Koszalin

miasto w województwie zachodniopomorskim

Koszalin (niem. Köslin) – miasto na prawach powiatu w północno-zachodniej Polsce, w województwie zachodniopomorskim. Położone na Pobrzeżu Koszalińskim, nad rzeką Dzierżęcinką, nad jeziorami: Jamno i Lubiatowo Północne. Siedziba powiatu koszalińskiego, sądu okręgowego, wydziału zamiejscowego urzędu marszałkowskiego i delegatury urzędu wojewódzkiego. Według danych GUS z 22 grudnia 2022 r., Koszalin liczył 105 698 mieszkańców, a gęstość zaludnienia wynosiła 1.067 os./km2[4]

Koszalin
miasto na prawach powiatu
Ilustracja
Koszaliński Rynek Staromiejski po rewitalizacji w 2014 roku
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 zachodniopomorskie

Data założenia

XI wiek

Prawa miejskie

23 maja 1266

Prezydent

Piotr Jedliński

Powierzchnia

105,5[1] km²

Wysokość

32 m n.p.m.

Populacja (30.06.2023)
• liczba ludności
• gęstość


105 905[2]
1003,83 os./km²

Strefa numeracyjna

94

Kod pocztowy

od 75-001 do 75-903

Tablice rejestracyjne

ZK

Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego
Mapa konturowa województwa zachodniopomorskiego, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Koszalin”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Koszalin”
Ziemia54°11′25″N 16°10′54″E/54,190278 16,181667
TERC (TERYT)

3261011

SIMC

0949448

Hasło promocyjne: Koszalin – Centrum Pomorza[3]
Urząd miejski
Rynek Staromiejski 6-7
75-007 Koszalin
Strona internetowa
BIP

W roku 2021 nastąpiła zmiana powierzchni kraju (związana z dostosowaniem granic jednostek terytorialnych do linii podstawowej morza terytorialnego) oraz zmiana podziału administracyjnego kraju. Skutkiem tych zmian był przyrost powierzchni kilku miast na prawach powiatu, w tym także Koszalin zyskał 723 ha przez przyłączenie terenów z gmin Biesiekierz i Manowo do miasta[5].

Miasto jest znaczącym ośrodkiem kulturalnym – działają tu teatry, kina, filharmonia, amfiteatr oraz muzea. Jest także siedzibą lokalnych mediów. W Koszalinie znajduje się również kuria diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej. Koszalin jest największym miastem regionu środkowopomorskiego[6].

Centrum miasta znajduje się ok. 11 km od Morza Bałtyckiego. Obszar miasta sięga południowego brzegu nadmorskiego jeziora Jamno.

Położenie edytuj

 
Koszalin pośród powiatów na mapie województwa (2009)

Miasto położone jest na Pobrzeżu Koszalińskim, a dokładnie znajduje się na styku granic trzech mezoregionów: Wybrzeża Słowińskiego, Równiny Białogardzkiej i Równiny Słupskiej. Po zmianach granic w 2010 roku miasto leży nad jeziorem Jamno.

Powierzchnia miasta wynosi 98,34 km² (1 stycznia 2014)[7].

Historycznie Koszalin jest położony na Pomorzu Zachodnim. W latach 1815–1945 miasto było siedzibą rejencji koszalińskiej. W latach 1946–1950 znajdowało się w województwie szczecińskim. Od 1950 do 1998 roku miasto było stolicą województwa koszalińskiego. Od 1999 roku leży w północnej części województwa zachodniopomorskiego.

Dzielnice i inne osiedla w Koszalinie: 4 Marca, Akademickie, Kędzierzyn, Przylesie, Unii Europejskiej, Zagórzyno, Lechitów, Wenedów, Na Skarpie, Rokosowo, Bukowe, Chełmoniewo, Dzierżęcino, Lubiatowo, Raduszka.

Dawne miejscowości stanowiące obecnie części miasta: Jamno, Łabusz, Sarzyno, Wilkowo, Żabowo[8][9], Kretomino, część Starych Bielic.

Historia edytuj

 
Góra Chełmska
 
Koszalin (Cößlin) na mapie Lubinusa

W 1214 r. książę pomorski Bogusław II nadał wieś Koszalin (łac. Cossalitz), koło Góry Chełmskiej, w ziemi kołobrzeskiej klasztorowi w Białobokach k. Trzebiatowa[10][11][12].

W 1248 r. wschodnia część ziemi kołobrzeskiej z Koszalinem przeszła na własność biskupów pomorskich (kamieńskich), dając początek biskupiemu księstwu kamieńskiemu. 23 maja 1266 r. biskup Herman von Gleichen lokował miasto na prawie lubeckim, nadając mu okoliczne wsie i liczne przywileje i ustanawiając w nim swoją główną rezydencję oraz stolicę biskupiego księstwa kamieńskiego.

Nabywając wieś Jamno (1331), część jeziora Jamno wraz z mierzeją i grodem Unieście (1353) Koszalin uzyskał bezpośredni dostęp do morza, uczestnicząc intensywnie w następnych wiekach w handlu morskim jako członek Hanzy. Prowadziło to do zatargów z Kołobrzegiem i Darłowem – m.in. w 1446 doszło do wygranej bitwy z Kołobrzegiem. W 1516 wprowadzono zakaz kupowania towarów od osób, które mówiły językiem słowiańskim[13]. Zarazy i wojna trzydziestoletnia zmniejszyły znaczenie miasta – w 1535 na dżumę zmarło 1,5 tys. z 2,5 tys. mieszkańców[14].

W 1582 roku ukończono budowę zamku-rezydencji książąt pomorskich.

Po wymarciu książąt pomorskich w 1637 r. miasto dostało się w ręce kuzyna GryfitówErnesta Bogusława de Croy, a następnie margrabiów brandenburskich.

 
Fragment szczegółowej mapy Pomorza z niemiecką nazwą Köslin (1794 r.)

W 1690 wielki sztorm zamulił Jamieński Nurt, co zakończyło funkcjonowanie miasta jako portu morskiego[15].

Prawie całe miasto spłonęło w pożarze w 1718 r. i od tego czasu miasto rozwijało się bardzo powoli. W 1816 r. w Koszalinie umieszczono stolicę rejencji koszalińskiej (obok szczecińskiej i stralsundskiej) wchodzącej w skład prowincji Pomorze państwa pruskiego. Miasto stało się w tym samym roku również siedzibą powiatu Fürstenthum, w 1872 przemianowanego na powiat Köslin. W 1859 r. ukończono budowę linii kolejowej Koszalin – Stargard jako część linii do Gdańska. W 1890 r. do Koszalina przeniesiono szkołę kadetów z Chełmna. W kwietniu 1933 w jej miejscu powstał Narodowosocjalistyczny Instytut Wychowawczy (NPEAs; jeden z trzech pierwszych w Rzeszy) – rodzaj nazistowskiego gimnazjum realnego zakończonego egzaminem maturalnym. W latach 1911–1937 w mieście funkcjonowała komunikacja tramwajowa. 1 kwietnia 1932 miasto wyłączono z powiatu Koszalin i przekształcono w powiat grodzki

 
Dawna willa TPPR
 
Kamienice z XIX wieku przy ul. Zwycięstwa

4 marca 1945 miasto zajęła Armia Czerwona (3 Korpus Pancerny Gwardii generała Aleksieja Panfiłowa), radzieckim wojennym komendantem miasta został major Woronkow. Miasto zostało zburzone w 40%[16].

Na mocy ustaleń konferencji w Poczdamie Koszalin znalazł się w Polsce. 28 lipca 1945 roku władza w mieście została przekazana reprezentantowi Polski Alfonsowi Kaczmarkowi[17]. W lipcu 1945 r. administracja polska rozpoczęła proces wysiedlania dotychczasowych mieszkańców miasta do Niemiec[18]. 9 maja przybył z Gniezna pierwszy transport 500 polskich osadników[15]. Niemców wysiedlono z Koszalina ostatecznie do końca 1947 r.

W 1945 r. władze dwa razy przenosiły siedzibę administracyjną pierwszego województwa szczecińskiego (Pomorze Zachodnie) między Koszalinem i Szczecinem (19 maja – 9 czerwca; 19 czerwca – 5 lipca)[19]. W 1950 r. podzielono województwo na województwo szczecińskie i województwo koszalińskie. Koszalin był w latach 1950–1975 stolicą „dużego” województwa koszalińskiego (jednego z 17) oraz w latach 1975–1998 siedzibą władz „małego” województwa koszalińskiego (jednego z 49). W latach 1946–1954 siedziba wiejskiej gminy Koszalin.

We wrześniu 1954 roku na placu A. Lampego (obecnie pl. Andersa) odsłonięto przy udziale członka Rady Państwa Stefana Matuszewskiego Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej projektu prof. Józefa Różyckiego[20].

4 lutego 1954 r. do Koszalina przyłączono obręb Rokosowo[21]. 31 grudnia 1959 r. do Koszalina przyłączono tereny zakładu remontowo-montażowego z Chełmoniewa o powierzchni 3,31 ha[22].

W 1980 roku odsłonięto popiersie gen. Karola Świerczewskiego (przy ul. Świerczewskiego; ob. ul. Dworcowa)[23].

