Wikipedia

Pisz

miasto w województwie warmińsko-mazurskim

Pisz (dawniej Jańsbork albo Jansbork[3], niem. Johannisburg, prus. Pīsis) – miasto w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Pisz, w południowo-wschodniej części Krainy Wielkich Jezior Mazurskich, nad jeziorem Roś i nad wypływającą z niego rzeką Pisą. Miasto otacza Puszcza Piska. Pisz leży na Mazurach[4], na obszarze dawnej Galindii[5][6].

Pisz
— miasto w gminie miejsko-wiejskiej —
Ilustracja
Plac Daszyńskiego z ratuszem
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Powiat

piski

Gmina

Pisz

Data założenia

1367

Prawa miejskie

1645

Burmistrz

Andrzej Janusz Szymborski

Powierzchnia

10,08 km²

Wysokość

ok. 115 m n.p.m.

Populacja (31.12.2017)
• liczba ludności
• gęstość


19 386[1][2]
1923,2 os./km²

Strefa numeracyjna

87

Kod pocztowy

12-200

Tablice rejestracyjne

NPI

Położenie na mapie gminy Pisz
Mapa konturowa gminy Pisz, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Pisz”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Pisz”
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Pisz”
Położenie na mapie powiatu piskiego
Mapa konturowa powiatu piskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Pisz”
Ziemia53°37′44″N 21°48′45″E/53,628889 21,812500
TERC (TERYT)

2816034

SIMC

0977835

Urząd miejski
ul. Gizewiusza 5
12-200 Pisz
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Pisz liczy 19 386 mieszkańców, zajmując powierzchnię 10,01 km² (1 stycznia 2018)[7].

Gmina Pisz jest największą obszarowo gminą w Polsce – 634 km², obejmując około 2/3 jeziora Śniardwy.

HistoriaEdytuj

 
Kapliczka cmentarna przy ulicy Dworcowej
 
Pozostałości zamku w Piszu
  • 1344/1345 – wzniesiono zamek na prawym brzegu Pisy.
  • 1361 – oblężenie i spalenie zamku przez księcia litewskiego Kiejstuta.
  • 1366 – ponowny szturm i zburzenie zamku przez Litwinów.
  • 1367 – Komtur bałgijski Ulryk Fricke nadał prawa bartne osadzie przy zamku Johannisburg.
  • 1379 – Ziemię Piską odwiedził Wielki Mistrz Zakonu Krzyżackiego Winrich von Kniprode.
  • 1422 – początek planowego osadnictwa na terenie powiatu piskiego; Pisz powstał jako osada bartnicza, funkcjonująca jako wieś zagrodnicza, zasiedlona wolnymi pruskimi, z prawem bartnictwa, rybołówstwa i myślistwa. W 1424 wzmiankowano o sołtysie, co wskazywałoby na funkcjonującą już wieś. Wspomniany sołtys wymieniany jest także jako starosta bartny w 1450 r. Prawdopodobnie w tym czasie w pobliżu zamku funkcjonowały już karczmy i kramy rzemieślnicze.
  • 1449 – Potwierdzone istnienie kościoła i szkoły, budowa mostu zwodzonego na Pisie.
  • 1451 – pobyt w Piszu wielkiego mistrza Ludwika von Erlichshausena; nieudana próba lokacji miasta. Przywilej lokacyjny nadawał 200 łanów na prawie chełmińskim, a sołtysem i zasadźcą był Wawrzyniec Allwun, który otrzymał 30 łanów i trzy parcele w mieście. Na utrzymanie plebana wyznaczono 10 łanów. Mieszkańcy lokowanego miasta otrzymali 110 łanów wolnych od obciążeń oraz 50 łanów czynszowych, dla których wyznaczono 10 lat wolnizny. Wojna trzynastoletnia uniemożliwiła zasiedlenie miasta i nadanej ziemi.
  • 1455 – powstanie chłopskie podczas wojny trzynastoletniej, zajęcie zamku piskiego przez powstańców.
  • 1466 – Pisz został lennem Królestwa Polskiego.
  • 1519–1521 – ostatnia wojna polsko-krzyżacka; zajęcie zamku przez oddział polski pod dowództwem Jerzego Talfusa.
  • 1525 – Sekularyzacja Zakonu Krzyżackiego; początki luteranizmu na Mazurach.
  • 1639 – pobyt w Piszu króla polskiego Władysława IV Wazy.
  • 1645 – Pisz otrzymał prawa miejskie nadane przez elektora Fryderyka Wilhelma.
  • 1656–1657 – częściowe zniszczenie ziemi piskiej przez Tatarów w okresie potopu szwedzkiego.
  • 1658 – osiedlenie braci polskich na Ziemi Piskiej.
  • 1665 – synod braci polskich w Kotle.
 
