Gubernia grodzieńska
Gubernia grodzieńska (ros. Гродненская губерния; biał. Гродзенская губерня lub Гарадзенская губэрня; lit. Gardino gubernija[1]) – jedna z guberni Imperium Rosyjskiego w latach 1796–1915, utworzona na ziemiach zabranych I Rzeczypospolitej.
| Gubernia | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Siedziba | |||
| Powierzchnia |
33 979 km² | ||
| Populacja (1897) • liczba ludności |
| ||
Położenie na mapie
| |||
Historia edytuj
W latach 1796–1801 gubernia była znana jako słonimska. Od 1819 roku gubernia grodzieńska pozostawała pod naczelnym zarządem administracyjnym wielkiego księcia Konstantego[2]. W 1842 roku do guberni grodzieńskiej włączono tereny zlikwidowanego obwodu białostockiego.
W 1891 ludność guberni liczyła 1 509 728 mieszkańców. Po wybuchu I wojny światowej od 1915 pod okupacją niemiecką, w składzie Ober-Ostu. W 1919 początkowo pod administracją marionetkowej Litewsko-Białoruska Socjalistycznej Republiki Rad, następnie po ofensywie Wojska Polskiego w kwietniu 1919 pod administracją polską w formie Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich. Po wojnie polsko-bolszewickiej teren guberni wszedł po traktacie ryskim w całości w skład II Rzeczypospolitej. Zostało wówczas podzielone między województwo białostockie, województwo poleskie i nowogródzkie. Po agresji sowieckiej na Polskę w 1939 jej byłe terytorium anektowane przez ZSRR zostało włączone do Białoruskiej SRR (w 1940 okręg Druskienik przekazano Litewskiej SRR).
Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej jej byłe terytorium podzielono między obwód białostocki, włączony do III Rzeszy a Komisariaty Rzeszy Białoruś i Ukraina. 16 sierpnia 1945 część b. guberni na zachód od tzw. Linii Curzona znalazła się w granicach PRL[3], część na wschód od tej linii po stronie sowieckiej, w granicach Białoruskiej SRR i Litewskiej SRR[4].
Podział administracyjny edytuj
Początkowo w skład guberni wchodziło 8 ujezdów (powiatów), a od 1843 było ich 9:
Oświata edytuj
Według spisu z 1897 roku, w guberni umiejętność czytania i pisania posiadało 39% ludności powyżej 9 roku życia[5].
Ludność według rosyjskiego spisu z 1897 roku edytuj
Według rosyjskiego spisu ludności z 1897 roku Gubernię zamieszkiwało 1 603 409 osób, podział etniczny populacji przedstawiał się następująco[6]:
- Rosjanie (w spisie jako Rosjan określano także Ukraińców i Białorusinów) – 1 141 714 (71,1%) w tym:
- Białorusini – 705 045 (43,9%)
- Żydzi – 278 542 (17,3%)
- Polacy – 161 662 (10,1%)
- Inni – 21 491 (1,6%)
Największe miasta edytuj
Największa miasta na podstawie danych z carskiego spisu powszechnego z 1897 roku oraz porównanie przynależności administracyjnej przed rozbiorami Polski oraz przynależności państwowej w międzywojniu i współcześnie:
| miasto | populacja | województwo (1771) |
1930 | 2016 | |
|---|---|---|---|---|---|
| 1. | Białystok | 66 032 |  podlaskie
|
|
|
| 2. | Grodno | 46 919 |  trockie
|
|
|
| 3. | Brześć | 46 568 |  brzeskolitewskie
|
|
|
| 4. | Słonim | 15 863 |  nowogródzkie
|
|
|
| 5. | Kobryń | 10 408 | brzeskolitewskie
|
|
|
| 6. | Wołkowysk | 10 323 | nowogródzkie
|
|
|
| 7. | Prużana | 7633 | brzeskolitewskie
|
|
|
| 8. | Sokółka | 7598 | trockie
|
|
|
| 9. | Bielsk | 7464 | podlaskie
|
|
|
| 10. | Brańsk | 4087 | podlaskie
|
|
|
Przypisy edytuj
- ↑ Oficjalny status miała jedynie nazwa rosyjska.
- ↑ Wacław Tokarz, Wojna polsko-rosyjska 1830 i 1831, Warszawa 1993, s. 55–56.
- ↑ Odwiedzamy polską część Grodzieńszczyzny, PolskieRadio.pl [dostęp 2020-03-06].
- ↑ Hanna Kondratiuk-Świerubska, Na Grodzieńszczyźnie jak w Sokółce. Reportażystka opowiadała o Białorusi i swoich książkach.
- ↑ Rozdział I. Białoruś i jej mieszkańcy w XIX i na początku XX wieku. W: Białoruska Republika Ludowa…. s. 48.
- ↑ Demoscope Weekly – Annex. Statistical indicators reference.
Bibliografia edytuj
- Dorota Michaluk: Białoruska Republika Ludowa 1918–1920. U podstaw białoruskiej państwowości. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2010, s. 597. ISBN 978-83-231-2484-9.
Linki zewnętrzne edytuj
- Gubernia Grodno (ang.)
- Gubernia grodzieńska, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 832.