1 stycznia 1989 r. powiększono obszar Koszalina o tereny o łącznej powierzchni 17,875 km², przyłączając wsie: Lubiatowo, Chełmoniewo, Dzierżęcino, Wilkowo, Sarzyno, Raduszka, część wsi Konikowo oraz pomniejsze działki przygranicznych wsi[24].

W wyniku reformy administracyjnej z 1998 Koszalin znalazł się w województwie zachodniopomorskim, mimo że część mieszkańców – głównie z Koszalina – opowiadała się za utworzeniem województwa środkowopomorskiego (pokrywającego się w części z dawnym woj. koszalińskim, istniejącym w latach 1950–1975).

1 stycznia 2010 roku zmianie uległy granice miasta, przyłączono tereny o powierzchni 15,01 km², w kierunku północnym, wraz z dawnymi wsiami Jamno i Łabusz[25].

1 stycznia 2023 roku zmianie uległy granice miasta, przyłączono tereny o powierzchni 723 hektarów wraz z dawną wsią Kretomino (19 ulic) i częścią Starych Bielic (17 ulic). Miasto Koszalin zyskało około 1700 nowych mieszkańców[26]. 24 listopada 2022 roku, Rada Miejska w Koszalinie wydała uchwałę numer LV/816/2022 (opublikowaną w Dzienniku Urzędowym Województwa Zachodniopomorskiego) o zmianie nazw ulic z przyłączanych do Miasta terenów. Zmieniono 35 nazw ulic, w obrębie przyłączonych terenów ze Starych Bielic: „Czeremchowa” na „Pistacjowa”, „Dereniowa” na „Melonowa”, „Jabłoniowa” na „Gruszkowa”, „Jarzębinowa” na „Arbuzowa”, „Koszalińska na „Szczecińska”, „Księżycowa” na „Śnieżna”, „Leszczynowa” na „Buczynowa”, „Leśna” na „Urocza”, „Letnia” na „Babiego Lata”, „Morelowa” na „Mirabelkowa”, „Orzechowa” na „Arachidowa”, „Pogodna” na „Zimowa”, „Słoneczna” na „Klimatyczna”, „Strefowa” na „Dyniowa”, „Śliwkowa” na „Cytrynowa”, „Tęczowa” na „Barwna”, „Wiosenna” na „Pastelowa”, w obrębie przyłączonych terenów z Kretomina zmieniono nazwy ulic: „Aroniowa” na „Astrów”, „Boczna” na „Podgrzybków”, „Czereśniowa” na „Szałwiowa”, „Jeżynowa” na „Kurek”, „Koszalińska” na „Gnieźnieńska”, „Kwiatowa” na „Forsycji”, „Malinowa” na „Cyklamenów”, „Niezapominajek” na „Frezji”, „Polna” na „Drzewna”, „Południowa” na „Firletki”, „Poziomkowa” na „Miętowa”, „Pszeniczna” na „Kaszmirowa”, „Słoneczna” na „Arniki”, „Śliwkowa” na „Tymiankowa”, „Truskawkowa” na „Koperkowa”, „Wiśniowa” na „Rozmarynowa”, „Zachodnia” na „Jemiołuszek”, „Żurawinowa” na „Werbeny”[27].

Środowisko naturalne edytuj

Struktura użytkowania gruntów (2005)[28]
Rodzaj Powierzchnia %
Użytki rolne 2119 ha 25,47%
Lasy i grunty leśne 3393 ha 40,78%
Pozostałe grunty i nieużytki 2808 ha 33,75%
Razem (Σ) 8 320 ha 100%
 
Dzierżęcinka w Koszalinie

Obszar miasta znajduje się w dorzeczu Dzierżęcinki, Unieści i Parsęty. Z Góry Chełmskiej spływa strumień Grodna. Na południowym obszarze miasta znajduje się potok Raduszka, którego wody płyną w dwóch kierunkach: do Dzierżęcinki oraz do strugi Czarnej (jej odcinek stanowi południową granicę miasta).

W granicach administracyjnych miasta w 2005 roku powierzchnia lasów wynosiła 3393 ha, a użytków rolnych 2119 ha[28].

Na leżącym w granicach miasta wale morenowym Góry Chełmskiej znajduje się kilka wzniesień, z których najwyższa jest Krzyżanka, następnie Krzywogóra, Leśnica, Lisica.

Klimat edytuj

Klimat obszaru Koszalina kształtują masy powietrza napływające znad Oceanu Atlantyckiego, których cechy ulegają modyfikacji za sprawą sąsiedztwa Morza Bałtyckiego i deniwelacji terenu na granicy Pobrzeża Południowobałtyckiego i Pojezierza Pomorskiego. Najmniej opadów notuje się w lutym i marcu, a najwięcej w lipcu. Na terenie obszaru Koszalina zdecydowanie przeważają wiatry wiejące z kierunków południowo-zachodnich (sektor W–SE). W miesiącach zimowych wieją wiatry zachodnie i południowo-zachodnie, które przynoszą odwilż. Na wiosnę wieją wiatry północne i północno-wschodnie, przynoszące pogodę dość suchą i silnie skontrastowaną termicznie. W lecie przeważają chłodne wiatry zachodnie i północno-zachodnie, przynoszące wilgotne i deszczowe masy powietrza polarno-morskiego. Zima jest łagodna i krótka; przeciętna temperatura powietrza jest ujemna tylko w styczniu i lutym. Wiosna jest relatywnie długa i chłodna. Również lato jest chłodniejsze niż w Polsce centralnej, lecz różnice te są mniejsze aniżeli wiosną. Szczególnie charakterystyczna jest niewielka liczba dni gorących. Jesień jest długa i ciepła, znacznie cieplejsza od wiosny[29].

Średnie wartości temperatury i opadów w Koszalinie[30]
Miesiąc Sty Lut Mar Kwi Maj Czer Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Rocznie
Śr. wysoka temperatura [°C] 1 1 5 10 15 18 20 20 16 12 6 2 10
Śr. niska temperatura [°C] −2 −3 0 2 7 11 12 12 10 6 2 0 5
Opady [mm] 46 38 38 43 51 66 89 86 76 63 58 53 709

Przyroda edytuj

 
Zabytkowy Park Książąt Pomorskich

Dużą powierzchnię miasta (40,78%) zajmują tereny zielone: Park im. Książąt Pomorskich, Las komunalny na masywie Góry Chełmskiej, Las Bukowy i wiele innych mniejszych parków oraz terenów zielonych.

Północna część miasta została objęta Koszalińskim Pasem Nadmorskim, który jest obszarem chronionego krajobrazu. W północno-zachodniej części Koszalina znajduje się większa część Bukowego Lasu Górki, będącego obszarem mającym znaczenie dla Wspólnoty (Natura 2000). Na terenie Koszalina znajduje się część jeziora Lubiatowo Północne ze ścisłym rezerwatem przyrody, rezerwat glebowy Bielica, zespół przyrodniczo-krajobrazowy Dolina Grabowa.

Zdjęcie panoramiczne z 2009 roku – Park przy amfiteatrze

Architektura edytuj

 
Nowa zabudowa miasta
 
Koszalin, ul. Zwycięstwa – w głębi widoczna Katedra
Osobny artykuł: Pomniki w Koszalinie.

Układ urbanistyczny edytuj

Koszalin posiada koncentryczny układ miasta, który tworzy siatka ulic obiegających najstarszą część miasta i ulic łączących śródmieście z pozostałymi obszarami. Początkowo miasto od swego średniowiecznego jądra rozwijało się przestrzennie w kierunku zachodnim (za Bramą Nową), północnym (za Bramą Młyńską) i południowym (za Bramą Wysoką), a od lat 20. XIX w., po rozbiórce murów miejskich, najpierw głównie w kierunku wschodnim, a następnie we wszystkich pozostałych. Od lat 60. XX w. w następstwie uzyskania przez Koszalin statusu miasta wojewódzkiego nastąpiła ekspansja układu miejskiego na północ wzdłuż osi ul. Władysława IV, gdzie powstał zespół osiedli blokowych, a następnie na wschód i południe. W 1989 r. wskutek przyłączenia obszarów okolicznych wsi w granicach miasta znalazły się obszary niezurbanizowane. Wokół dawnych wsi powstaje zabudowa jednorodzinna, w dużej mierze rozproszona[31].