Wieża kościoła św. Jana Chrzciciela, sięgająca 1694 r.
 
Kamienica z XIX wieku
  • 1814 – uruchomienie żeglugi do Rynu i Gdańska.
  • 1818 – Pisz został siedzibą powiatu.
  • 1830 – organizowanie się ochotniczych oddziałów wojskowych na terenie ziemi piskiej wspierających powstanie listopadowe.
  • 1843 – odbudowa zniszczonego kościoła.
  • 1856 – powstanie straży pożarnej.
  • 1863 – udział mieszkańców ziemi piskiej w powstaniu styczniowym.
  • 1884–1885 – połączenie kolejowe z Olsztynem i Ełkiem.
  • 1890 – powiat piski miał 48 747 mieszkańców, w tym 37 tys. Polaków[8] (76%).
  • 1900 – budowa ratusza.
  • 1901 – w parafii piskiej mieszkało 5000 Polaków i 3800 Niemców.
  • 1903 – oddanie do użytku cegielni silikatowej.
  • 1905 – budowa linii kolejowej Pisz – Orzysz.
  • 1907 – założenie wodociągu i gazowni, budowa wieży ciśnień.
  • 1908 – otwarcie szpitala powiatowego; budowa linii kolejowej Pisz – Dłutowo.
  • 1910 – 33 344 mieszkańców powiatu zadeklarowało jako ojczysty język polski, zaś 16 379 – niemiecki.
  • 1913 – powstanie rzeźni miejskiej.
 
Zniszczony Pisz w czasie I wojny światowej
  • 1914 i 1915 – dwukrotna okupacja Pisza przez Rosjan podczas I wojny światowej.
  • 1920 – plebiscyt na Warmii, Mazurach i Powiślu; w powiecie piskim za Niemcami padło 33 817 głosów, za Polską – 14.
  • 1925 – zbudowanie podstacji elektrowni.
  • 1933 – przeprowadzenie generalnego remontu kościoła pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela.
 
Mogiła żołnierzy polskich poległych w II wojnie światowej na Cmentarzu Komunalnym
  • 1939 – budowa schronów wojskowych, w tym pierwszego na świecie schronu biernego typu regelbau 502.
  • 24/25 stycznia 1945 – Pisz został zajęty przez 307 sowiecką dywizję piechoty dowodzoną przez generała majora B. Dołmatowa; zniszczenie zabudowy w niemal 70%.
  • 1945
    • przyłączenie miasta do Polski, wysiedlenie ludności uznanej za niepolską,
    • przeniesienie siedziby starostwa z Białej Piskiej do Pisza,
    • otwarcie szkoły podstawowej,
    • uruchomienie elektrowni i poczty,
    • powołanie Urzędu Ziemskiego,
    • powołanie spisu powszechnego (w powiecie mieszkało 700 osób),
    • powstał PSS „Osadnik w Piszu”.
  • 1946
  • 1948 – uruchomiono Piskie Zakłady Przemysłu Sklejek.
  • 1960 – oddano do użytku budynek Domu Kultury w Piszu.
  • 1969 – powstało Muzeum Ziemi Piskiej.
  • 1975 – na skutek reformy administracyjnej powiat został zniesiony.
  • 1987 – w Turnieju Miast Pisz przegrał ze Słubicami.
  • 1989 – w wyniku demokratycznych wyborów do samorządu gminnego burmistrzem został Andrzej Wróblewski, następnie do 2002 urząd ten piastował Janusz Puchalski.
 
