Województwo podlaskie

województwo w Polsce

Województwo podlaskie – jednostka podziału administracyjnego Polski, jedno z 16 województw. Położone jest w północno-wschodniej części kraju. Przez jego środek przepływa Narew. Siedzibą władz województwa jest Białystok. Na dzień 1 stycznia 2022 województwo miało około 1,1 mln mieszkańców[3]. Obejmuje obszar 20 187,02 km²[2].

województwo podlaskie
województwo
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Kod ISO 3166-2

PL-PD

TERYT

20

Siedziba wojewody i sejmiku

Białystok

Wojewoda

Jacek Brzozowski[1]

Marszałek

Artur Kosicki

Powierzchnia (31 grudnia 2017)

20 187,02[2] km²

Populacja (1 stycznia 2022)
• liczba ludności


1 148 720[3]

• gęstość

57 os./km²

Urbanizacja

60,32%

Tablice rejestracyjne

B

Adres Urzędu Wojewódzkiego:
ul. Mickiewicza 3
15-213 Białystok
Adres Urzędu Marszałkowskiego:
ul. Wyszyńskiego 1
Białystok
Podział administracyjny
Plan województwa podlaskiego
Liczba miast na prawach powiatu

3

Liczba powiatów

14

Liczba gmin miejskich

13

Liczba gmin miejsko-wiejskich

27

Liczba gmin wiejskich

78

Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie Polski
Strona Urzędu Wojewódzkiego
Strona Urzędu Marszałkowskiego

Historia edytuj

 
Województwa z lat 1975–1998 z granicą obecnego województwa podlaskiego

Województwo podlaskie zostało utworzone w 1999 roku z województw poprzedniego podziału administracyjnego:

Województwo posiada fragmenty pierwotnej Puszczy Białowieskiej oraz unikatowe bagna w dolinie Biebrzy i rozlewiska Narwi. Wyróżnikiem jest także wielokulturowość i wielowyznaniowość jego mieszkańców.

Geografia edytuj

Według danych z 1 stycznia 2014 r. powierzchnia województwa wynosiła 20 187,02 km², co stanowi 6,5% powierzchni Polski[4].

Położenie administracyjne edytuj

Województwo jest położone w północno-wschodniej Polsce i graniczy z[5]:

oraz z województwami:

Położenie fizycznogeograficzne edytuj

Województwo podlaskie znajduje się na terenach Niziny Podlaskiej, Pojezierza Suwalskiego i Niziny Mazowieckiej. Krajobraz urozmaicony, ukształtowany na północy podczas zlodowacenia bałtyckiego, na pozostałym obszarze podczas zlodowacenia środkowopolskiego. Najwyższe wzniesienia występują na północy, gdzie dominuje krajobraz pagórkowaty pojezierny, obejmujący pojezierza: Zachodniosuwalskie, Wschodniosuwalskie, Ełckie, oraz sandrowy pojezierny (Równina Augustowska); w środkowej i południowej części przeważają równiny peryglacjalne (wysoczyzny: Kolneńska, Białostocka, Wysokomazowiecka, Drohiczyńska, Wzgórza Sokólskie, Międzyrzecze Łomżyńskie, Równina Bielska), urozmaicone wcinającymi się w nie kotlinami i dolinami rzek, na zachodzie leży skraj sandrowej Równiny Kurpiowskiej.