W rejonie śródmieścia skoncentrowane są usługi o znaczeniu ogólnomiejskim i regionalnym. Śródmieście jest obszarem lokalizacji podstawowych funkcji miejskich, administracji publicznej, a także szkolnictwa i funkcji usługowych. Na osiedlach Śródmieście i Tysiąclecia występuje funkcja mieszkaniowa. Zabudowa mieszkalno-usługowa realizowana była głównie w latach 1950–1960. Znajduje się tam również zabudowa o charakterze zabytkowym i wysokiej wartości architektonicznej. Struktura przestrzenna śródmieścia jest prawie w całości wypełniona. Zachodnia część Koszalina obejmuje obszar oddzielony od śródmieścia torami kolejowymi. Są to w większości tereny poprzemysłowe. Funkcję mieszkaniową na tym obszarze tworzą osiedle Morskie i częściowo osiedle Nowobramskie. Funkcja mieszkaniowa koncentruje się w północnej części Koszalina na osiedlach: Kotarbińskiego, Śniadeckich, Wańkowicza i Na Skarpie, gdzie dominuje zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna i wielorodzinna. Część wschodnia miasta również pełni funkcję mieszkaniową z budownictwem wielorodzinnym i jednorodzinnym. Znajdują się tam osiedla: Wspólny Dom, Rokosowo i Lubiatowo. Są rezerwy terenu pod budownictwo mieszkaniowe. Funkcja mieszkaniowa dominuje również w południowej części miasta, na osiedlach Lechitów oraz Raduszka. Funkcję rekreacyjną pełnią tereny podożynkowe w pobliżu Góry Chełmskiej, Góra Chełmska wraz z rezerwatem Jezioro Lubiatowskie oraz ciągi ekologiczne wzdłuż rzeki Dzierżęcinki (od ul. 4 Marca do ul. Batalionów Chłopskich)[32].

Zabytki edytuj

 
Mury miejskie
 
Koszalin – Domek Kata
 
Zespół młyna miejskiego: młyn, kamienica (obecnie Muzeum w Koszalinie)
 
Budynek poczty w Koszalinie

Cały obszar Starego Miasta został wpisany do rejestru zabytków[33]. Zabytki Koszalina znajdują się na Europejskim Szlaku Gotyku Ceglanego. Lista zabytków chronionych prawem:

  • fragmenty murów obronnych z ok. 1320 r.
  • Katedra Niepokalanego Poczęcia NMP – kościół gotycki z 1333 r.
  • Domek Kata z XV w., od 1964 r. siedziba Teatru Propozycji Dialog
  • Kościół św. Józefa Oblubieńca – neogotycka budowla z 1869 r. dla wiernych, założonej w 1857 r. parafii katolickiej
  • Kaplica św. Gertrudy – wybudowana w latach 1382–1383, obecnie kaplica ewangelicko-augsburska
  • dawny kościół zamkowy – wybudowany ok. 1300 r. jako kościół klasztoru cysterek, opuszczony w czasie reformacji, następnie zrujnowany, został odbudowany przez księcia Franciszka I w latach 1602–1609 jako kościół zamkowy. Od 1953 r. cerkiew pw. Zaśnięcia NMP, siedziba parafii prawosławnej (ul. Adama Mickiewicza 22)
  • Pałac Młynarza i młyn z XIX w.
  • kamienica gotycka z XIV w. (ul. Bolesława Chrobrego 6)
  • Pałac Ślubów – kamienica z XVI w., wzniesiona w okresie późnego średniowiecza, posiada w ścianach bocznych elementy z XV / XVI w. – ostrołukowe blendy (ul. Bogusława II 15)
  • zespół budynków Poczty Głównej – zespół neogotycki wzniesiony w 1884 r.
  • kamieniczka (elewacje) (ul. Zwycięstwa 125)
  • dawna plebania (ul. kard. Stefana Wyszyńskiego)
  • zabytkowe domy (pl. Wolności 2-3, pl. Wolności 4)
  • zabytkowe wille (ul. Batalionów Chłopskich 83, ul. Jana z Kolna 38, ul. Józefa Piłsudskiego 53, ul. Szczecińska 1, ul. Zwycięstwa 126)
  • stacja kolejki wąskotorowej wraz z obiektami kolejowymi z 1898 r.
  • Park Miejski im. Książąt Pomorskich – zabytkowy park, którego najstarsza część powstała w 1817 r.
  • wieża widokowa na Górze Chełmskiej zbudowana w 1888 r.; wysokość 31,5 m

Obiekty historyczne w mieście:

  • budynek z początku XIX w. przy ul. Mickiewicza – obecnie część Urzędu Miasta
  • Gmach Rejencji, wzniesiony ok. 1890 r. przy ulicy Andersa – obecnie siedziba Policji
  • neogotycki budynek polikliniki – wzniesiony w latach 1895–1896 na potrzeby szpitala miejskiego.
  • budynek Bałtyckiego Teatru Dramatycznego – wzniesiony w 1906 r. jako budynek parafialny ewangelickiej gminy wyznaniowej
  • neogotycki budynek Archiwum Państwowego – wzniesiony na początku lat 80. XIX w. jako szpital garnizonowy, znajdował się pod zarządem administracji wojskowej do końca I wojny światowej
  • budynek Straży Pożarnej – wzniesiony w 1928 r., z charakterystyczną wysoką wieżą usytuowaną od strony zachodniej, służącą pierwotnie jako ściana ćwiczeń wysokościowych.
  • podziemia starego browaru, ul. Kazimierza Wielkiego – stanowią część dawnego browaru E. Aschera z 1846 r., istniejącego do 1910 r.
  • budynek z końca XIX w. – zbudowany został w latach 70. XIX w. przez rodzinę Hildebrand. W latach 1905–1919 mieszkał dr Fryderyk Hildebrand, koszalinianin, znany botanik, profesor uniwersytecki i dyrektor Ogrodów Botanicznych we Fryburgu.
  • skansen Kultury Jamneńskiej

Demografia edytuj

Osobny artykuł: ludność Koszalina.

Struktura demograficzna mieszkańców Koszalina (31 grudnia 2007)[28]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
Jednostka osób % osób % osób %
Populacja 107 376 100 56 334 52,46 51 042 47,54
Wiek przedprodukcyjny (0–17 lat) 17 218 16,04 8366 7,79 8852 8,24
Wiek produkcyjny (18–65 lat) 71 881 66,94 35 498 33,06 36 383 33,88
Wiek poprodukcyjny (powyżej 65 lat) 18 277 17,02 12 470 11,61 5807 5,41

Gospodarka edytuj

Użytki rolne w mieście (2005)[28]
Rodzaj Powierzchnia %
Grunty orne 1450 ha 68,43%
Łąki 416 ha 19,63%
Pastwiska 238 ha 11,23%
Sady 15 ha 0,71%
Użytki rolne (Σ) 2 119 ha 100%

Koszalin jest jednym z większych centrów gospodarczych Pomorza.

Na terenie miasta ustanowiono podstrefę Koszalin – Słupskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej, która obejmuje 21 kompleksów o łącznej powierzchni 105,05 ha. Teren podstrefy zlokalizowany jest w przemysłowej części miasta wzdłuż południowej granicy miasta (rejon ulic: Mieszka I, BOWiD i Strefowa)[34][35]. Przedsiębiorcy podejmujący działalność gospodarczą na terenie podstrefy mogą skorzystać z pomocy publicznej w formie zwolnienia z części podatku dochodowego CIT lub części dwuletnich kosztów pracy[36]. Ponadto samorząd Koszalina zwolnił od podatku od nieruchomości grunty i budynki znajdujące się na terenach położonych w podstrefie[37].

W mieście działa 17 914 prywatnych podmiotów gospodarczych, z czego 14 480 stanowią osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą (2007)[28]. W 2007 r. spośród 1032 spółek handlowych – 205 miało udział kapitału zagranicznego[28].

Na początku 2023 roku liczba zarejestrowanych bezrobotnych w Koszalinie obejmowała ok. 3,1 tys. mieszkańców, co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 6,1% do aktywnych zawodowo[38].

Przeciętne wynagrodzenie pracownicze w październiku 2008 r. wynosiło 2933,57 zł, przy liczbie zatrudnionych pracowników w Koszalinie – 26 029 osób. Przeciętne wynagrodzenie w sektorze publicznym wynosiło 3235,94 zł, a w sektorze prywatnym 2770,78 zł[39].

W 2013 r. wydatki budżetu samorządu Koszalina wynosiły 461,5 mln zł, a dochody budżetu 445,7 mln zł. Zadłużenie (dług publiczny) samorządu w końcu 2013 r. wynosiło 246,5 mln zł, co stanowiło 55,3% wartości wykonywanych dochodów[40].

W miejscowości działało Państwowe Gospodarstwo Rybackie Koszalin[41].

Przemysł edytuj

Miasto jest ośrodkiem przemysłowym średniej wielkości. Przeważa przemysł elektromaszynowy (dźwigów budowlanych, szyb samochodowych, urządzeń próżniowych), spożywczy (zakłady cukiernicze, mięsne, przetwórstwa rybnego „Espersen”, zbożowo-młynarskie PZZ Stoisław, Browar Koszalin, chłodnia składowa), drzewny (Fabryka stolarki otworowej i kantówki Drewexim, fabryki mebli), produkcja tworzyw sztucznych (fabryka styropianu Arbet), spółdzielnia mleczarska „Mlekosz” (przeniesiona do Bobolic), produkcja sprzętu medycznego (Meden-Inmed). W Koszalinie znajduje się siedziba i fabryka jednego z większych polskich producentów szyb samochodowych – przedsiębiorstwa NordGlass.

Oprócz zakładów przemysłowych w mieście istnieje szereg spółek zaopatrujących miasto w niezbędne media, m.in[42] Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji, Miejski Zakład Komunikacji, Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej[43], Zakład Energetyczny Energa.

