Rezerwat przyrody – obszarowa forma ochrony przyrody o różnym statusie ochrony i zasadach wyznaczania w różnych krajach świata.

Tablica informacyjna rezerwatu przyrody w Lesie Bielańskim w Warszawie
Tablica informacyjna rezerwatu przyrody na Węgrzech

Rezerwaty przyrody na świecie edytuj

Formy ochrony przyrody zwane rezerwatami istnieją w wielu państwach świata[1]. Z reguły są to chronione przepisami prawnymi i wyłączone z użytkowania obszary przeznaczone na cele ochrony przyrody oraz prowadzenia badań naukowych, a dostęp do nich osób postronnych jest mniej lub bardziej ograniczony[2]. Zazwyczaj są one mniejsze od parków narodowych[3]. Brak jest jednak jednorodnej, międzynarodowej definicji rezerwatów oraz jednorodnych kryteriów ich wyznaczania, a obiekty tego typu w różnych krajach mogą być inaczej zarządzane i chronione[2].

Rezerwaty przyrody w Polsce edytuj

Liczba rezerwatów w Polsce stopniowo rośnie, w 2000 r. było ich 1307, w 2005 r. – 1395, w 2010 r. – 1463, w 2013 r. – 1480, a w 2021 r. – 1505. Według danych z 2022 roku liczba obiektów tego typu osiągnęła 1512, a ich całkowita powierzchnia wynosiła 171 336,5 ha, co stanowi 0,6% powierzchni kraju. Najwięcej rezerwatów znajdowało się w województwie mazowieckim (189), najmniej w województwie opolskim (38). Średnia w skali kraju wielkość obiektów wynosiła 113,3 hektarów, najmniejsza była w województwie opolskim (26,3 ha), największa w województwie warmińsko-mazurskim (304,1 ha). W ostatnich latach wzrasta odsetek powierzchni rezerwatów objętej ochroną ścisłą (10,6% w roku 2022)[4].

Podstawy prawne edytuj

W Polsce rezerwaty przyrody to jedna z obszarowych form ochrony przyrody. Rezerwat przyrody w brzmieniu Ustawy o ochronie przyrody z 2004 r. (art. 13 ust. 1)[5]:

...obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi.

Zasady funkcjonowania edytuj

 
Zakazy obowiązujące na obszarze rezerwatów przyrody. Tablica na terenie rezerwatu przyrody Dęby w Meszczach

Przedmiotem ochrony w rezerwacie może być całość przyrody lub szczególne jej składniki, w tym fauna, flora, mykobiota oraz twory przyrody nieożywionej.

Cały obszar rezerwatu albo jego części mogą podlegać ochronie ścisłej, ochronie czynnej lub ochronie krajobrazowej. Ochrona ścisła polega na nieingerencji w naturalne procesy, ochrona czynna dopuszcza wykonywanie zabiegów ochronnych (np. usunięcie drzew zacieniających stanowisko cennego gatunku rośliny), a ochrona krajobrazowa polega na prowadzeniu gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej w sposób uwzględniający potrzeby przedmiotu ochrony.

Rezerwat ustanawiany jest na mocy zarządzenia regionalnego dyrektora ochrony środowiska. Likwidacja lub zmniejszenie rezerwatu są możliwe wyłącznie w przypadku bezpowrotnej utraty jego wartości przyrodniczych. Dla rezerwatu sporządza się na okres 20 lat tzw. plan ochrony – dokument określający cele ochrony, zadania ochronne do wykonania oraz reguły udostępnienia rezerwatu. Plan taki zatwierdza regionalny dyrektor ochrony środowiska.

 
Rezerwat krajobrazowy na Szczelińcu Wielkim udostępniony jest do zwiedzania
 
Rezerwat słonoroślowy Owczary
 
Rezerwat stepowy Góry Wschodnie
 
Rezerwat leśny Buczyna nad Słupią

Rodzaje rezerwatów przyrody w Polsce edytuj

Od początku istnienia w Polsce zdefiniowanej prawnie ochrony rezerwatowej wyróżnia się dziewięć rodzajów rezerwatów. W zależności od głównego przedmiotu ochrony są to[6]:

Rodzaj rezerwatu[6] Liczba obiektów[4] Średnia powierzchnia (ha)[4] Łączna powierzchnia (ha)[4] Powierzchnia ochrony ścisłej (ha)[4] Przedmiot ochrony[7]
leśny 751 91 68598 11601 Pozostałości i fragmenty dawnych puszcz o charakterze pierwotnym, typy zbiorowisk leśnych, stanowiska drzew na granicach zasięgu
florystyczny 160 31 5035 571 Populacje i siedliska gatunków lub grup gatunków roślin zarodnikowych i kwiatowych oraz grzybów kapeluszowych i porostów
torfowiskowy 191 99 18926 1186 Zbiorowiska i gatunki torfowisk niskich, przejściowych i wysokich
faunistyczny 119 339 40357 1467 Populacje i siedliska ssaków, ptaków, gadów, płazów, ryb i bezkręgowców
krajobrazowy 102 228 23287 2736 Krajobrazy o cechach naturalnych, charakterystyczne dla poszczególnych regionów geograficznych, często z występującymi zabytkami
przyrody nieożywionej 76 27 2104 445 Odkrywki geologiczne, zjawiska krasowe, gleby, formy skalne, jaskinie, szata naciekowa, stanowiska skamieniałości, przykłady erozji i innych procesów kształtujących powierzchnię ziemi, utwory geologiczne, wydmy
wodny 75 166 12483 164 Wody jezior, rzek, potoków i morza wraz ze zbiorowiskami roślin i gatunkami zwierząt
stepowy 35 15 516 14 Murawy ciepłolubne, głównie na podłożu wapiennym i gipsowym
słonoroślowy 3 10 30 0 Słonorośla nadmorskie i śródlądowe

Począwszy od 2005 roku istnieje dodatkowo podział na typy i podtypy mające przypisane oznaczenia kodowe. Stosuje się równolegle dwa podziały, ze względu na główny przedmiot ochrony oraz dominujący typ ekosystemów (każdy rezerwat może zostać przypisany do jednego rodzaju, dwóch typów i dwóch podtypów)[6]. Pozwala to na dokładniejsze określenie zasobów przyrodniczych danego rezerwatu oraz sprawniejsze zarządzanie siecią obszarów chronionych.

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. Baza danych na temat obszarów chronionych na świecie (www.protectedplanet.net). Dostęp 9.04.2012
  2. a b MICHAEL ALLABY. "nature reserve." A Dictionary of Ecology. 2004. Encyclopedia.com. Dostęp 9.04.2012
  3. nature reserve, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2022-10-06] (ang.).
  4. a b c d e GUS. Ochrona środowiska 2023. „Ochrona Środowiska”, s. tab.180-181, 2023-11-30. Marta Wojciechowska. Warszawa: Zakład Wydawnictw Statystycznych. ISSN 0867-3217. [dostęp 2024-01-03]. (pol.). 
  5. Tekst ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2022 r. poz. 916)
  6. a b c Tekst rozporządzenia z dnia 30 marca 2005 r. w sprawie rodzajów, typów i podtypów rezerwatów przyrody (Dz.U. z 2005 r. nr 60, poz. 533)
  7. Rodzaje, typy i podtypy rezerwatów przyrody., www.kp.org.pl [dostęp 2019-08-21].

Linki zewnętrzne edytuj