Wikipedia

Włosi w Polsce

Włosi w Polsce – osadnictwo Włochów na ziemiach polskich od średniowiecza do dzisiaj.

Osadnictwo włoskie w Polsce było zawsze nieliczne i ograniczone do specjalistycznych zawodów związanych np. z handlem, nauką, religią, służbą dworską, dyplomacją, architekturą, wojskowością i sztuką. Dokładna liczba imigrantów włoskich w Polsce do XIX wieku jest niemożliwa do oszacowania, z uwagi na niesformalizowany i zróżnicowany charakter ich pobytu, brak dokumentacji oraz proces polonizacji[1].

Większa fala imigrantów z Włoch napłynęła od XVI wieku i zaczęła zmniejszać się w drugiej połowie wieku XVII, aby praktycznie zaniknąć w XIX wieku[2]. Włosi w Polsce, w przeciwieństwie np. do Szkotów, Żydów i Ormian, nie byli zorganizowani i nie posiadali wspólnej reprezentacji. Dodatkowo, inaczej niż np. Szkoci, Francuzi i Niemcy, Włosi (z nielicznymi wyjątkami) nie byli dopuszczani do polskiego stanu szlacheckiego i mieszczańskiego (indygenat), co uniemożliwiało im dołączenie do elitarnych kręgów w Rzeczypospolitej. Mimo tych trudności niektórzy Włosi osiągnęli duże znaczenie, a imigracja włoska wywarła znaczny wpływ np. na polską architekturę, sztukę, naukę, rozwój przemysłu i infrastruktury, a także na obyczaje i sztukę kulinarną[3]. Osadnictwo włoskie pozostawiło również nieliczne ślady w nazewnictwie polskich miejscowości, np. Włochy (powiat pińczowski) (nazwa pochodzi od XVI-wiecznej osady Włochów, których sprowadził do pracy w hucie bp Bernard Maciejowski) i Włochy (powiat kielecki) (w połowie XV wieku były własnością Włocha Andrzeja Myssopatha)[4]. Obecnie coraz więcej Włochów znowu osiedla się w Polsce[5].

Kaplica Zygmuntowska na Wawelu (1533). Przykład włoskich wpływów w polskiej architekturze

Średniowiecze edytuj

Włosi przybywali do Polski już w średniowieczu, jednak było to zjawisko marginalne i jednostkowe, również wśród duchowieństwa katolickiego i kupców[2]. W XIV i XV wieku nieliczni Włosi dzierżawili polskie cła i myta, a także inwestowali swoje kapitały i stosowali swoje umiejętności techniczne i organizacyjne w kopalniach ołowiu i soli oraz w hutach szkła[6].

Filip Kallimach (właściwie: Filippo Buonaccorsi 1437–1496) włoski humanista, poeta i prozaik, był wychowawcą synów Kazimierza Jagiellończyka i uczestniczył w kilku misjach dyplomatycznych oraz wywierał duży wpływ na politykę królów Kazimierza IV i Jana I[7].

XVI wiek edytuj

Większe grupy Włochów osiedliły się w Polsce w XVI wieku. W Krakowie społeczność włoska była prawdopodobnie najliczniejsza. Ważniejszymi ośrodkami imigracji włoskiej były: Lwów, Wilno, Gdańsk i Poznań, gdzie Włosi zajmowali się głównie handlem i budownictwem[8]. Wielu Włochów, zwłaszcza pochodzących z regionu Toskania (Florencja) i Lombardia (Valsolda, Como, Bergamo), było związanych z ośrodkami w Krakowie i Warszawie. Wielu z nich żeniło się z Polkami i zakładało rodziny. Zazwyczaj szybko się asymilowali i czasem dorabiali się znacznych majątków i pełnili funkcje kierownicze, np. zarządzali warsztatami kamieniarskimi, kopalniami, hutami, byli właścicielami folwarków i wsi[9].

Przedsiębiorcy edytuj

 
Zamość – projekt włoskiego „miasta idealnego” (città ideale), zrealizowany w Polsce w XVI w.

