Bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kielcach
Bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny – barokowa świątynia, z pozostałościami stylu romańskiego, zlokalizowana w centrum Kielc na „Wzgórzu Zamkowym”, jeden z najcenniejszych zabytków miasta. Obecnie kościół, dzwonnica oraz wieże sąsiedniego Pałacu Biskupów Krakowskich górują nad niską zabudową śródmieścia (obok katedry ciągnie się czerwony szlak miejski prowadzący przez zabytkowe i ciekawe turystycznie miejsca Kielc.
![]() | |||||||||||
kościół parafialny, katedra | |||||||||||
![]() Widok z północnego wschodu (2006) | |||||||||||
Państwo | |||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||||||||
Miejscowość | |||||||||||
Adres |
pl. Najświętszej Maryi Panny 3 | ||||||||||
Wyznanie | |||||||||||
Kościół | |||||||||||
Parafia |
katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kielcach | ||||||||||
Wezwanie | |||||||||||
| |||||||||||
| |||||||||||
Położenie na mapie Kielc ![]() | |||||||||||
Położenie na mapie Polski ![]() | |||||||||||
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego ![]() | |||||||||||
![]() | |||||||||||
Strona internetowa |
Świątynia, kaplica ogrójcowa z 1760 r. oraz dzwonnica z połowy XVII w. jako zespół katedralny zostały wpisane do rejestru zabytków nieruchomych[1]. W budynku znajduje się wiele zabytków ruchomych m.in. ołtarze, kielichy, monstrancje. Część z nich jest umieszczona w skarbcu i aby go zwiedzić należy wcześniej umówić się na wizytę[2].
Ważne daty z historii katedry
edytuj- 1171 – bp krakowski Gedeon ufundował niewielki kościół w stylu romańskim. Według Jana Długosza świątynia wzniesiona z ciosów kamiennych posiadała dwie przylegające do prezbiterium wieże.
- 1213 – bp krakowski Wincenty Kadłubek przeniósł istniejącą od XI wieku parafię z kościoła św. Wojciecha do kolegiaty przy jednoczesnym poświęceniu świątyni.
- 1244 – przypuszczalne spalenie kolegiaty przez księcia Konrada mazowieckiego.
- po 1244 – odbudowa świątyni i prawdopodobnie wymiana posadzki z ornamentowanych płytek ceramicznych.
- 1260 – zniszczenie kolegiaty przez Tatarów.
- 1295 – po odbudowie ze zniszczeń, Kielce otrzymały przywilej na obwarowanie miasta (także kolegiaty).
- 1514 - bp Jan Konarski dobudował kamienną zakrystię.
- 1583 – bp krakowski Piotr Myszkowski ukończył przedłużanie nawy w kierunku zachodnim. Kościół zaczął przybierać formę krzyża, którego ramię poprzeczne stanowiły wieże z małymi nawami bocznymi.
- ok. 1600 – Wojciech Piotrowski, audytor sądu biskupiego (krakowskiego) ofiarował kościołowi obraz z wizerunkiem Matki Boskiej Łaskawej.
- 1632-1635 – okres prac budowlanych przy prezbiterium i przedłużaniu naw. Zbudowano nawy boczne. Utworzenie nowego wejścia do budynku od strony północnej oraz wykonano marmurowe portale. Portal zachodni ufundował Jan Albrecht Waza.
- 1636 – ks. Stanisław Pancerius ufundował sukienkę z klejnotami, zdobiącą obraz Matki Boskiej Łaskawej.
- 1642 – erygowano Arcybractwo Różańcowe.
- 1647 – sprowadzono z katedry wawelskiej w Krakowie renesansowy ołtarz, który w XVIII wieku został przeniesiony z Kielc do Bodzentyna (znajduje się tam do dziś).
- 1710 – budowa ołtarzy św. Jana Kantego i św. Antoniego.
- 1719 – bp krakowski Kazimierz Łubieński wydał polecenie rozbiórki dwóch średniowiecznych wież i rozpoczęcie prac nad przebudową kościoła. Jego ideę kontynuował brat Bogusław wraz z ks. kanonikiem Weysem. Wyrównano wysokość sklepień, ujednolicono wygląd naw bocznych, poszerzono i wydłużono prezbiterium dobudowując od południa zakrystię, a od północy kapitularz ze skarbcem; obłożono część zewnętrznych murów ciosem kamiennym ze starego romańskiego kościoła.
- 10 kwietnia 1728 – konsekracja kolegiaty oraz połączenie jej krytym przejściem z Pałacem Biskupów Krakowskich i kościołem św. Trójcy.
- 1730 – Szymon Czechowicz, artysta malarz, namalował obraz Matki Boskiej Wniebowziętej – centralną część ołtarza głównego.