 
Krainy historyczne woj. podlaskiego i Polski na tle współczesnych granic administracyjnych

Położenie historyczne edytuj

W skład województwa podlaskiego wchodzą następujące krainy historyczno-etnograficzne:

  • Podlasie (większość powiatu białostockiego, powiat bielski, powiat hajnowski, powiat moniecki, część powiatu siemiatyckiego, część powiatu sokólskiego, wschodnia część powiatu wysokomazowieckiego). Ponadto część ziem regionu znajduje się poza granicami województwa podlaskiego; na obszarze województwa mazowieckiego i lubelskiego, na południe od Bugu (są to ziemie od Węgrowa po Międzyrzec Podlaski)
  • Suwalszczyzna (powiat augustowski, północna część powiatu grajewskiego, część powiatu sokólskiego, powiat sejneński, powiat suwalski). Pozostałe ziemie regionu znajdują się w granicach Litwy.
  • Mazowszeziemia łomżyńska i ziemia wiska (większość powiatu grajewskiego, powiat kolneński, powiat łomżyński, powiat zambrowski, zachodnia część powiatu wysokomazowieckiego, zachodnia część powiatu białostockiego)
  • Polesie (część powiatu siemiatyckiego). Pozostałe ziemie regionu znajdują się w granicach województwa lubelskiego, a także Białorusi i Ukrainy.
  • Ruś Czarna (mała część powiatu białostockiego i hajnowskiego na wschodzie) Pozostałe ziemie regionu znajdują się w granicach Białorusi.
  • Mazury (mała część powiatu grajewskiego, głównie wsie znajdujące się na północ od Grajewa za rzeką Ełk położone wzdłuż granicy z województwem warmińsko-mazurskim).

Topografia edytuj

W wymiarze północ-południe województwo rozciąga się na długości 237 km, to jest 2°07′50″. W wymiarze wschód-zachód rozpiętość województwa wynosi 170 km, co w mierze kątowej daje 2°32′29″.

Współrzędne geograficzne skrajnych punktów:

Najwyższym punktem jest wierzchołek Rowelskiej Góry – 298 m n.p.m.

Klimat edytuj

Klimat w porównaniu z innymi regionami Polski jest bardziej surowy, a Suwałki są nazywane „polskim biegunem zimna”. Jest on pod silnym wpływem mas powietrza kontynentalnego; średnia roczna temperatura powietrza poniżej 7 °C, w części północno-wschodniej poniżej 6,5 °C. Jest to jeden z chłodniejszych obszarów w kraju (zimy najchłodniejsze w Polsce, poza górami, o temp. poniżej 5,5 °C); amplitudy temperatur powyżej 23 °C, większe niż przeciętne w kraju. Opady wynoszą średnio 550 mm na południu województwa, do 700 na północy. Z warunków klimatycznych wynikają długi okres zalegania pokrywy śnieżnej (ponad 3 miesiące) oraz skrócony okres wegetacyjny roślin 190–205 dni.[potrzebny przypis]

Podział administracyjny edytuj

Województwo podlaskie jest podzielone na 14 powiatów oraz 3 miasta na prawach powiatu.

Powierzchnia stan na 31 grudnia 2017[2], liczba ludności stan na 30 czerwca 2020[6].

Podział administracyjny Powierzchnia
[km²]
Ludność Siedziba Miasta Liczba gmin
Miasta na prawach powiatu
  Białystok 102,13 297 585 1
  Suwałki 65,51 69 786 1
  Łomża 32,67 62 795 1
Powiaty
  powiat białostocki 2976,44 150 333 Białystok * Łapy, Czarna Białostocka, Wasilków, Choroszcz, Supraśl, Zabłudów, Tykocin, Suraż, Michałowo 15
  powiat sokólski 2054,50 66 286 Sokółka Dąbrowa Białostocka, Suchowola, Krynki 10
  powiat augustowski 1659,39 57 908 Augustów Lipsk 7
  powiat wysokomazowiecki 1288,91 56 652 Wysokie Mazowieckie Ciechanowiec, Czyżew, Szepietowo 10
  powiat bielski 1385,09 54 058 Bielsk Podlaski Brańsk 8
  powiat łomżyński 1354,59 50 894 Łomża * Nowogród, Jedwabne 9
  powiat grajewski 967,62 47 039 Grajewo Szczuczyn, Rajgród 6
  powiat siemiatycki 1459,46 43 910 Siemiatycze Drohiczyn 9
  powiat zambrowski 733,12 43 390 Zambrów 5
  powiat hajnowski 1623,53 42 293 Hajnówka Kleszczele 9
  powiat moniecki 1381,79 40 251 Mońki Knyszyn, Goniądz 7
  powiat kolneński 940,10 37 983 Kolno Stawiski 6
  powiat suwalski 1307,00 35 606 Suwałki * 9
  powiat sejneński 855,17 19 807 Sejny 5
* nie zalicza się powiatu ziemskiego