Handel edytuj

Koszalin jest regionalnym ośrodkiem handlu. W mieście znajduje się wiele obiektów handlowych m.in. 3 centra handlowe, 3 domy handlowe oraz 1 dom towarowy. Istnieje wiele sieci supermarketów i dyskontów. W 2006 roku w mieście było 8 targowisk, z czego 7 z przewagą sprzedaży drobnodetalicznej[28].

W każdą niedzielę (poza świątecznymi) organizowana jest także giełda na placu Podożynkowym. Wraz z giełdą towarową, odbywa się również giełda samochodowa[44]. W mieście działają 2 hale typu cash and carry. Produktem regionalnym jest koszalińskie piwo Brok, sprzedawane głównie na terenach dawnego województwa koszalińskiego.

 
Rondo Kardynała Ignacego Jeża (droga krajowej nr 6 i droga nr 206)

Transport edytuj

Koszalin jest węzłem komunikacji pasażerskiej, znajduje się w nim dworzec autobusowy i kolejowy. Przez miasto prowadzą dwie drogi krajowe: nr 6 i nr 11, w granicach miasta łączą się również dwie drogi ekspresowe S6 (stanowiąca północną obwodnicę miasta) i S11 (która w przyszłości będzie stanowiła południowo-zachodnią obwodnicę miasta).

Transport drogowy edytuj

Drogi przechodzące przez Koszalin
Droga Trasa Ulica/osiedle
Droga ekspresowa S6 Kołbaskowo (plan.) – Zachodnia Obwodnica Szczecina (plan.) – GoleniówNowogardPłotyKołobrzegUstronie Morskie – Koszalin – Sianów (plan.) – Sławno (plan.) – SłupskLębork (bud.) – Gdynia* (bud.) – Sopot* – Gdańsk* – Obwodnica Metropolii Trójmiejskiej (plan.)

*w obecnym przebiegu (jako S6 tylko do otwarcia Trasy Kaszubskiej)

Osiedle Nowobramskie, Osiedle Morskie, Osiedle Unii Europejskiej, Osiedle Jamno-Łabusz
Droga ekspresowa S11 Kołobrzeg – Koszalin – Bobolice (bud.) – SzczecinekPiła (plan.) – Zachodnia Obwodnica PoznaniaPołudniowa Obwodnica PoznaniaKórnikŚroda Wielkopolska (plan.) – JarocinPleszewOstrów WielkopolskiKępno (plan./bud.) – Byczyna (plan.) – KluczborkOlesno (plan.) – Lubliniec (plan.) – Tarnowskie Góry (plan.) – Pyrzowice (plan.) Osiedle Nowobramskie
Droga krajowa nr 6 granica państwa (Kołbaskowo) – Szczecin* – Goleniów* – Koszalin – SławnoSłupsk* – Gdańsk* – Łęgowo

*częściowo jako droga ekspresowa S6

ul. Szczecińska, ul. Syrenki, ul. Bohaterów Warszawy, al. Monte Casino, ul. Juliana Fałata, ul. Gdańska
Droga krajowa nr 11 Kołobrzeg* – Koszalin* – BoboliceSzczecinek* – PiłaPoznań* – Ostrów Wielkopolski* – LubliniecBytom

*częściowo jako droga ekspresowa S11

ul. Morska, al. Armii Krajowej, ul. Krakusa i Wandy, ul. Gnieźnieńska
Droga wojewódzka nr 167 Koszalin – TychowoOgartowo ul. Połczyńska
Droga wojewódzka nr 206 Koszalin – PolanówMiastko ul. Orląt Lwowskich, ul. Romualda Traugutta, ul. Zwycięstwa

W czasach Polski Ludowej, do grudnia 1985 roku[45], w centrum miasta krzyżowały się dwie drogi państwowe – nr 50, biegnąca z Kołobrzegu przez Koszalin i Bobolice do Człuchowa[46] oraz nr 52 relacji Goleniów – Karlino – Koszalin – Słupsk – LęborkTrójmiasto[46].

Transport kolejowy edytuj

Koszalin posiada dwa dworce kolejowe: Koszalin i Koszalin Wąskotorowy, które znajdują się przy ulicy Armii Krajowej (kolej normalnotorowa) i Kolejowej (wąskotorowa).

Przez Koszalin przechodzą linie kolejowe:

Kolejka wąskotorowa działa w sezonie wakacyjnym jako kolej turystyczna w ramach wolontariatu Towarzystwa Koszalińskiej Kolei Wąskotorowej. Pociągi kursują na trasie do stacji Rosnowo Ośrodek.

Miejski transport zbiorowy edytuj

 
Koszaliński autobus Scania OmniCity na linii nr 11
 
Mapa linii autobusowych i wodnych w Koszalinie. (2023)

Miejskim przewoźnikiem transportowym jest firma MZK Koszalin. Miasto posiada 19 linii w tym dwie sezonowe 1M i 1U[47]. Łączny tabor wynosi 75 autobusów i dwa statki („Julek” i „Koszałek”)[48][49]. Na linie wyjeżdża codziennie 90% taboru niskopodłogowego. Do 2004 roku MZK Koszalin pozbył się wszystkich autobusów marki Ikarus, a wcześniej zrobiono to ze wszystkimi autobusami Jelcz. Od pewnego czasu koszaliński przewoźnik pozbywa się też turystycznych autobusów marki DAB[50].

W latach 1911–1937 w Koszalinie kursowały tramwaje, które zlikwidowano z powodu nasilenia ruchu kołowego na Bergstraße (obecna ul. Zwycięstwa), zużycia taboru oraz malejącej opłacalności ekonomicznej i recesji[51].

Historia koszalińskiego PKS-u sięga roku 1946. Od roku 1950 swoim zasięgiem przedsiębiorstwo objęło cały region[52].

Transport lotniczy edytuj

Około 23 km od miasta[53] znajduje się lądowisko Koszalin-Zegrze Pomorskie, wcześniej funkcjonujące jako lotnisko Koszalin-Zegrze Pomorskie będące zarazem powojskowym lotniskiem sportowym. Obecnie wykorzystuje je Aeroklub Koszaliński i Lotnicze Pogotowie Ratunkowe. Przewidziana jest jego reaktywacja jako lotnisko cywilne.

W 2013 powstało prywatne śmigłowcowe lądowisko Koszalin-Kospel oraz oddano ponownie do użytku również śmigłowcowe lądowisko Polanów leżące ok. 40 km na południowy zachód od miasta.

Około 115 km od Koszalina[54] znajduje się port lotniczy Szczecin-Goleniów, z którego wychodzą połączenia lotnicze do Warszawy, Wielkiej Brytanii, Irlandii, Norwegii i czarterowe do Egiptu.

W 2014 przy ul. Chałubińskiego oddano do użytku sanitarne lądowisko dla śmigłowców.

Transport rowerowy edytuj

Od 27 kwietnia 2018 roku w mieście funkcjonuje Koszaliński Rower Miejski dostarczany przez Nextbike Polska.

Infrastruktura techniczna edytuj

 
RTON Góra Chełmska (w oddali wieża)

Nadajniki radiowe:

Nadajniki telewizyjne:

Miasto wykorzystuje także sygnał z nadajnika w Sławoborzu.

Opieka zdrowotna edytuj

 
Szpital MSWiA

Szpitale publiczne edytuj

  • Szpital Wojewódzki im. Mikołaja Kopernika w Koszalinie
  • Szpital Specjalistyczny – Zespół Gruźlicy i Chorób Płuc w Koszalinie
  • Szpital MSWiA w Koszalinie[55]

Edukacja edytuj

 
Kampus Politechniki Koszalińskiej
 
I Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Dubois w Koszalinie

W 2007 roku w koszalińskich 15 szkołach podstawowych uczyło się 5839 dzieci, a w 14 gimnazjach 3546 uczniów. W szkołach średnich uczyło się 6710 osób[28]. Miasto w 2007 roku miało 9 liceów ogólnokształcących, 12 techników dla młodzieży, 5 liceów profilowanych dla młodzieży, 3 szkoły policealne, 5 zasadniczych szkół zawodowych, 6 szkół artystycznych[28].

W Koszalinie największą uczelnią jest Politechnika Koszalińska, na której studiowało 9006 osób (30 listopada 2012). Jest też trzecią uczelnią w woj. zachodniopomorskim pod względem liczby studentów[56]. Kampus przy ulicy Śniadeckich zostanie powiększony o Centrum Wiedzy Cognitarium Politechniki Koszalińskiej – nowy budynek z siedzibą biblioteki głównej Politechniki Koszalińskiej, uczelnianego archiwum, sal wykładowych i sal do pracy indywidualnej, będzie również miejsce na księgarnię akademicką, punkty usługowe wspierające korzystanie ze zbiorów, sale wystawowe dla zbiorów specjalnych, historycznych oraz dla prezentacji osiągnięć naukowych[57][58][59].

Decyzją Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudy w Koszalinie utworzona zostanie Wyższa Szkoła Straży Granicznej. Ustawa została podpisana 29 maja 2023 roku w Centrum Szkolenia Straży Granicznej w Koszalinie, a od października 2023 roku rozpocznie się pierwszy semestr[60][61][62].