- 1726-1765 – krakowscy rzeźbiarze wykonali ołtarz główny oraz większość ołtarzy bocznych, ławki, ambony i loże biskupie.
- 1793 – pierwsze, a zarazem ostatnie przed rozbiorami obrady Sejmiku Ziemskiego woj. Sandomierskiego, które wcześniej odbywały się w opatowskiej kolegiacie.
- 1805 – kolegiata podniesiona do godności katedry.
- 1818 – powrót do tytułu kolegiaty z dodatkiem "insignis".
- 1827 – Jan Paweł Woronicz, bp krakowski rozebrał okalające kościół mury oraz kryty korytarz prowadzący do pałacu.
- 1850 – ks. Majerczak zarządził wyzłocenie kościelnych ołtarzy.
- 1869-1872 – bp krakowski Majerczak i jego następca Tomasz Kuliński (od 1882 r. bp kielecki) przeprowadzili gruntowne prace budowlane według projektu Franciszka Ksawerego Kowalskiego. Przebudowie uległy dzwonnice, wzniesiono nową sygnaturkę oraz elewację zachodnią i szczyt wschodni kościoła, dzięki czemu nabrał barokowego wyglądu. We wnętrzu dotychczasową kaplicę chrzcielną zamieniono na kruchtę, oddzielając ją od nawy północnej przepierzeniem oraz położono nową posadzkę z marmurów słopieckich i brudzkowskich.
- 1870 – rozebranie dalszej części krytego korytarza, prowadzącej do kościoła św. Trójcy.
- 1873 – wydzielenie z diecezji krakowskiej nowej diecezji kieleckiej, której centrum była kielecka kolegiata.
- 1883 – kolegiata ponownie podniesiona do godności katedry.
- 1892 – Tomasz Kuliński (bp kielecki) przeprowadził gruntowny remont katedry. Usunięto zewnętrzne tynki, zstępując je nowymi o szlachetnej fakturze, przebudowano gzymsy i ozdobiono metodą sztukateryjną sklepienia w pierwszych trzech przęsłach naw. Podwyższono poziom ołtarza głównego. Antoni Strzałecki wraz z braćmi ozdobił świątynię polichromią.
- 1894-1895 – na przedłużeniu nawy północnej, wzniesienie kaplicy Pana Jezusa kosztem kapitularza.
- 1898 – krakowscy artyści Stefan Matejko, Franciszek Bruzdowicz, Kasper Żelechowski, Leonard Strojnowski i kierujący pracami Piotr Niziński pokryli wnętrza katedry polichromią.
- 1912-1914 – zainstalowano nowe organy, przebudowano chór muzyczny, sklepienia prezbiterium oraz położono w nim nową polichromię. Przemalowanie kaplicy Pana Jezusa (Franciszek Nowakowski).
- 1939 – pokryto część dachu świątyni blachą miedzianą.
- 1945-1948 – pokryto resztę dachu oraz wybito od południa nowe wejście i przyozdobiono je marmurowym portalem.
- 1949 – wzmocnienie absydy prezbiterium.
- 1950-1951 – konserwacja polichromii.
- 1953 – odnowiono ambonę i odnowiono ołtarz św. Jana Kantego.
- 1955 – przyozdobienie świątyni Tryptykiem Łagiewnickim.
- 28 września 1971 – uroczyste obchody 800-lecia świątyni. Nadanie jej honorowego tytułu bazyliki mniejszej oraz udostępnienie turystom skarbca i podziemia katedralnego.
- 1982 – bazylika katedralna uznana za Ogólnodiecezjalne Sanktuarium Maryjne.
- 1984-1986 – umieszczenie pamiątkowych tablic poświęconych ofiarom i uczestnikom ostatnich zmagań o utrzymanie i odzyskanie wolności w latach 1939–1945.
- 1990-1991- rozpoczęto prace przy urządzaniu pl. Jana Pawła II oraz odnowiono zewnętrzne lica ścian bazyliki katedralnej.
- 3 czerwca 1991 – koronacja obrazu Matki Boskiej Łaskawej przez papieża Jana Pawła II.
- 2007 – modernizacja pl. Jana Pawła II oraz budowa nowego ołtarza na tym placu, wymiana pokrycia dachowego świątyni
Organy
edytujSzafa organowa pochodzi z organów Ignacego Foglera z 1768 roku. W 1911 firma Rieger wybudowała nowe organy 30-głosowe o 2 manuałach, zachowując starą szafę. Obecny instrument, to wynik przebudowy dawnych organów tej firmy przez firmę Zygmunta Kamińskiego z Warszawy, w latach 1969-1970. Dokonano wtedy poszerzenia i przekonstruowania dyspozycji, dodając trzeci manuał. Zwiększono również skalę manuałów (C-a3) i pedału (C-f3). Wprowadzono również trakturę elektro-pneumatyczną, wstawiono nowy kontuar i boczne segmenty piszczałek. Ostatni remont instrumentu wykonała firma Zakłady Organowe Zych[3][4].