Urbanizacja edytuj

Demografia edytuj

 
Piramida płci i wieku – dane z 30 czerwca 2007[7]

Według danych z 30 czerwca 2020 r. województwo miało 1 176 576 mieszkańców, co stanowiło 3,1% ludności Polski[6].

Dane z 30 czerwca 2020 r.[6]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
jednostka osób % osób % osób %
populacja 1 176 576 100 603 254 51 573 322 49
powierzchnia 20 187,02 km²
gęstość zaludnienia
(mieszk./km²)
58 30 28

Bardzo niska gęstość zaludnienia 61 os./km², największe zaludnienie (poza miastami) w zachodniej i środkowej części województwa podlaskiego; w Białymstoku i okolicach mieszka 1/3 ludności; niższy od średniej krajowej stopień urbanizacji 57,8%; wyższy przyrost naturalny 1,2, ujemne saldo migracji (0,6).

Podlaskie jest województwem najbardziej zróżnicowanym w Polsce pod względem etnicznym i kulturowym. Od stuleci sąsiadują tu różne narodowości i wyznania. Poza ludnością polską mieszkają tu:

[potrzebny przypis]

Występuje tu najliczniejsze w Polsce skupisko ludności prawosławnej (ok. 300 tys.)[potrzebny przypis], w Grabarce znajduje się ośrodek pielgrzymek prawosławnych (dane z 1999 roku).

Religia edytuj

 
Biała Synagoga w Sejnach

Administracja i polityka edytuj

 
Pieczęć woj. podlaskiego
 
Logo Województwa Podlaskiego

Samorząd wojewódzki edytuj

Organem stanowiącym samorządu jest Sejmik Województwa Podlaskiego, składający się z 30 radnych. Siedzibą sejmiku województwa jest Białystok. Sejmik wybiera organ wykonawczy samorządu, którym jest zarząd województwa, składający się z 5 członków z przewodniczącym mu marszałkiem. Obecny skład zarządu przedstawia się następująco: marszałek – Artur Kosicki, wicemarszałkowie: Marek Olbryś, Sebastian Łukaszewicz, członkowie zarządu: Wiesława Burnos i Marek Malinowski.

Administracja państwowa edytuj

Organem administracji rządowej jest wojewoda, wyznaczany przez Prezesa Rady Ministrów. Siedzibą wojewody jest Białystok[8], gdzie znajduje się Podlaski Urząd Wojewódzki w Białymstoku. W ramach urzędu działa także delegatura w Łomży[9]. Obecnie wojewodą jest Jacek Brzozowski, a wicewojewodami Paweł Krutul i Ewa Kulikowska[10][11].

Gospodarka edytuj

 
Odsetek pracujących według grup sekcji PKD2007 w powiatach województwa w 2012 roku

W 2012 r. produkt krajowy brutto woj. podlaskiego wynosił 36,1 mld zł, co stanowiło 2,2% PKB Polski. Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca wynosił 30,1 tys. zł (71,7% średniej krajowej), co plasowało podlaskie na 14. miejscu względem innych województw[12].

W 2010 r. produkcja sprzedana przemysłu w woj. podlaskim wynosiła 16,7 mld zł, co stanowiło 1,7% produkcji przemysłu Polski. Sprzedaż produkcji budowlano-montażowej w podlaskim wynosiła 4,8 mld zł, co stanowiło 3,0% tej sprzedaży Polski[13].