Kultura i rozrywka edytuj

 
Bałtycki Teatr Dramatyczny im. Juliusza Słowackiego
 
Teatr Propozycji „Dialog” w Koszalinie w kamienicy z XV wieku, w której od 1464 roku mieszkał miejski kat[63].
 
Nowy gmach Filharmonii Koszalińskiej
 
Koszalińska Biblioteka Publiczna im. Joachima Lelewela
 
Amfiteatr im. Ignacego Jana Paderewskiego w Koszalinie
 
Muzeum w Koszalinie

Koszalin stanowi ośrodek kulturalny, w którym znajdują się m.in. teatry, kina, muzea, galerie, organizowane są festiwale i imprezy kulturalne. W Koszalinie znajduje się amfiteatr z widownią krytą stałym dachem, mogący gościć na trybunach 4,5 tys. widzów[64].

Uroczystym dniem miasta jest 23 maja, będący rocznicą nadania praw miejskich. Dni Koszalina są obchodzone w okresie od 23 maja do 2 czerwca[65].

W Koszalinie działają dwa artystyczne ośrodki kształcenia: Zespół Państwowych Szkół Muzycznych im. Grażyny Bacewicz i Państwowy Zespół Szkół Plastycznych im. Władysława Hasiora.

Teatry edytuj

Kina edytuj

Centra kultury, filharmonie, amfiteatr edytuj

Muzea edytuj

Festiwale edytuj

Co roku organizowane są w Koszalinie liczne imprezy i festiwale o zasięgu ogólnopolskim i międzynarodowym takie jak:

Sztuka współczesna edytuj

W latach 1986–2002 funkcjonowały w Koszalinie autorskie galerie sztuki współczesnej Andrzeja Ciesielskiego: Galeria Na Plebanii oraz Galeria Moje Archiwum. W latach 2005–2014 w budynku Koszalińskiej Biblioteki Publicznej działała Galeria Scena prowadzona przez Ryszarda Ziarkiewicza, przeniesiona ostatecznie do Centrum Kultury 105[71]. W latach 2011–2012 zorganizowany został Koszart – Festiwal Sztuki w Przestrzeni Publicznej.

W gmachu muzeum ma miejsca stała ekspozycja „Osieki 1963-81”, która jest przeglądem historii ważnych na kulturalnej mapie Polski Plenerów Osieckich.

Media edytuj

W Koszalinie mają siedzibę 4 rozgłośnie radiowe (Polskie Radio Koszalin, Eska Koszalin (dawniej Radio Północ), Radio Plus Koszalin (dawniej Vox FM Koszalin), Radio RMF Maxxx Pomorze), prywatna TV Max i studio TVP3 Szczecin. Regionalne pozycje prasowe to przede wszystkim: „Głos Koszaliński”, „Miasto”, „Teraz Koszalin” (później Nasze Miasto.pl), „Fakty Tygodnik Koszaliński”, „Impuls”, „Prestiż”, „Gazeta Ziemska” (miesięcznik samorządowy powiatu koszalińskiego). W mieście działa też lokalna redakcja ogólnopolskiego tygodnika opinii „Gość Niedzielny”.

Sport edytuj

 
Stadion im. Stanisława Figasa
 
Hala Widowiskowo-Sportowa w Koszalinie
 
Park Wodny Koszalin – koszaliński aquapark

W mieście działał klub koszykarski AZS Koszalin, zdobywca Pucharu Polski w koszykówce mężczyzn 2010, który w latach 2003–2019 występował w ekstraklasie. Obecnie jedynym zespołem występującym w najwyższej klasie rozgrywkowej są zdobywczynie Pucharu Polski (w sezonie 2007/2008) piłkarki ręczne Młynów Stoisław Koszalin (od 2004 w ekstraklasie). Ponadto Koszalin posiada wiele klubów sportowych w innych, niższych ligach. W II lidze znajdują się tenisiści stołowi KTS „Koszalinianin” Koszalin, w III lidze znajdują się piłkarze Bałtyku Koszalin.w 2021 do I ligi koszykówki awansowali koszykarze MKKS Żak Koszalin[72]

W mieście istnieje około 50 klubów sportowych. Ponad 8 tys. osób, z czego większość stanowią dzieci i młodzież, bierze udział w zajęciach sportowych i ćwiczeniach[73].

Jedną z ważniejszych organizacji sportowych jest Zarząd Obiektów Sportowych, będący spółką miejską, której przedmiotem działania jest stwarzanie warunków dla rozwoju sportu i rekreacji w mieście poprzez działalność gospodarczą[74]. ZOS zarządza największymi obiektami sportowymi w mieście: hala sportowa, sala judo, basen, skatepark, stadion „Bałtyk”, hala sportowa przy ul. Orlej. Spółka zarządza również Parkiem Wodnym Koszalin (w którym ma swoją siedzibę). Otwarty 31 lipca 2015 r. i znajdującym się przy ul. Rolnej 14 u podnóża Góry Chełmskiej. W mieście 2 duże obiekty sportowe posiada Gwardia Koszalin (stadion piłkarski, hala widowiskowo-sportowa „Gwardia” na 2000 miejsc). Koszalin posiada ponadto boisko golfowe[75], lodowisko, 5 obiektów, na których znajdują się korty tenisowe[76] oraz 1 ściankę wspinaczkową[77], Park Linowy, Motopark, kręgielnię w Galerii Kosmos. W mieście powstała też tzw. Sportowa Dolina.

W mieście rozwija się sport samochodowy. Od 1971 roku Automobilklub Koszaliński organizuje Rajd Monte Karlino. Impreza od roku 2009 została włączona do ogólnopolskiego cyklu Pucharu Polski Automobilklubów i Klubów.

Kluby sportowe edytuj

  • Piłka nożna: Gwardia Koszalin, Bałtyk Koszalin.
  • Armwrestling: UKS 16 Koszalin
  • Judo: Judo „Samuraj” Koszalin, Judo „Gwardia” Koszalin
  • Siatkówka: UKS Bronek Koszalin, Wilki Koszalin
  • Koszykówka: MKKS Żak Koszalin, KSKK Koszalin, Politechnika Koszalin, KUKS Koszalin, MKK Basket Koszalin
  • Piłka ręczna: Młyny Stoisław Koszalin, Szabel Koszalin, KSPR Gwardia
  • Tenis stołowy: KTS „Koszalinianin” Koszalin
  • Tenis ziemny: Bałtyk Koszalin
  • Lekkoatletyka: Klub Lekkoatletyczny „Bałtyk Koszalin”
  • Lotnictwo: Aeroklub Koszaliński
  • Rugby: Rugby Club Koszalin
  • Futbol amerykański: Korsarze Koszalin
  • Sporty wodne:MKS Znicz Koszalin klub pływacki, OSP ORW Klub Płetwonurków Mares, Jacht Klub Koszalin, Morski Klub Żeglarski Tramp
  • Sporty walki: Fight Club Koszalin, Koszaliński Klub Karate Kyokushin; Judo: KJ Samuraj Koszalin, Koszaliński Klub Oyama Karate, Akademicki Klub Karate Tradycyjnego (AKKT Koszalin); Taekwondo KKT Bałtyk, P.W Dragon Koszalin (MMA)
  • Strzelectwo sportowe: KKS Kaliber
  • Podnoszenie ciężarów: Atletyczny Klub Sportowy Koszalin
  • Szachy: AKSz Hetman Politechnika Koszalińska
  • Wspinanie: Klub wspinaczkowy Koszalin
  • Sporty Motorowe: Automobilklub Koszaliński
  • Stowarzyszenie Sportu Niepełnosprawnych „Start Koszalin”

Administracja edytuj

 
Modernistyczny budynek urzędu miasta. Pierwotnie ten projekt architektoniczny miał być zrealizowany w Szczecinie, później jednak zdecydowano się na Koszalin[78]
 
Plac Zwycięstwa w Koszalinie – pomnik marsz. Józefa Piłsudskiego, w tle gmach Delegatury Zachodniopomorskiego Urzędu Wojewódzkiego

Samorząd lokalny edytuj

Koszalin ma status miasta z prawami powiatu. Mieszkańcy wybierają 25 radnych do Rady Miejskiej w Koszalinie[79], w pięciu okręgach wyborczych (każdy po 5 radnych)[80]. Organem wykonawczym władz jest prezydent miasta, którym obecnie jest Piotr Jedliński. Siedzibą władz miasta jest modernistyczny ratusz na Rynku Staromiejskim.

Rada Miasta

Ugrupowanie 2002–2006[81] 2006–2010[82] 2010–2014[83] 2014–2018[84] 2018–2023[85]
Sojusz Lewicy Demokratycznej 9 (SLD-UP) 6 (LiD) 5 2
Forum samorządowe G-12 2
POPiS 10
Samoobrona 4
Prawo i Sprawiedliwość 4 3 5 6
Koalicja Obywatelska 19
Platforma Obywatelska 10 14 12
Nasz Prezydent 4
Koszalin Bezpartyjny 1
Lepszy Koszalin 3 6

Koszalin jest członkiem następujących organizacji i związków:

Urząd Miasta w Koszalinie zarządzany jest zgodnie z międzynarodowymi standardami określonymi w normach ISO 9001[87].