Kupcy włoscy szukali tu nowych rynków zbytu dla włoskich towarów, głównie jedwabnych tkanin oraz win i przypraw, w związku ze zwiększonym polskim popytem na te produkty. Powstały też w Polsce filie banków włoskich, głównie z Florencji i Wenecji. W 1558 Prospero Provana i rodzina Montelupich zorganizowali pierwszy na ziemiach polskich system pocztowy (którego dyrektorem był do 1562 P.Provana), łączący główne miasta z Krakowem, a stamtąd przez Wiedeń z Wenecją[10].

Włoscy specjaliści przybywali do pracy w górnictwie i hutnictwie (np. Chęciny i Łagów) i wprowadzali nowe technologie wytopu żelaza, tzw. dymarki bergamowskie (od nazwy miasta Bergamo)[11].

Artyści i rzemieślnicy edytuj

Wśród przybywających wtedy do Polski włoskich artystów i rzemieślników dominowali architekci i budowniczowie, którzy pomimo posiadanych, nieraz znakomitych, kwalifikacji, nie znajdowali we Włoszech zatrudnienia i szukali na polskich dworach królewskich i magnackich zleceń na budowę nowych rezydencji, ratuszy miejskich, kaplic i kościołów. Byli to np. Bartolommeo Berrecci (1480–1537), którego dziełem jest m.in. Kaplica Zygmuntowska na Wawelu oraz rozbudowa Wawelu i Zamku w Niepołomicach w stylu renesansowym. Innym włoskim architektem był Santi Gucci (1530–1600) (Kaplica Myszkowskich w Krakowie, Zamek w Pińczowie, Zamek w Baranowie, Pałac Mirów w Książu Wielkim i inne). We Lwowie i Warszawie działał Bernardo Morando (ok. 1540–1600), projektant i twórca Zamościa „miasta idealnego” (città ideale)[12]. Wśród wielu innych można wymienić następujących: Giovanni Trevano (zm. 1642), który przebudowywał zamek wawelski po pożarze w 1595, Matteo Castelli (ok. 1560–1632) (np. Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Krakowie), Giuseppe Brizio (pol. Józef Britius) (1533–1604), Jan Maria Bernardoni (właściwie: Giovanni Maria Bernardoni, ok. 1541–1605)[13].

Na polskich dworach magnackich i królewskich, od końca XVI wieku, zatrudniani byli włoscy śpiewacy i instrumentaliści, którzy przybywali na specjalne zlecenie i za wysokim wynagrodzeniem, np. Luca Marenzio, Asprilio Pacelli, Marco Scacchi[14].

 
Królowa Polski Bona Sforza (1518–1557)

Na dworze królewskim edytuj

Od 1518 do 1556 królowała na Wawelu Włoszka Bona Sforza d’Aragona (1494–1557) – druga żona króla Zygmunta Starego, matka Zygmunta Augusta i Anny Jagiellonki. Jej silny wpływ na politykę oraz popieranie wzmocnienia władzy monarszej, przyczyniły się do pogorszenia w Rzeczypospolitej opinii o Włochach. Bonę oskarżano (czasem słusznie) o cynizm i manipulację, intrygi i przekupstwo, a nawet trucicielstwo, przenosząc te zarzuty na jej rodaków[15]. Bona przybyła z licznym dworem złożonym z Włochów, a w ślad za nią napłynęła kolejna fala przybyszów z Włoch. Królowa Bona oprócz zwiększenia wpływów kultury włoskiej w Polsce (w tym popularyzacji warzyw i przypraw w kuchni polskiej), przyczyniła się też do rozwoju gospodarczego: zagospodarowanie nieużytków, zaludnianie pustkowi, budowa mostów, młynów i tartaków. Rozbudowywała miasta i budowała twierdze warowne, np. Bar. Pozostawiła po sobie doskonale zagospodarowane dobra królewskie, przynoszące ogromne dochody[16].

Giovanni Michele Bruto (pol. Jan Michał Brutus), 1517–1592, pisarz i historyk, profesor Akademii Jagiellońskiej, należał przez pewien czas do najbliższego otoczenia króla Stefana Batorego, a jego przyjaciółmi i lekarzami krolewskimi byli Niccolò Buccella (1520–1599) i Simone Simoni (1532–1602). Domenico Alamani był kuchmistrzem nadwornym Batorego[17]. Znanym architektem wojskowym, aktywnym w Polsce w czasach Batorego, był Simone Genga[18] (rozbudowa twierdzy Dyjament).