Przeciętne miesięczne wynagrodzenie mieszkańca woj. podlaskiego w 3. kwartale 2011 r. wynosiło 3220,88 zł, co lokowało je na 11. miejscu względem wszystkich województw[14].

We wrześniu 2019 r. liczba zarejestrowanych bezrobotnych w województwie obejmowała ok. 32,8 tys. mieszkańców, co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 6,9% do aktywnych zawodowo[15].

Według danych z 2011 r. 11,0% mieszkańców w gospodarstwach domowych woj. podlaskiego miało wydatki poniżej granicy ubóstwa skrajnego (tzn. znajdowało się poniżej minimum egzystencji), co stanowiło największy odsetek względem innych województw[16].

Fauna i flora edytuj

 
Żubry w Białowieskim Parku Narodowym

Według danych z 31 grudnia 2012 r. w woj. podlaskim lasy obejmowały powierzchnię 618,4 tys. ha, co stanowiło 30,6% jego powierzchni. 32,7 tys. ha lasów znajdowało się w obrębie parków narodowych[17].

W rozległych lasach i puszczach (Puszcza Białowieska, Augustowska, Knyszyńska, Zielona), z których niektóre jako jedyne w Europie zachowały swój pierwotny charakter, można spotkać bogactwo unikatowej fauny i flory.[potrzebny przypis] Spotkać tu można łosie, wilki, rysie i żubry żyjące w Puszczach Białowieskiej oraz Knyszyńskiej.

Ochrona środowiska edytuj

 
Biebrzański Park Narodowy

Na terenie województwa istnieją 4 parki narodowe, w tym najstarszy w Polsce Białowieski Park Narodowy, a także o największej powierzchni, czyli Biebrzański Park Narodowy. Dwa pozostałe parki narodowe to wigierski i narwiański.

 
Wigierski Park Narodowy

Ochrona przyrody i środowiska naturalnego w województwie podlaskim obejmuje także 3 parki krajobrazowe, 85 rezerwatów przyrody oraz 2051 pomników przyrody.

Parki narodowe:

  1. Białowieski Park Narodowy
  2. Biebrzański Park Narodowy
  3. Narwiański Park Narodowy
  4. Wigierski Park Narodowy

Parki krajobrazowe:

  1. Suwalski Park Krajobrazowy
  2. Park Krajobrazowy Puszczy Knyszyńskiej
  3. Łomżyński Park Krajobrazowy Doliny Narwi

87 rezerwatów przyrody oraz liczne obszary chronionego krajobrazu.

Transport edytuj

Drogowy edytuj

Kolejowy edytuj

Na terenie województwa podlaskiego znajduje się 36 linii kolejowych, z których 6 jest liniami szerokotorowymi.

Tabor kolejowy edytuj

Województwo podlaskie posiada 17 pojazdów szynowych zakupionych przez Urząd Marszałkowski, z których 11 stanowią spalinowe zespoły trakcyjne i autobusy szynowe, a pozostałe to sześć elektrycznych zespołów trakcyjnych. Przewoźnikiem obsługującym tabor należący do Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego jest Polregio.

Seria Typ Numery Liczba Producent / Modernizator Źródło
EN57AL Pafawag 5B/6B 1529, 1536, 1543 ÷ 1544, 1551, 1555 6 Pafawag
ZNTK Mińsk Mazowiecki
SA105 213Ma 103 1 ZNTK Poznań
SA108 215M 007, 009 2 ZNTK Poznań
SA133 218Mc 001 ÷ 002, 009 ÷ 012, 019 ÷ 020 8 Pesa

Nauka i oświata edytuj

Uczelnie publiczne (alfabetycznie)[19] edytuj

 
Państwowa Wyższa Szkoła Informatyki i Przedsiębiorczości w Łomży

Uczelnie niepubliczne edytuj

 
Wyższa Szkoła Administracji Publicznej w Białymstoku

Seminaria duchowne edytuj

Bezpieczeństwo publiczne edytuj

W województwie podlaskim działa centrum powiadamiania ratunkowego, które znajduje się w Zaściankach i które obsługuje zgłoszenia alarmowe kierowane do numerów alarmowych 112, 997, 998 i 999[20].