Podział administracyjny edytuj

 
Osiedla Koszalina (2023 rok)

Koszalin utworzył 17 jednostek pomocniczych miasta, zwanych osiedlami. W każdym z nich mieszkańcy wybierają radę osiedla, która liczy 15 członków. Rada wybiera organ wykonawczy – zarząd osiedla, w skład którego wchodzi przewodniczący, wiceprzewodniczący i sekretarz. Przewodniczący zarządu osiedla pełni jednocześnie funkcję przewodniczącego rady osiedla[88][89].

Osiedla samorządowe Koszalina:

  1. Bukowe”,
  2. Osiedle Jedliny”,
  3. im. Tadeusza Kotarbińskiego”,
  4. Lechitów”,
  5. Lubiatowo”,
  6. Morskie”,
  7. Na Skarpie”,
  8. Nowobramskie”,
  9. Rokosowo”,
  10. im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich”,
  11. Śródmieście”,
  12. Tysiąclecia”,
  13. im. Melchiora Wańkowicza”,
  14. Wspólny Dom”,
  15. Unii Europejskiej”,
  16. Raduszka”,
  17. JamnoŁabusz”,
  18. Kretomino[90].

Do 31 stycznia 2023 roku odbywają się konsultacje społeczne dotyczące utworzenia jednostki pomocniczej – Osiedle "Kretomino" oraz zmiany granic obecnego osiedla "Nowobramskie"[91]. Jest to związane ze zmianą granic administracyjnych Miasta Koszalin, które nastąpił 1 stycznia 2023 roku.

 
Sąd Okręgowy

Instytucje państwowe edytuj

Koszalin jest siedzibą władz powiatu koszalińskiego (gminy poza Koszalinem). Mieści się w nim wydział zamiejscowy urzędu marszałkowskiego, delegatura urzędu wojewódzkiego, sąd okręgowy, Regionalne Centrum Informacji Europejskiej, urząd celny, a także Zachodniopomorski Zarząd Dróg Wojewódzkich.

Miasto jest obszarem właściwości miejscowej Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Koszalinie[92].

Reprezentanci mieszkańców edytuj

Mieszkańcy Koszalina wybierają radnych do sejmiku województwa w okręgu IV. Posłów na Sejm wybierają z okręgu wyborczego nr 40, senatora z okręgu wyborczego nr 100.

W Koszalinie znajdują się 4 biura poselskie: Stanisława Gawłowskiego (PO), Jana Kuriaty (PO), Danuty Olejniczak (PO), Stanisława Wziątka (SLD) oraz 2 biura senatorskie: Grażyny Sztark (PO), Piotra Zientarskiego (PO).

Przy wyborach do Parlamentu Europejskiego, Koszalin znajduje się w okręgu wyborczym nr 13. W mieście znajduje się jedno biuro posła PE, tj. Zdzisława Chmielewskiego (PO).

Współpraca międzynarodowa edytuj

Następujące miasta i gminy są partnerskimi dla Koszalina[93]:

Dawne miasta partnerskie:

Bezpieczeństwo edytuj

 
Miejska Komenda PSP

W mieście znajduje się Miejska Komenda Policji, której obszarem działania jest Koszalin oraz powiat koszaliński. Miasto posiada dwa komisariaty policji, które oprócz terenów Koszalina obejmują obszar działania powiatu koszalińskiego. Komisariat Policji I obejmuje swym działaniem północno-wschodnią część miasta, natomiast Komisariat Policji II część południowo-zachodnią[95][96]. Zarówno pierwszy rewir, jak i drugi przyporządkowany jest 9 dzielnicowym. Ponadto MKP w Koszalinie posiada 4 sekcje (prewencji, ruchu drogowego, kryminalna, do walki z korupcją i przestępczością gospodarczą) oraz 7 zespołów administracyjnych.

Miasto jest położone w strefie nadgranicznej i zasięgiem służbowym obejmuje je placówka Straży Granicznej w Kołobrzegu z Morskiego Oddziału SG[97][98].

W Koszalinie mieści się Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej. Miasto posiada dwie jednostki ratowniczo-gaśnicze PSP, a także jedną jednostkę Wojskowej Straży Pożarnej z JW 1223. W mieście działają jeszcze dwie jednostki Ochotniczej Straży Pożarnej, tzn. OSP PKS Koszalin oraz OSP ORW Klub Płetwonurków „Mares”, który działa w strukturach krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego PSP[99].

Koszalin posiada straż miejską, do której zakresu działań należą przede wszystkim sprawy dotyczące czystości i porządku na terenie miasta. Zadania te wykonywane są w trakcie działań operacyjno-prewencyjnych oraz przy realizacji programów z zakresu bezpieczeństwa.

Wojsko w Koszalinie edytuj

Osobny artykuł: Garnizon Koszalin.

Przyjmuje się, iż charakter miasta garnizonowego Koszalin miał od pierwszej połowy XVIII wieku – kiedy to w mieście były dyslokowane jednostki armii pruskiej. Po I wojnie światowej w wyniku ograniczeń wynikających z postanowień traktatu wersalskiego w mieście była rozmieszczona stosunkowo niewielka liczba żołnierzy niemieckich.

Od 1945 roku w Koszalinie stacjonuje Wojsko Polskie. Jako pierwsze były dyslokowane w mieście jednostki 1 Warszawskiej Dywizji Kawalerii. Dynamiczny rozwój garnizonu koszalińskiego miał miejsce od 1948 roku. Wówczas w Koszalinie została utworzona Oficerska Szkoła Artylerii Przeciwlotniczej, której w 1967 roku nadano status wyższej uczelni wojskowej. Jednostka była kilkakrotnie przekształcana i obecnie funkcjonuje jako Centrum Szkolenia Sił Powietrznych im. Romualda Traugutta.

W Koszalinie w okresie powojennym stacjonowały dowództwa kilku związków taktycznych:

Ogólnie w całym okresie powojennym w Koszalinie stacjonowało kilkadziesiąt różnych jednostek i instytucji wojskowych zarówno podporządkowanych Ministerstwu Obrony Narodowej, jak i z pionu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Krótki czas po zakończeniu działań wojennych Koszalin był siedzibą dowództwa Okręgu Wojskowego, przebazowanego następnie do Bydgoszczy. Również w pierwszych latach po wojnie w Koszalinie stacjonowała Oficerska Szkoła Samochodowa następnie przeniesiona do Piły.

Wspólnoty wyznaniowe edytuj

 
Katedra Niepokalanego Poczęcia NMP
 
Cerkiew greckokatolicka Zaśnięcia Najświętszej Bogurodzicy
 
Cerkiew prawosławna Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny

Katolicyzm edytuj

Od XII do XVI wieku Góra Chełmska była miejscem kultu chrześcijańskiego. Na początku XIII wieku powstało sanktuarium maryjne. Miasto jest siedzibą diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej Kościoła rzymskokatolickiego. Koszalin posiada 8 parafii, które wchodzą w skład dekanatu Koszalin. Miasto posiada także parafię garnizonową pw. św. siostry Faustyny Kowalskiej. Głównym koszalińskim kościołem rzymskokatolickim jest katedra Niepokalanego Poczęcia NMP. W 1981 r. utworzono w Koszalinie Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej, jednak dopiero po poświęceniu nowego budynku przez Jana Pawła II w 1991 r. miasto stało się siedzibą seminarium. W mieście znajduje się 1 męskie zgromadzenie zakonne franciszkanów (w parafii pw. Podwyższenia Krzyża Świętego) oraz 4 zakony żeńskie: felicjanki, franciszkanki Rodziny Maryi, pallotynki, siostry szensztackie. Od 25 listopada 2020 roku miasto jest także drugą stolicą eparchii wrocławsko-koszalińskiej.

Prawosławie edytuj

Protestantyzm edytuj

 
Ewangelicko-augsburska kaplica św. Gertrudy oraz centrum parafialne z kaplicą Jezusa Dobrego Pasterza

Świadkowie Jehowy edytuj

  • zbory: Koszalin-Lechicka, Koszalin-Morska, Koszalin-Północ, Koszalin-Rokosowo, Koszalin-Rosyjski, Koszalin-Ukraiński, Koszalin-Wschód; zgromadzające się w 2 Salach Królestwa[112].

Buddyści edytuj

Judaizm edytuj

Ludzie związani z miastem edytuj

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Koszalinem.

Honorowi Obywatele Koszalina edytuj

Z tym tematem związana jest kategoria: Honorowi obywatele Koszalina.

