014-11-15].
  46. A. Kowalczyk: Ile będzie nas kosztować lotnisko w Obicach?. echodnia.eu, 20 maja 2014. [dostęp 2014-11-15].
  47. Paweł Więcek: Tereny, na których miał powstać port lotniczy w Obicach, zostaną przekształcone w strefę inwestycyjną? W środę spotkanie w tej sprawie. echodnia.eu, 11 maja 2019. [dostęp 2019-05-15].
  48. a b KPK, Nowy przewoźnik gotowy na Kielce. Czy zdąży przed 1 września? BP Tour: "Dla pasażera nie ma znaczenia kto jest przewoźnikiem". > [online], KPK, 21 czerwca 2023 [dostęp 2023-10-25] (pol.).
  49. Piotr Juszczyk, Już nie tylko MPK. We wrześniu BP Tour wyjedzie na ulice Kielc [online], wKielcach.info - najważniejsze wiadomości z Kielc, 22 sierpnia 2023 [dostęp 2024-02-03] (pol.).
  50. a b Rekordowa liczba pasażerów miejskich autobusów w Kielcach w 2023 roku [online], kielce.naszemiasto.pl [dostęp 2024-08-24].
  51. Paweł Rydzyński: Kielce: Nieznaczny, ale stabilny wzrost liczby pasażerów komunikacji. transport-publiczny.pl, 2014-09-16. [dostęp 2014-12-31].
  52. Redakcja, „Ciepłe” guziki chętnie są używane przez pasażerów autobusów miejskich w Kielcach [online], Kielce Nasze Miasto, 2 lutego 2018 [dostęp 2020-11-04] (pol.).
  53. ZTM Kielce – Pierwsze autobusy hybrydowe w Kielcach [online], ztm.kielce.pl [dostęp 2020-11-04].
  54. ZTM Kielce – Aktualności [online], ztm.kielce.pl [dostęp 2020-11-04].
  55. Kielce za małe na tramwaje, czyli międzywojenny pomysł na linię Kielce-Chęciny | Muzeum Historii Kielc [online], mhki.kielce.eu [dostęp 2021-08-24].
  56. Wyborcza.pl [online], kielce.wyborcza.pl [dostęp 2021-08-24].
  57. Dworzec autobusowy ma 25 lat. kielce.gazeta.pl. [dostęp 2011-06-16].
  58. Wyborcza.pl [online], kielce.wyborcza.pl [dostęp 2020-04-15].
  59. Kielce: Po północy pierwsze odjazdy z dworca autobusowego [online], transport-publiczny.pl [dostęp 2020-11-04] (pol.).
  60. Szkoły wyższe / Edukacja / Oficjalna strona Miasta Kielce [online], um.kielce.pl [dostęp 2022-04-02].
  61. Szkoły ponadpodstawowe - Oficjalna strona internetowa Miasta Kielce [online], kielce.eu [dostęp 2024-04-23] (pol.).
  62. Szkoły podstawowe - Oficjalna strona internetowa Miasta Kielce [online], kielce.eu [dostęp 2024-04-23] (pol.).
  63. Galeria Korona Kielce.
  64. Kieleckie teatry w bazie Teatralny.pl [online], teatralny.pl [dostęp 2016-03-20].
  65. Tymczasowa siedziba teatru – wideo [online], Urząd Marszałkowski Województwa Świętokrzyskiego, 16 września 2020 [dostęp 2021-08-24] (pol.).
  66. Rozpoczął się remont Teatru Żeromskiego – Radio eM Kielce [online], emkielce.pl [dostęp 2021-08-24] (pol.).
  67. Siedziba Teatru Żeromskiego po remoncie i rozbudowie zachwyca - Oficjalna strona internetowa Miasta Kielce [online], kielce.eu, 8 sierpnia 2024 [dostęp 2024-08-26] (pol.).