Historia edytuj

Województwo podlaskie, jakkolwiek w niewielkim stopniu pokrywało się z aktualnym obszarem, istniało pod tą nazwą także w latach 1513–1795 (Województwo podlaskie (I Rzeczpospolita)) i 1816–1837. Poniżej jednostki administracyjne istniejące dawniej na obszarze aktualnego województwa podlaskiego.

Wiek XX edytuj

Polska Rzeczpospolita Ludowa / III Rzeczpospolita

II wojna światowa

II Rzeczpospolita

I wojna światowa

Wiek XIX edytuj

Imperium Rosyjskie

Królestwo Polskie (kongresowe)

Księstwo Warszawskie

Królestwo Prus

Wiek XI – Wiek XVIII edytuj

Korona Królestwa Polskiego

Wielkie Księstwo Litewskie

Królestwo Polskie

Księstwo Halicko-Wołyńskie

Wiek X edytuj

Przypisy edytuj

  1. Paweł Kmiecik: Jacek Brzozowski został nowym wojewodą podlaskim. RMF24.pl, 2023-12-20. [dostęp 2023-12-20].
  2. a b c Urząd Statystyczny w Białymstoku, bialystok.stat.gov.pl [dostęp 2020-02-14].
  3. a b GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [dostęp 2023-01-01] (pol.).
  4. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2014 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2014-07-24. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507. 
  5. geoportal.gov.pl. geoportal.gov.pl. [dostęp 2013-07-27].
  6. a b c Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-11-25].
  7. GUS. Rocznik demograficzny 2008, s. 545.
  8. (Art. 3.) Ustawa z dnia 24 lipca 1998 r. (Dz.U. z 1998 r. nr 96, poz. 603).
  9. (§ 9. Statut PUW w Białymstoku) Zarządzenie Nr 55/09 Wojewody Podlaskiego z dnia 19 maja 2009 r. (Dz. Urz. Woj. Podlaskiego z 2009 r., Nr 128, poz. 1437).
  10. https://www.gov.pl/web/uw-podlaski/podlaskie-ma-wicewojewodow
  11. https://isokolka.eu/podlaskie-2/54808-ewa-kulikowska-zostala-wicewojewoda-podlaskim-i-nie-chodzi-o-burmistrz-sokolki
  12. Rocznik Statystyczny Województw 2014, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 12 stycznia 2015, s. 625, ISSN 1230-5820.
  13. Rocznik Statystyczny Województw 2011 (wybrane tablice), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 24 stycznia 2012, s. 58–59, ISSN 1230-5820.
  14. Obwieszczenie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 28 listopada 2011 r. (M.P. z 2011 r. nr 108, poz. 1099).
  15. GUS, Bezrobotni zarejestrowani i stopa bezrobocia. Stan w końcu września 2019 r., stat.gov.pl [dostęp 2019-11-22] (pol.).
  16. Ubóstwo w Polsce w 2011r. Główny Urząd Statystyczny, 2012-05-31. s. 15. [dostęp 2012-06-08].
  17. Raport o stanie lasów w Polsce 2012, Warszawa: Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, 2013, s. 78, ISSN 1641-3229.
  18. Wykaz linii kolejowych przebiegających przez teren województwa podlaskiego, Wrota Podlasia [dostęp 2020-11-22] (pol.).
  19. Lista Uniwersytet w Województwie podlaskim http://firmstrony.pl/uniwersytet/wojewodztwo-podlaskie.
  20. Wykaz NKA dla lokalizacji Ab. Służb Alarmowych 112. uke.gov.pl. [dostęp 2024-01-28]. (pol.).

Linki zewnętrzne edytuj