Przypisy edytuj

  1. Koszalin w liczbach – Serwis Urzędu Miejskiego w Koszalinie, koszalin.pl/pl/page/koszalin-w-liczbach [dostęp 2023-01-20].
  2. Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2023-11-25] (pol.).
  3. Koszalin Centrum Pomorza. Nowa marka zaprezentowana, gk24.pl [dostęp 2018-03-13] (pol.).
  4. GUS, Rocznik Demograficzny 2022, strona 38, stat.gov.pl [dostęp 2023-09-29] (pol.).
  5. GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku, strona 15, stat.gov.pl [dostęp 2023-09-29] (pol.).
  6. Jarosław Ellwart, Pomorze Środkowe. Przewodnik turystyczny, Gdynia: Wyd. „Region”, 1999, ISBN 83-87400-26-2, OCLC 751182177 [dostęp 2020-09-21].
  7. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2014 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2014-07-24. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507. 
  8. Na podstawie rozporządzenia MSWiA z dnia 15 grudnia 2006 r. 7 wsi (i osad) zostały przemianowane jako „część miasta Koszalin” (Dz.U. z 2006 r. nr 240, poz. 1746, s. 12046–12047).
  9. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 lipca 2009 r. (Dz.U. z 2009 r. nr 120, poz. 1000, s. 8883).
  10. Kazimierz Ślaski: Bogusław II. W: Z dziejów Koszalina. T. VII. Poznań-Słupsk: Biblioteka Słupska, 1960, s. 71. przypis 7.
  11. Nro. 100 ao. 1214. W: Codex Pommeraniae diplomaticus. Bd. 1. Greifswald: E. A. Koch’s Verlagshandlung, Th. Kunike, 1862, s. 233–234.
  12. 163. (Cod. No. 100.). W: Robert Klempin: Pommersches Urkundenbuch. T. 1. Abt. 1, 786–1253. Stettin: 1868, s. 124–125.
  13. Hieronim Kroczyński, [w:] Kołobrzeg. Zarys dziejów, Wyd. Poznańskie Poznań 1979, s. 27.
  14. Wiesław Stachlewski, Koszalin i okolice, Warszawa: Sport i Turystyka, 1981, ISBN 83-217-2326-8, OCLC 69573569.
  15. a b Wacław Nowicki, Koszalin i okolice, Gdynia: Region, 2006, ISBN 83-60437-06-8, ISBN 978-83-60437-06-3, OCLC 749837194.
  16. Kalendarium Koszalina z lat 1945–1950 | Muzeum w Koszalinie.
  17. Dominika Czarnecka „Pomniki Wdzięczności Armii Czerwonej w Polsce Ludowej i w III Rzeczypospolitej” IPN 2015, ISBN 978-83-7629-777-4, s. 298.
  18. Kalendarium Koszalina z lat 1945–1950. Muzeum w Koszalinie. [dostęp 2010-08-15]. (pol.).
  19. Jan M. Piskorski, Bogdan Wachowiak, Edward Włodarczyk, Szczecin, zarys historii, Poznań: PTPN, 2002, ISBN 83-7063-338-2.
  20. Dominika Czarnecka „Pomniki Wdzięczności Armii Czerwonej w Polsce Ludowej i w III Rzeczypospolitej” IPN 2015, ISBN 978-83-7629-777-4, s. 300.
  21. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 stycznia 1954 r. w sprawie zmiany granic miasta Koszalina (Dz.U. z 1954 r. nr 6, poz. 17).
  22. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 listopada 1959 r. ws. zmiany granic miasta Koszalina (Dz.U. z 1959 r. nr 64, poz. 383).
  23. Dominika Czarnecka „Pomniki Wdzięczności Armii Czerwonej w Polsce Ludowej i w III Rzeczypospolitej” IPN 2015, ISBN 978-83-7629-777-4, s. 306.
  24. Uchwała Nr XXVII/225/88 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Koszalinie z dnia 29 grudnia 1988 r. ws. zmiany granic miasta Koszalina (M.P. z 1988 r. nr 36, poz. 337).
  25. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 lipca 2009 r. (Dz.U. z 2009 r. nr 120, poz. 1000).
  26. Koszalin od 1 stycznia będzie większy, nowych mieszkańców czekają zmiany, TVN24 [dostęp 2023-01-20] (pol.).
  27. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego, Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego [dostęp 2023-01-20] (pol.).
  28. a b c d e f g h i Dane dla jednostki podziału terytorialnego. [w:] Bank Danych Lokalnych [on-line]. Główny Urząd Statystyczny.
  29. 2.1 Warunki klimatyczne. W: Program Ochrony Środowiska dla Miasta Koszalina. Urząd Miejski w Koszalinie, 2008-04, s. 12. (Załącznik do Uchwały Nr XXI/207/2008 Rady Miejskiej w Koszalinie z dnia 20 marca 2008 r.).
  30. Historia pogody dla Koszalina. Weatherbase.com. [dostęp 2007-11-30]. (ang.).
  31. Lider Projekt: Lokalny Program Rewitalizacji Obszarów Miejskich dla Miasta Koszalina na lata 2010–2015. Koszalin: Urząd Miejski w Koszalinie, 2010, s. 12. (Załącznik do Uchwały Nr LVIII/682/2010 Rady Miejskiej w Koszalinie z dnia 23 września 2010 roku).
  32. Lider Projekt: Lokalny Program Rewitalizacji Obszarów Miejskich dla Miasta Koszalina na lata 2010–2015. Koszalin: Urząd Miejski w Koszalinie, 2010, s. 15. (Załącznik do Uchwały Nr LVIII/682/2010 Rady Miejskiej w Koszalinie z dnia 23 września 2010 roku).
  33. Zachodniopomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Szczecinie, nr rej. 6.
  34. O Strefie. Pomorska Agencja Rozwoju Regionalnego SA. [dostęp 2014-10-23].
  35. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 grudnia 2008 r. ws. słupskiej specjalnej strefy ekonomicznej (Dz.U. z 2013 r. poz. 836).
  36. Korzyści podatkowe. Pomorska Agencja Rozwoju Regionalnego SA. [dostęp 2014-11-15].
  37. Uchwała Nr XLV/540/2009 z 17 grudnia 2009 r. ws. zwolnienia od podatku od nieruchomości (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego z 2010 r., Nr 8, poz.139).
  38. Koszalin w liczbach | Serwis Urzędu Miejskiego w Koszalinie, koszalin.pl [dostęp 2023-01-20].
  39. Wynagrodzenia i ich struktura w województwie zachodniopomorskim w 2008 r., Szczecin: Urząd Statystyczny w Szczecinie, 2010, s. 43, 56, ISSN 2080-928X.
  40. Budżety JST » 2013 r. » Analizy budżetów JST » Wykonanie budżetów jst IV kwartał 2013 r. /Tab. 6 i Tab. 3. Regionalna Izba Obrachunkowa w Szczecinie. [dostęp 2014-10-02].
  41. M.P. z 1988 r. nr 32, poz. 292.
  42. Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w Koszalinie, mwik.koszalin.pl [dostęp 2018-05-30] (pol.).
  43. BIP – Urząd Miejski w Koszalinie.
  44. Giełda w Koszalinie – gdzie i kiedy jest otwarta?, KoszalinCity.pl, 21 maja 2021 [dostęp 2021-05-22] (pol.).
  45. Uchwała nr 192 Rady Ministrów z dnia 2 grudnia 1985 r. w sprawie zaliczenia dróg do kategorii dróg krajowych (M.P. z 1986 r. nr 3, poz. 16).
  46. a b Samochodowy atlas Polski 1:500 000. Wyd. V. Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 1979. ISBN 83-7000-017-7.
  47. Rozkład jazdy – MZK Koszalin. [dostęp 2023-05-15].
  48. Koszaliński statek „Julek” wraca na wody jeziora Jamno. [dostęp 2023-05-15].
  49. Nad morze bez korków z Koszalina? Szynobusem do Mielna, statkiem do Unieścia!. [dostęp 2023-05-15].
  50. Infobus, Koszalin: MZK sprzedaje Neoplany i DAB-y, 17.02.2010.
  51. pafnucy & włóczko: Tramwaje w Koszalinie. [dostęp 2008-07-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (14 czerwca 2008)]. (pol.).
  52. PKS Koszalin: Historia przedsiębiorstwa. [dostęp 2008-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-05-12)]. (pol.).
  53. Koszalin, rondo Solidarności – lotnisko Zegrze Pomorskie. Google Maps. [dostęp 2011-04-12].
  54. Koszalin, Szczecińska – port lotniczy Szczecin-Goleniów. Google Maps. [dostęp 2011-04-12].
  55. Lista szpitali MSWiA – Szpitale MSW – Służba Zdrowia MSW.
  56. Szkoły wyższe i ich finanse w 2012 r., Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2013, s. 83, 421, 422, ISSN 1506-2163.
  57. Politechnika Koszalińska, tu.koszalin.pl [dostęp 2023-05-30].
  58. Telewizja Polska S.A, Prezydent Duda: Centrum Wiedzy Cognitarium Politechniki Koszalińskiej to inwestycja propaństwowa [ZDJĘCIA], szczecin.tvp.pl [dostęp 2023-05-30] (pol.).