Starostwo Powiatowe w Piszu

ZabytkiEdytuj

 
Ratusz, siedziba m.in. Muzeum Ziemi Piskiej
 
Baszta
  • Kościół św. Jana Chrzciciela – zabytkowy kościół (do 1945 świątynia ewangelicka), którego najstarszy element, wieża, pochodzi z 1694. Ściany z ryglówki wzniesione w 1737. Wieża murowana i otynkowana, o trzech kondygnacjach z otworem wejściowym na osi, zamykającym się półkoliście. Dach wieży, namiotowy, przechodzi w latarnię ośmioboczną, na niej zegar, a od 1739 krzyż. Hełm pochodzi z czasów późniejszych. Sam kościół, wzniesiony w ostatnich latach XVII wieku, został przebudowany w 1843. We wnętrzu kościoła zachował się ołtarz główny z okresu późnego renesansu, odnowiony w 1696 oraz barokowa ambona pochodząca z 1701. Z XVII wieku pochodzą: krucyfiks drewniany, polichromowany, polichromowany pelikan oraz chrzcielnica
  • Ratusz – neogotycki ratusz z 1900 wzniesiony za pieniądze pochodzące z kontrybucji po wygranej wojnie z Francją w 1871. Mieszczą się w nim między innymi Muzeum Ziemi Piskiej, Starostwo Powiatowe i Urząd Stanu Cywilnego
  • Pozostałości zamku – fragmenty muru oraz fundamenty byłego zamku krzyżackiego przy ul. Gizewiusza
  • Miejska zabudowa mieszkalna:
    • Trzy domy w stylu barokowym:
      • Dom Królewski – parterowy dom z XVIII w. przy ul. Rybackiej 8, którego nazwa nawiązuje do rzekomego pobytu króla Polski Augusta II Mocnego[11]
      • dwa piętrowe domy przy ul. Lipowej 5 i 22 (stara numeracja) z XIX wieku, murowane, otynkowane, założone na planie prostokąta, dwudzielne.
    • Domy przy ul. Rybackiej oznaczone numerami: 9, 12, 13, 15, 16, 17, 18 i 30 pochodzące z I. połowy XIX wieku, parterowe, murowane, tynkowane, założone na planie prostokąta.
    • Przy placu Daszyńskiego, z bogatej niegdyś secesyjnej zabudowy pozostały dwa zabytkowe budynki (nr 8 i 14).
  • Baszta – neogotycki budynek dawnej słodowni nieistniejącego już browaru[12] z końca XIX wieku. Mieści się na zapleczu ratusza
  • Nieczynna komunalna wieża ciśnień z 1907
  • Kolejowa wieża ciśnień z 1919
  • Kamienna Baba – pamiątka pozostawiona przez Prusów, odnaleziona w pobliskich Wejsunach w 1872. Obelisk z różowawego głazu (140 cm wys.), z niewyraźnie zarysowaną twarzą, przedstawia prawdopodobnie staropruskiego boga.
  • Budynek przemysłowo-magazynowy z przełomu XIX / XX w.
  • Zespół ośmiu niemieckich schronów wojskowych wybudowanych w latach 1939–1944, w tym jedyny w Polsce schron bierny typu Regelbau 502 – główny schron zespołu, odnowiony, zawierający ekspozycję militarno-historyczną. Ponadto na kompleks składają się: odnowiony schron bojowy CKM i działa przeciwpancernego oraz sześć nieodnowionych schronów – bojowych i biernych. Kompleks tworzy trasę historyczną „Piska Pozycja Ryglowa” i jest dostępny do bezpłatnego zwiedzania.

Wspólnoty wyznanioweEdytuj

 
Kościół św. Jana Chrzciciela
 
Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

DemografiaEdytuj

Pisz ma 19 439 mieszkańców (31 grudnia 2010)[15].

    Liczba mieszkańców w latach
    

TransportEdytuj

W mieście jest stacja kolejowa, oraz zbudowany w 2019 r. przystanek osobowy Pisz Wschodni[16] w pobliżu Osiedla Wschód.

W mieście działa dworzec autobusowy, z którego można dojechać do Olsztyna, Gdańska, Białegostoku, Ełku i Warszawy.

W Piszu funkcjonuje komunikacja miejska obsługująca miasto i pobliskie miejscowości, m.in. Karwik i Snopki[17].

SportEdytuj

Klub piłkarski Mazur Pisz.

Klub koszykarski TSK Roś.