Duchowni katoliccy edytuj

Nieliczni księża i zakonnicy włoscy (np. Bernardino Gallo) przybywali w ramach działalności misyjnej oraz w związku z budową nowych kościołów i klasztorów. Byli wśród nich także architekci i malarze, którzy wykorzystywali swoje umiejętności podczas pobytu na ziemiach polskich[11]. Niektórzy pełnili funkcję kapelanów na dworach magnackich[19].

Innowiercy edytuj

W okresie reformacji do Polski przybywali włoscy innowiercy, szukając schronienia i możliwości dla dalszej działalności. Wśród nich do najważniejszych należał Faust Socyn (właściwie: Fausto Sozzini, 1539–1604), teolog, pisarz i poeta, twórca doktryny religijnej braci polskich, Giorgio Biandrata (pol. Jan Jerzy Blandrata, ok. 1515–1588), lekarz, działacz kalwiński i unitariański, Franciszek Stankar (właśc. Francesco Stancaro, 1501–1574) teolog i lektor hebrajskiego, Bernardino Ochino (1487–1564), propagator unitarianizmu[20]

XVII i XVIII wiek edytuj

Po zmniejszeniu imigracji włoskiej w XVII wieku, nastąpiło pod koniec następnego stulecia jej zwiększenie, kiedy ostatni król polski Stanisław August Poniatowski, ze względu na swoje zamiłowanie do sztuki i nauki, przyczynił się do wzmożonej współpracy z cudzoziemcami, także Włochami[21].

Od października 1765 do lipca 1766 w Polsce przebywał znany włoski uwodziciel i awanturnik Giacomo Casanova, którego król przyjął życzliwie, lecz potem nakazał opuścić kraj z powodu głośnego skandalu[22].

Dzierżawcy mennic państwowych edytuj

W początkach XVII wieku nastąpiło nasilenie imigracji włoskiej do Polski, a zamożni Włosi: Tytus Liwiusz Burattini, Paolo Del Buono i Hieronim Pinocci, sekretarz królewski, uzyskali dzierżawę mennicy koronnej i litewskiej, co oznaczało duże zyski, w tym także nielegalne, polegające na obniżaniu zawartości metali szlachetnych w monetach. Ten proceder pogorszył w Polsce opinię o Włochach[6].

 
Marcello Bacciarelli, Autoportret w brązowym fraku (1793)

Artyści edytuj

W związku z rozwojem polskiego teatru, w tym przede wszystkim teatru operowego pod królewskim patronatem (począwszy od Władysława IV), przybyli włoscy aktorzy i śpiewacy (np. Virgilio Puccitelli) oraz scenografowie, np. Agostino Locci. Nadwornymi malarzami królewskimi byli: Tomasz Dolabella (1570–1650), Marcello Bacciarelli (1731–1818) i Bernardo Bellotto zwany Canaletto (1721–1780)[14].

Sekretarze królewscy i dyplomaci edytuj

Włosi zatrudniani byli także na stanowiskach sekretarzy królów polskich, np. Sebastiano Cefali i Cristoforo Masini w kancelarii króla Jana Kazimierza, Tommaso Talenti u królów Michała Korybuta i Jana III[17].

Hieronim Pinocci wł. Girolamo Pinocci, sekretarz królewski i dyplomata, był wydawcą pierwszej polskiej gazety „Merkuriusza Polskiego” (1661), który propagowal wzmocnienie władzy królewskiej. Włosi uczestniczyli także w polskich misjach dyplomatycznych (np. Lodovico Fantoni, Domenico Roncalli, Valerio i Francesco Magni) i docenianio ich kompetencje w tej dziedzinie[17].

Wojskowi edytuj

Włoscy wojskowi odegrali w Polsce ważną rolę: Andrea dell’Aqua (1584–1656) przełożony szkoły artylerzystów na służbie królewskiej, opracował projekt utworzenia Akademii Rycerskiej, w której miały być wykładane sztuka artyleryjska oraz zasady budowy fortyfikacji. Podobny projekt stworzył też Paolo Del Buono, fizyk, przedsiębiorca górniczy oraz mincerz. W okresie wojen ze Szwecją zasłynęli włoscy wojskowi na polskiej służbie: Jan Paweł Cellary oraz inżynier wojskowy Isidoro Affaita starszy, który zaprojektował Pałac Kazimierzowski w Warszawie (1660)[18].