  59. Centrum Wiedzy Cognitarium w Koszalinie. Prezydent Duda: to ważny moment dla regionu – Wiadomości – polskieradio24.pl, polskieradio24.pl [dostęp 2023-05-30] (pol.).
  60. Andrzej Duda podpisał ustawę umożliwiającą powstanie Wyższej Szkoły Straży Granicznej w Koszalinie [wideo, zdjęcia], Głos Koszaliński, 29 maja 2023 [dostęp 2023-05-30] (pol.).
  61. Powstanie Wyższa Szkoła Straży Granicznej. Prezydent Andrzej Duda podpisał ustawę, Bankier.pl, 29 maja 2023 [dostęp 2023-05-30] (pol.).
  62. „Wiekopomna zmiana”. Powstanie Wyższa Szkoła Straży Granicznej w Koszalinie, www.tvp.info, 29 maja 2023 [dostęp 2023-05-30] (pol.).
  63. „Domek Kata” Kamienica Gotycka z XV w. :: Centrum Informacji Turystycznej Koszalin, cikit.koszalin.pl [dostęp 2023-05-05].
  64. Amfiteatr. Centrum Kultury 105. [dostęp 2014-11-08].
  65. (§ 3. Statut Miasta Koszalina) Uchwała Nr V/44/2003 Rady Miejskiej w Koszalinie z dnia 20 lutego 2003 roku (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego z 2003 r. Nr 25, poz. 347).
  66. Teatr Muzyczny Adria. oficjalna strona [dostęp 2021-03-30].
  67. Marcin Napierała: Helios ma już 54 kina. Właśnie zaczął działać sześciosalowy multipleks w Koszalinie. Wnętrza robią wrażenie. Wyborcza.pl. [dostęp 2023-05-11].
  68. Wielkie otwarcie kina Helios w Koszalinie!. [dostęp 2023-05-11].
  69. Oficjalna strona. [dostęp 2023-05-11].
  70. Noc Muzeów: Muzeum Komunikacji Miejskiej w Koszalinie. [dostęp 2023-05-11].
  71. Centrum Kultury 105 w Koszalinie :: Monografia „Zawsze w Centrum Kultury” – 40 lat Miejskiego Ośrodka Kultury i Centrum Kultury 105 w Koszalinie, ck105.koszalin.pl [dostęp 2018-09-18] (pol.).
  72. https://gk24.pl/zak-koszalin-w-finale-playoff-i-z-awansem-do-i-ligi/ar/c2-15614367.
  73. Sport w mieście. UM Koszalin. [dostęp 2014-11-08].
  74. Akt założycielski (Statut) Zarząd Obiektów Sportowych Sp. z o.o. w Koszalinie (tekst jednolity według stanu na dzień 8.11.2005 r.). BIP ZOS w Koszalinie.
  75. Boisko golfowe przy Politechnice Koszalińskiej.
  76. Korty tenisowe „Gwardia”, korty „Bałtyk”, korty Politechniki Koszalińskiej, korty w „Sportowej Dolinie”, korty przy zakładzie energetycznym.
  77. Ścianka wspinaczkowa na hali Politechniki Koszalińskiej.
  78. Jarosław Kociuba: Pomorze – Praktyczny przewodnik turystyczny po ziemiach Księstwa Pomorskiego. Szczecin: Walkowska, 2012, s. 528. ISBN 978-83-61805-49-6.
  79. Zarządzenie Nr 69/2014 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 4 marca 2014 r. ws. ustalenia liczby radnych (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego z 2014 r., poz. 1084).
  80. Uchwała Nr XLV/668/2014 Rady Miejskiej w Koszalinie z dnia 26 czerwca 2014 r. ws. zmiany uchwały w sprawie podziału Miasta Koszalina na okręgi wyborcze (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego z 2014, poz. 3169).
  81. Państwowa Komisja Wyborcza: Wybory samorządowe, wybory2002.pkw.gov.pl [dostęp 2017-06-17].
  82. Geografia wyborcza – Wybory samorządowe – Państwowa Komisja Wyborcza, wybory2006.pkw.gov.pl [dostęp 2017-06-17].
  83. Dituel Sp., Wybory Samorządowe 2010 – Geografia wyborcza – Województwo zachodniopomorskie – m. Koszalin, wybory2010.pkw.gov.pl [dostęp 2017-06-17].
  84. PKW | Samorząd 2014, samorzad2014.pkw.gov.pl [dostęp 2017-06-17].
  85. Radni Rady Miejskiej | Serwis Urzędu Miejskiego w Koszalinie, www.koszalin.pl [dostęp 2020-02-07].
  86. Członkowie. Stowarzyszenie Gmin i Powiatów Pomorza Środkowego. [dostęp 2011-04-13].
  87. ISO. UM w Koszalinie. [dostęp 2014-10-02].
  88. Uchwała Nr XXIV/268/2008 Rady Miejskiej w Koszalinie z dnia 10 czerwca 2008 r. (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego z 2008 r. Nr 56, poz. 1286, zmiana 2006 r. Nr 106, poz. 2555).
  89. Uchwała Nr XLVIII/568/2010 Rady Miejskiej w Koszalinie z dnia 25 lutego 2010 r. (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego z 2010 r. Nr 24, poz. 546).
  90. Koszalin ma nową dzielnicę. Radni zdecydowali o utworzeniu osiedla Kretomino, prk24.pl [dostęp 2023-05-14].
  91. Konsultacje społeczne dotyczące utworzenia jednostki pomocniczej – Osiedle „Kretomino" oraz zmiany granic Osiedla „Nowobramskie" | Serwis Urzędu Miejskiego w Koszalinie, koszalin.pl [dostęp 2023-01-20].
  92. Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 17 listopada 2003 r. (Dz.U. z 2003 r. nr 198, poz. 1925).
  93. Miasta partnerskie. UM Koszalin. [dostęp 2014-11-08].
  94. Koszalin zerwał współpracę partnerską z miastem Lida w Białorusi. portalsamorzadowy.pl, 2022-03-24. [dostęp 2022-03-27].
  95. Komisariat I. Komenda Miejska Policji w Koszalinie. [dostęp 2011-08-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-11)].
  96. Komisariat II. Komenda Miejska Policji w Koszalinie. [dostęp 2011-08-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-11)].
  97. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29 sierpnia 2005 r. (Dz.U. z 2005 r. nr 188, poz. 1580).
  98. Placówka Straży Granicznej w Kołobrzegu – Morski Oddział Straży Granicznej, www.morski.strazgraniczna.pl [dostęp 2019-06-03] (pol.).
  99. Wykaz OSP w KSRG w województwie zachodniopomorskim w lutym 2011 r.. Komenda Wojewódzka Państwowej Straży Pożarnej w Szczecinie, 2011-03-02. [dostęp 2011-08-14].
  100. Parafia Greckokatolicka pw. Zaśnięcia Najświętszej Bogurodzicy w Koszalinie, grekokatolicy.pl [dostęp 2022-05-03].
  101. Dekanat Koszalin, orthodox.pl [dostęp 2022-05-03].
  102. Kotakt – Adresy kościołów lokalnych [dostęp 2022-05-03].
  103. Zbory i placówki, chwe.pl [dostęp 2023-08-15].
  104. Zbory, adwent.pl [dostęp 2022-05-03].
  105. Zbory, kbwch.pl [dostęp 2022-05-03].
  106. Zbory, baptysci.pl [dostęp 2022-05-03].
  107. Koszalin, luteranie.pl [dostęp 2022-05-03].
  108. Parafie, metodysci.pl [dostęp 2022-05-03].
  109. Kontakt, kzkoszalin.pl [dostęp 2022-05-03].
  110. Wspólnoty lokalne, chrystusowi.pl [dostęp 2022-05-03].
  111. Zbory Kościoła Wolnych Chrześcijan, kwch.org [dostęp 2022-05-03].
  112. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2023-08-10].
  113. Buddyjski Ośrodek Medytacyjny Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu w Koszalinie.
  114. Uchwała Rady Miejskiej w Koszalinie nr XLI/673/94 z dnia 6 maja 1994.
  115. Uchwała Nr XXVI/239/96 Rady Miejskiej w Koszalinie z dnia 13 września 1996 roku.
  116. Uchwała Nr XIV/203/2004 Rady Miejskiej w Koszalinie z dnia 12 marca 2004 roku.
  117. Uchwała Nr XLII/474/2009 Rady Miejskiej w Koszalinie z dnia 29 października 2009 roku.
  118. Uchwała Nr XII/141/2011 Rady Miejskiej w Koszalinie z dnia 21 lipca 2011.
  119. Uchwała Nr XXIV/422/2020 Rady Miejskiej w Koszalinie z dnia 2 grudnia 2020 roku.
  120. Uchwała Nr XXIV/423/2020 Rady Miejskiej w Koszalinie z dnia 2 grudnia 2020 roku.
  121. Uchwała Nr XXXI/519/2021 Rady Miejskiej w Koszalinie z dnia 22 kwietnia 2021 roku.
  122. Uchwała Nr XLV/727/2022 Rady Miejskiej w Koszalinie z dnia 28 kwietnia 2022 roku.

Bibliografia edytuj

  • Z dziejów Koszalina, praca zbiorowa, Biblioteka Słupska, tom 7, Wydawnictwo Poznańskie i Polskie Towarzystwo Historyczne, Poznań – Słupsk 1960
  • Dzieje Koszalina, praca zbiorowa pod red. A. Lesińskiego i B. Drewniaka, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1967
  • Tadeusz Gasztold, Adam Muszyński, Hieronim Rybicki, Koszalin. Zarys dziejów, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1974

Linki zewnętrzne edytuj