Torfowisko wysokie

rodzaj torfowisk

Torfowisko wysokie, zwane też mszarem lub rojstem – formacja powstająca w procesie narastania złoża torfowego i odcięcia jego roślinności od wód gruntowych, wskutek czego jest ono zasilane jedynie przez wody opadowe.

Torfowisko wysokie w Parku Narodowym „Bory Tucholskie”

Budowa i pochodzenie

edytuj

Torfowiska wysokie zazwyczaj charakteryzują się wyniesionym ponad otoczenie pokładem torfu. Do najbardziej typowych obiektów w tej grupie należy kilkadziesiąt związanych z pobrzeżem Bałtyku torfowisk kopułowych typu bałtyckiego, w których środkowa część jest płaska i silnie wypiętrzona w stosunku do żyźniejszego, często podtopionego okrajka. Utrzymanie odpowiedniej wilgotności warstwy powierzchniowej możliwe jest dzięki porowatej strukturze torfu i jego zdolności do podciągania słupa wody. W innych rejonach budowa złoża torfu może być mniej wypukła, np. w Polsce północno-wschodniej znane są formy o charakterze płaskich mszarów z dominacją brunatnych i czerwonych torfowców. Z powodu uzależnienia od wód opadowych torfowiska wysokie przejawiają dużą wrażliwość na warunki klimatyczne i rozwijają się głównie w miejscach o utrudnionym odpływie, np. w wododziałach, często też powstają wskutek dalszego rozwoju torfowisk przejściowych zarastających jeziora dystroficzne lub wskutek postępującego rozwoju zbiorowisk torfotwórczych w dolinach rzecznych. Przy szczególnie wysokich średnich opadach (ponad 2000 mm/rok) mogą się formować nawet na stromych zboczach.

Roślinność

edytuj
 
Torfowiec kończysty, jeden z gatunków torfowców typowy dla fazy dolinkowej
 
Torfowiec magellański, jeden z gatunków torfowców typowych dla fazy kępkowej

Zbiorowiska roślinne mają budowę kępkowo-dolinkową, co warunkuje stopniowe narastanie torfowiska. Mogą tu występować jedynie rośliny o małych wymaganiach, odporne na zakwaszenie, niedobór azotu i innych biogenów. Powierzchnię takiego torfowiska zwykle porastają głównie torfowce Sphagnum spp. oraz owadożerne rosiczki Drosera spp., bagno zwyczajne Ledum palustre, żurawina błotna Oxycoccus palustris i inne.

Roślinność torfowisk wysokich odzwierciedla ich złożoną, kępkowo-dolinkową, strukturę. W warunkach środkowoeuropejskich występują na nich następujące zbiorowiska roślinne:

roślinność kępkowa
roślinność dolinkowa
roślinność okrajkowa

Zagrożenia i ochrona

edytuj

Torfowiska wysokie można oglądać m.in. w rezerwatach „Staniszewskie Błoto”, „Kurze Grzędy” czy „Bagna Izbickie” w województwie pomorskim. Poza tym w północnej Polsce znanych jest kilkadziesiąt obiektów tego typu, wszystkie silnie zdegradowane na skutek melioracji i zalesiania. Pierwotne, nieleśne zbiorowiska roślinne ustąpiły tam borom bagiennym.

Interesujące – choć odmienne – torfowiska wysokie, charakteryzujące się m.in. występowaniem kosodrzewiny Pinus mugo, spotkać można w górach, np. w Kotlinie Nowotarskiej, na Równi Pod Śnieżką czy w rezerwacie „Torfowisko pod Zieleńcem”. Względnie uboga fauna i flora torfowisk wysokich charakteryzuje się wysokim odsetkiem gatunków reliktowych, głównie z okresu ostatniego zlodowacenia. Należą tu m.in. brzoza karłowata Betula nana i malina moroszka Rubus chamaemorus[2].

Natomiast w Europie największym (250 km²) zachowanym torfowiskiem tego typu są Mchy Jelniańskie położone w dorzeczu Dźwiny.

W systemie Natura 2000 torfowiska wysokie w fazie niezdegenerowanej są uznane za priorytetowe siedlisko przyrodnicze o kodzie 7110 – Torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe), natomiast zdegenerowane za siedlisko przyrodnicze 7120 – Torfowiska wysokie zdegradowane zdolne do naturalnej i stymulowanej regeneracji[1].

Przypisy

edytuj
  1. a b Maria Herbichowa, Joanna Potocka: 7110 – *Torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe). W: Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Jacek Herbich (red.). T. 2: Wody słodkie i torfowiska. Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 115-139. ISBN 83-86564-43-1. (pol.).
  2. Maria Herbichowa, Paweł Pawlaczyk, Robert Stańko: Ochrona wysokich torfowisk bałtyckich na Pomorzu – Doświadczenia i rezultaty projektu LIFE04NAT/PL/000208 PLBALTBOGS Conservation. Wydawnictwo Klubu Przyrodników, 2007. ISBN 978-83-87846-96-1.