  68. Lidia Cichocka: Muzeum Hammonda w Kielcach w sobotę 15 maja otworzy się w nowej siedzibie – w Pałacyku Zielińskiego. Będzie koncert. Echo Dnia, 11 maja 2021. [dostęp 2021-05-15].
  69. Ośrodek Myśli Obywatelskiej i Patriotycznej [online] [dostęp 2021-08-25] (pol.).
  70. Historia Radia Kielce. radio.kielce.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-06-22)].
  71. Telewizja Polska S.A, To już pewne, że powstanie. Umowa na budowę nowej siedziby TVP3 Kielce podpisana [online], kielce.tvp.pl [dostęp 2021-08-25] (pol.).
  72. Piotr Juszczyk, Agata Wojda oficjalnie prezydentem Kielc. Złożyła ślubowanie [online], wKielcach.info - najważniejsze wiadomości z Kielc, 7 maja 2024 [dostęp 2024-05-07] (pol.).
  73. Radni - Oficjalna strona internetowa Miasta Kielce [online], kielce.eu [dostęp 2023-08-12] (pol.).
  74. Radni - Witryna BIP Kielce [online], bipum.kielce.eu [dostęp 2023-08-27].
  75. Rada Miasta Kielce - Oficjalna strona internetowa Miasta Kielce [online], kielce.eu [dostęp 2023-08-12] (pol.).
  76. Wybory do Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej 2019 r. [online], sejmsenat2019.pkw.gov.pl [dostęp 2023-08-31] (pol.).
  77. Wyborcza.pl [online], kielce.wyborcza.pl [dostęp 2020-10-21].
  78. Zasłużeni dla regionu, gospodarki i obronności – odznaczeni podczas uroczystej sesji Sejmiku [online], Urząd Marszałkowski Województwa Świętokrzyskiego, 12 czerwca 2015 [dostęp 2023-10-24] (pol.).
  79. Kluby sportowe / Rekreacja / Oficjalna strona Miasta Kielce [online], um.kielce.pl [dostęp 2022-04-03].
  80. a b Strona główna [online], kielcehandball.pl [dostęp 2022-07-02] (pol.).
  81. To był horror. Łomża Vive Kielce po rzutach karnych przegrała finał Ligi Mistrzów [online], sport.dziennik.pl, 19 czerwca 2022 [dostęp 2022-07-02] (pol.).
  82. Rafał Szymczyk, SC Magdeburg wygrywa Ligę Mistrzów [online], 18 czerwca 2023 [dostęp 2023-06-19] (pol.).
  83. Kolejny kielecki awans. Orlęta w IV Lidze! [online], cksport.pl [dostęp 2022-07-02].
  84. Skarb - Orlęta Kielce [online], 90minut.pl [dostęp 2024-07-25].
  85. Skarb - Polonia Białogon (Kielce) [online], 90minut.pl [dostęp 2024-07-30].
  86. Budowa hali sportowej przy „Żeromskim” zakończona - Oficjalna strona internetowa Miasta Kielce [online], kielce.eu, 11 grudnia 2023 [dostęp 2024-07-30] (pol.).
  87. VI Liceum Ogólnokształcące im. Juliusza Słowackiego w Kielcach - Historia Szkoły [online], slowacki.kielce.eu [dostęp 2024-07-30].
  88. Następna kielecka szkoła z nowoczesną halą [online], 29 sierpnia 2019 [dostęp 2024-07-30] (pol.).
  89. Obiekty [online], Korona Kielce [dostęp 2024-07-30] (pol.).
  90. Politechnika doczekała się pięknego i nowoczesnego obiektu sportowego [online], 28 czerwca 2021 [dostęp 2024-07-30] (pol.).
  91. MOSiR - Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji w Kielcach [online], mosir.kielce.pl [dostęp 2024-07-30].
  92. Automobilklub Kielecki – tor wyścigowy. automobilklub.kielce.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-28)].