Jan Filip Carosi (Carossi) urodzony w Rzymie (1744–1799), geolog i wojskowy, prowadził pierwsze w Polsce profesjonalne badania geologiczne, gdyż był w tym czasie nadwornym dyrektorem górnictwa[9].

XIX wiek edytuj

Ani Księstwo Warszawskie, ani Królestwo Polskie (kongresowe) nie były celem imigracji włoskiej. Tym niemniej mieszkała wówczas na ziemiach polskich niewielka grupa Włochów, np. Joachim Albertini (właściwie: Gioacchino Albertini) (1748–1812) kompozytor i dyrygent, Józef Boretti (właśc. Giuseppe Boretti) (1746–1849) budowniczy i architekt, Antonio Corazzi (1792–1877) architekt działający w Królestwie Polskim w latach 1819–1847, Henryk Marconi (właśc. Enrico Marconi) (1792–1863) architekt od 1822 czynny w Polsce, księżniczka Maria Karolina Burbon-Sycylijska, hrabina Zamoyska (1856–1941).

Obecnie edytuj

W 2016 w Polsce mieszkało 5390 Włochów, a ponad połowa z nich przybyła po 2010, najwięcej z regionów: Lacjum (16%), Lombardia (13%) i Sycylia (10%). Dla ponad połowy z nich celem jest praca w Polsce, najwięcej Włochów mieszka w takich miastach jak: Warszawa (1215 osób), Kraków, Wrocław, Bielsko-Biała, Łódź i Poznań. Najchętniej pracują w usługach (14%), handlu (13%), szkołach i instytucjach badawczo-naukowych (13%), finansach i bankowości (11%)[5]. Niektórzy stali się znanymi postaciami polskich mediów np. Paolo Cozza i Stefano Terrazzino.

Ważniejsi Włosi w Polsce edytuj

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Tygielski 2010 ↓, s. 195.
  2. ↑ a b Tygielski 2010 ↓, s. 184.
  3. ↑ Tygielski 2010 ↓, s. 199.
  4. ↑ Długosz 2007 ↓, s. 180–181.
  5. ↑ a b Presentazione risultati indagine conoscitivasulla presenza e la tipologia dei cittadini Italiani in Polonia. Agosto 2016. 2016. [dostęp 2020-12-09]. (wł.).
  6. ↑ a b Tygielski 2010 ↓, s. 185.
  7. ↑ Dzieje Polski a współczesność. Krystyna Sokół (red.). Warszawa: Książka i Wiedza, 1966, s. 69.
  8. ↑ Tygielski 2010 ↓, s. 190.
  9. ↑ a b Długosz 2007 ↓, s. 169–170.
  10. ↑ Marek Żukow-Karczewski. Początki poczty w dawnym Krakowie. „Echo Krakowa”, s. 7, 1989-08-16. Kraków. 
  11. ↑ a b Długosz 2007 ↓, s. 169.
  12. ↑ Tygielski 2010 ↓, s. 185–187.
  13. ↑ Stanisław Łoza: Architekci i budowniczowie w Polsce. Warszawa: Budownictwo i Architektura, 1954.
  14. ↑ a b Tygielski 2010 ↓, s. 187.
  15. ↑ Tygielski 2010 ↓, s. 192–193.
  16. ↑ Maria Bogucka: Bona Sforza. Warszawa: Zakład narodowy im Ossolińskich, 2004, s. 7–8. ISBN 83-04-04705-5.
  17. ↑ a b c Tygielski 2010 ↓, s. 188.
  18. ↑ a b Tygielski 2010 ↓, s. 189.
  19. ↑ Długosz 2007 ↓, s. 171.
  20. ↑ Aleksander Brückner: O różnowierstwie polskim. [w:] Reformacja w Polsce [on-line]. 1921. s. 9–13. [dostęp 2020-12-09]. (pol.).
  21. ↑ Długosz 2007 ↓, s. 189.
  22. ↑ Dizionario Biografico degli Italiani (wł.), dostęp 24.12.2020

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Włosi_w_Polsce&oldid=72912067”