 
Logo klubu

Sekcja MMA i brazylijskiego Jiu-Jitsu – Alliance Team

  • Pełna nazwa: Alliance Team Pisz[18]
  • Rok założenia: 2012
  • Barwy: żółto-czarne
  • Osiągnięcia: II miejsce w kat.-76 kg i III miejsce w kat.-65 kg na V Mistrzostwach Polski Mazowsza ADCC – 15 czerwca 2013

Współpraca międzynarodowaEdytuj

 
Ulica Rybacka, po prawej tzw. Dom Królewski

Miasta i gminy partnerskie[19]:

Urodzeni w PiszuEdytuj

  • Jerzy Krzysztof Pisański (XVIII w.), uczony, autor pierwszej historii Prus
  • Gustaw Gizewiusz (XIX w.), działacz mazurski, autor głośnej pracy „Polska kwestia językowa w Prusach”, współredaktor dwóch gazet wychodzących w języku polskim na Mazurach
  • Marek Szczech – piłkarz, reprezentant Polski, zmarł w 2003
  • Zbigniew Włodkowski (ur. 30 kwietnia 1961 w Piszu) – polski polityk (PSL), nauczyciel i samorządowiec, poseł na Sejm V kadencji, od 28 listopada 2007 podsekretarz stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej.
  • Jerzy Małecki (ur. 23 kwietnia 1972 w Piszu) – polski polityk (PiS), bankowiec i samorządowiec, poseł na Sejm VIII kadencji, wcześniej radny powiatu piskiego.
  • Iga Grzywacka – polska aktorka teatralno-musicalowa i wokalistka, a także I Wicemiss Podlasia 2011 oraz półfinalistka Miss Polski 2011.
  • Marianne Strobl-Hold (ur. 15 maja 1933 r. Marianne Weiss w Johannisburgu, Prusy Wschodnie (obecnie Pisz, Polska), † 11 września 1994 r. W Lugano) była niemiecką aktorką.
  • Anna Zalewska-Ciurapińska – polska wokalistka i współkompozytorka w zespole Big Day

Zobacz teżEdytuj

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ Pisz w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  2. ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018r.
  3. ↑ Dz.U. 1945 nr 33 poz. 196
  4. ↑ Tadeusz Łepkowski (red.), Słownik historii Polski, wyd. VI, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1973, s. 247.
  5. ↑ Materiały do dziejów nowożytnych ziem zachodnich, t. V, Poznań: Instytut Zachodni, 1961, s. 449.
  6. ↑ Pisz i Orzysz. Miniprzewodnik, Helion, 2012, ISBN 978-83-785-3288-0.
  7. ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2013-07-26. ISSN 1505-5507.
  8. ↑ Deutsche Verwaltungsgeschichte Ostpreußen, Kreis Johannisburg, verwaltungsgeschichte.de:80 [dostęp 2018-07-15] [zarchiwizowane z adresu 2017-11-23].
  9. ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
  10. ↑ Nowy most nad Pisą i przebudowa dróg w Piszu. 2009-06-26. [dostęp 2010-06-24].
  11. ↑ Dom Królewski Pisz, pisz.info.pl [dostęp 2019-01-27] (pol.).
  12. ↑ Bildarchiv Ostpreußen (niem.). Bild-Id 35566 [dostęp 2013-01-09].
  13. ↑ Andrzej Kopiczko, Panorama wyznaniowa województwa olsztyńskiego po II wojnie światowej, s. 63, 64.
  14. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-19].
  15. ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2010 r.). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2011-06-10. ISSN 1734-6118.
  16. ↑ Modernizacja linii kolejowej - umowa podpisana, pisz.wm.pl [dostęp 2018-07-01].
  17. ↑ Pisz - Portal Miejski: Komunikacja miejska, pisz.pl [dostęp 2018-07-01].
  18. ↑ profil ALLIANCE TEAM PISZ na facebook
  19. ↑ Samorządy partnerskie (pol.). [dostęp 2022-02-24].

BibliografiaEdytuj

  • Grzegorz Białuński, Kolonizacja Wielkiej Puszczy (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn: OBN, 2002, s. 237, ISBN 83-87643-97-1., ISSN 0585-3893

Linki zewnętrzneEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pisz&oldid=66431705”