  93. Kielce [online], piusx.org.pl [dostęp 2023-06-14].
  94. Greckokatolicka placówka duszpasterska w Kielcach [online], grekokatolicy.pl [dostęp 2023-06-15].
  95. Msze święte dla Ukraińców w Kielcach [online], kielce.eu [dostęp 2024-06-18].
  96. Świętowanie przez łzy. W weekend grekokatolicy będą obchodzić Wielkanoc [online], kielce.tvp.pl [dostęp 2024-06-18].
  97. Diecezja krakowsko-częstochowska [online], polskokatolicki.pl [dostęp 2022-11-01].
  98. Dekanat krakowski [online], orthodox.pl [dostęp 2022-11-01].
  99. Zbory i placówki [online], chwe.pl [dostęp 2023-08-15].
  100. Zbory [online], adwent.pl [dostęp 2022-11-01].
  101. Adresy kościołów [online], kosciolbozy.pl [dostęp 2023-03-29].
  102. Zbory [online], baptysci.pl [dostęp 2022-11-01].
  103. Woj. świętokrzyskie [online], kchwe.pl [dostęp 2022-11-01].
  104. Kontakt [online], wieczernik.pl [dostęp 2022-11-01].
  105. Lokalizacje [online], kosciolchwaly.pl [dostęp 2022-11-01].
  106. Kielce – Ekumeniczna Świątynia Pokoju [online], luteranie.pl [dostęp 2022-11-01].
  107. Parafie [online], metodysci.pl [dostęp 2022-11-01].
  108. Zbory KECh w Polsce [online], kech.pl [dostęp 2022-11-01].
  109. Kontakt – Zbory [online], zboryboze.pl [dostęp 2023-03-27].
  110. Kontakt [online], zborprzymierze.pl [dostęp 2022-11-01].
  111. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-23].
  112. Inwestycja Stowarzyszenia „Strażnica” na Białogonie. gazeta.pl. [dostęp 2011-10-03].
  113. Adam Czerwiński: Ołtarzyk ze Świętowitem wisi w kącie. wyborcza.pl, 2013-10-03. [dostęp 2016-08-27].
  114. Ośrodki [online], buddyzm.pl [dostęp 2022-11-01].
  115. Buddyjski Ośrodek Medytacyjny Kielce. [dostęp 2011-06-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-04-11)].
  116. Centra i domy modlitwy [online], mzr.pl [dostęp 2024-06-18].
  117. Nagrody Miasta Kielce.
  118. Regulamin przyznawania Nagrody Nadzieje Kielc.
  119. Honorowi Obywatele Kielc - Oficjalna strona internetowa Miasta Kielce [online], kielce.eu [dostęp 2023-08-26] (pol.).
  120. Sowieccy żołnierze pozbawieni honorowego obywatelstwa Kielc [online], Instytut Pamięci Narodowej [dostęp 2021-08-24] (pol.).
  121. ..:: Centrum Przygotowań do Misji Zagranicznych :: Dowództwo Garnizonu Kielce ::.. [online], archiwum-cpdmz.wp.mil.pl [dostęp 2020-11-23].
  122. a b Miasta Partnerskie – Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miasta Kielce [online], bip.kielce.eu [dostęp 2022-04-01].
  123. Marcin Marszałek, Kielce nawiązały współpracę z nowym miastem partnerskim [online], 7 lipca 2023 [dostęp 2023-07-10] (pol.).
  124. Konsulat Honorowy Finlandii [online], EPRD Biuro Polityki Gospodarczej i Rozwoju Regionalnego Sp. z o.o. [dostęp 2022-04-01] (pol.).
  125. W Kielcach zostanie otwarty Konsulat Honorowy Węgier - Oficjalna strona internetowa Miasta Kielce [online], kielce.eu, 4 lutego 2022 [dostęp 2023-07-13] (pol.).

Bibliografia

edytuj
  • Kalendarz świętokrzyski 2005. Z dnia na dzień przez stulecia. Kielce 2004.
  • Kielecka Platforma Komunikacja (Historia komunikacji miejskiej)

Linki zewnętrzne

edytuj