Dyspozycja instrumentu:
Manuał I | Manuał II | Manuał III | Pedał |
---|---|---|---|
Hauptwerk | Oberwerk | Schwellwerk | |
1. Prinzipal 16’ * | 1. Amabilis 16’ * | 1. Bourdon 16' * | 1. Majorbass 32’ ** |
2. Prinzipal 8’ * | 2. Geigenprinzipal 8’ * | 2. Prizipal Amabile 8’ | 2. Principalbass 16’ |
3. Viola da Gamba 8’ * | 3. Flûte Harmonique 8’ * | 3. Konzertflöte 8’ | 3. Violonbass 16’ |
4. Salicional 8’ * | 4. Lieblich Gedackt 8’ | 4. Gedackt 8’ | 4. Subbas 16’ |
5. Hohlflöte 8’ * | 5. Octave 4’ * | 5. Gambe 8’ | 5. Octavbass 8’ |
6. Doppelflöte 8’ * | 6. Flûte Octaviante 4’ * | 6. Aeoline 8’ * | 6. Cello 8’ |
7. Octave 4’ * | 7. Nasard 2 2/3’ | 7. Vox Coelestis 8’ * | 7. Bassflöte 8’ |
8. Rorhflöte 4’ * | 8. Flautino 2’ * | 8. Traversflöte 4’ | 8. Pousaune 16’ |
9. Superoctave 2’ * | 9. Terz 1 3/5’ | 9. Piccolo 2’ | 9. Trompetenbass 8’ |
10. Cornett III-V fach* | 10. Progressio II-IV fach | 10. Harmonia Aetheria IV fach* | |
11. Mixtur VI fach* | 11. Clarinette 8’ | 11. Trompet 8’ | |
12. Trompet 8’ * | 12. Oboe 8’ | ||
13. Vox Humana 8’ |
Dzwony
edytujW wieży Katedry znajdują się:
- 24 dzwonowy kurant odlany w holenderskiej pracowni Petit & Fritsen, który co godzinę wygrywa melodie.
- 2 dzwony zegarowe
- 6 dzwonów kołysanych, w tym 2 spoczywające na parterze.
Na poziomie zegara zawieszone są 4 dzwony. Jeden z nich został odlany w 1899, a trzy pozostałe w 2007. zastąpiły one 2 zabytkowe instrumenty, obecnie nieużywane[5][6].
Imię | Ton | Waga (kg) | Średnica (cm) | Rok Odlania | Ludwisarz |
---|---|---|---|---|---|
św. Stanisław Kostka | g' | ok. 700 kg | 105 cm | 2007 | Ludwisarnia Felczyńskich, |
św. Kazimierz | f' | ok. 970 kg | 117 cm | ||
prawdopodobnie Jezus[5] | d' | ok. 1800 kg | 148 cm | 1899 | Antoni Zwoliński, |
Jan Paweł II | c' | ok. 2400 kg | 157 cm | 2007 | Ludwisarnia Felczyńskich, |
Galeria
edytuj-
Widok z północnego zachodu (2010)
-
Fasada (2020)
-
Wejście boczne (2013)
-
Wnętrze bazyliki (2022)
-
Absyda (2013)
-
Dzwonnica (2010)
-
Kaplica ogrójcowa (2010)
Przypisy
edytuj- ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 stycznia 2025, s. 17 [dostęp 2022-08-26] .
- ↑ Zwiedzanie - Bazylika katedralna - Parafia Katedralna pw. Wniebowzięcia NMP [online], Zwiedzanie - Bazylika katedralna - Parafia Katedralna pw. Wniebowzięcia NMP [dostęp 2019-10-27] .
- ↑ Organy - Historia bazyliki - Bazylika katedralna - Parafia Katedralna pw. Wniebowzięcia NMP [online], Organy - Historia bazyliki - Bazylika katedralna - Parafia Katedralna pw. Wniebowzięcia NMP [dostęp 2020-12-01] .
- ↑ Adam Bednarz , Kielce ( Bazylika katedralna Wniebowzięcia NMP) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2025-01-29] .
- ↑ a b Kielce - Dzwony Bazyliki Katedralnej pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Igor Dzwony 2020-09-30. [dostęp 2025-01-29].
- ↑ a b Kielce - Dzwony katedry pw. Wniebowzięcia NMP [Dzwony w Wieżach Polski #288]. The Bells of Poland 2024-10-07. [dostęp 2025-01-29].
Linki zewnętrzne
edytuj- Strona internetowa Katedry Kieleckiej. katedrakielce.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-12-06)].
- Wirtualny spacer po Katedrze
- Archiwalne zdjęcia kościoła w bibliotece Polona