Peter Paul Rubens

malarz flamandzki

Peter Paul Rubens (ur. 28 czerwca 1577 w Siegen, zm. 30 maja 1640 w Antwerpii) – flamandzki malarz, jeden z najwybitniejszych malarzy epoki baroku.

Peter Paul Rubens
Ilustracja
Peter Paul Rubens, Autoportret, 1623
Data i miejsce urodzenia

28 czerwca 1577
Siegen

Data i miejsce śmierci

30 maja 1640
Antwerpia

Narodowość

Flamand

Dziedzina sztuki

malarstwo
rysunek

Epoka

barok

Ważne dzieła
podpis
Autoportret, 1611-12
Portret księcia Lermy (1603), Prado, Madryt
Upadek Faetona (1604-05), National Gallery of Art, Waszyngton
Autoportret z Isabelą Brant (1609-10), Stara Pinakoteka, Monachium
Wniebowzięcie NMP (1611-1614), Kunsthistorisches Museum, Wiedeń
Infantka Izabela Klara Eugenia (1615), Kunsthistorisches Museum, Wiedeń
Porwanie córek Leukippa (ok. 1618), wraz z Janem Wildensem, Stara Pinakoteka, Monachium
Zdjęcie z krzyża (1618), Ermitaż, Petersburg
Zjednoczenie Wody i Ziemi (ok. 1618), Ermitaż, Petersburg
Ostatnia Komunia Św. Franciszka z Asyżu (1619), Fitzwilliam Museum, Cambridge
Przebicie włócznią (1620), Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, Antwerpia
Pokłon Trzech Króli (1624), Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, Antwerpia
Wymiana księżniczek (1622-25), Luwr, Paryż
Madonna z Dzieciątkiem (1630), wraz z Erasmusem Quellinusem II, Muzeum Pałacu Króla Jana III, Warszawa
Krajobraz z zamkiem Steen (ok. 1635), Kunsthistorisches Museum, Wiedeń
Helena Fourment z dziećmi (ok. 1636), Luwr, Paryż
Sąd Parysa (ok. 1636), National Gallery, Londyn
Portret Heleny Fourment w futrze (1636-38), Kunsthistorisches Museum, Wiedeń
Trzy Gracje (1637-38), Prado, Madryt

Młodość edytuj

Peter Paul Rubens urodził się jako szóste z siedmiorga dzieci prawnika Jana Rubensa. Ojciec zmarł, gdy Paul miał 10 lat. Rodzina Rubensów przeniosła się do Antwerpii. W wieku 13 lat został paziem hrabiny Lalaing.

Lata nauki i podróże edytuj

Gruntownie wykształcony w Antwerpii w pracowniach: Adama van Noorta, Tobiasa Verhaechta malarza krajobrazów i Otto van Veena w latach 1596–1600. W 1598 r. uzyskał tytuł mistrzowski antwerpskiej gildii św. Łukasza i wyruszył do Italii, gdzie w 1600 rozpoczął służbę na dworze książąt Gonzagów w Mantui. W latach 1601–1602 przebywał w Rzymie, od 1603 z polecenia księcia Mantui w Hiszpanii, później w latach 1604–1605 w służbie księcia V. Gonzagi w Mantui i Wenecji. Od roku 1606 mieszkał w Genui, później w Rzymie do 1608.

Po powrocie do ojczyzny objął w 1608 r. w Antwerpii funkcję malarza nadwornego arcyksięcia Alberta i infantki Izabeli. Rubens stopniowo zyskiwał sławę międzynarodową – odbył podróże dyplomatyczne na dwory Holandii, Anglii i Hiszpanii, a jego klientami zostali: Maria Medycejska, Ludwik XIII, Karol I Stuart. Przebywając na dworze francuskim wykonał dla króla Ludwika XIII 12 arrasów oraz 25 olbrzymich malowideł do zamku matki króla Marii Medycejskiej. W Anglii otrzymał tytuł szlachecki. Jednocześnie pracował nad wielkimi płótnami dla kościołów Antwerpii, Aalst, Malines i Madrytu.

Rozwój twórczości Rubensa edytuj

Dzieła Rubensa powstałe w 1601 w Rzymie dla kościoła Santa Croce w Gerusalemme („Znalezienie Krzyża”, „Koronowanie cierniem”, „Wzniesienie Krzyża”) wykazują jeszcze zależność od Otto van Veena i wpływy Tycjana, Tintoretta i Correggia. Z okresu madryckiego (1603) pochodzą pełne charakterystyki półpostacie 12 Apostołów (Apostolado del duque de Lerma) i portret konny księcia Lerma. W Mantui powstał kolosalny tryptyk, którego część środkowa („Rodzina Gonzagów adoruje Trójcę Świętą”) znajduje się w Mantui, jedno boczne skrzydło w Antwerpii („Chrzest Chrystusa”), drugie w Nancy. Oddźwięk wpływów Correggia znajdujemy w obrazie ołtarzowym, powstałym 1606 w Rzymie („Adoracja Najświętszej Marii Panny przez Św.Jerzego i in. świętych”, obecnie w Grenoble), wpływy Caravaggia w scenie obrzezania z roku 1607 (Genua, Sant’Ambrogio). W roku 1608 powstaje nowe ujęcie obrazu „Adoracja Najświętszej Marii Panny” dla Chiesa nuova w Rzymie.

Po powrocie do Antwerpii został Rubens w roku 1609 malarzem nadwornym pary namiestnikowskiej Niderlandów, Albrechta i Izabeli. Styl jego staje się swobodniejszy, działanie mas bardziej zwarte, tonacja ciał jaśniejsza, budowa i oświetlenie scen mocno dramatyczne. Z okresu tego pochodzą: trójdzielne „Wzniesienie krzyża” w katedrze antwerpskiej (1610), tamże: „Zdjęcie z krzyża” z „Ofiarowaniem w świątyni” i „Nawiedzeniem” (1611, 1614). Echa sztuki włoskiej widoczne w scenach mitologicznych, jak „Prometeusz” (Oldenburg), „Wenus, Amor, Ceres i Bachus” (Kassel), „Ziębnąca Wenus” (1614, Antwerpia) i in. Z roku 1609 pochodzi piękny autoportret artysty z żoną, Izabelą Brant (Monachium). Od mniej więcej 1615 roku otrzymywał Rubens tyle zamówień, że dużą część pracy pozostawiał uczniom, z których najzdolniejszy, Antoon van Dyck, miał do blisko 1620 roku duży udział w dziełach mistrza. Własnoręczne dzieła Rubensa tego okresu (1615–1620) wykazują pełnię rozwoju jego stylu i wspaniały koloryt: „Sąd ostateczny” (Monachium), „Pochód dzieci”, „Porwanie córek Leukippa”, „Bitwa Amazonek” (Monachium), „Polowanie na lwy” (tamże), „Polowanie na wilki” (Nowy Jork), „Polowanie na dziki” (Drezno), dalej portrety i krajobrazy.

W latach (1620–1630) odbył Rubens kilka podróży w celach dyplomatycznych i artystycznych do Paryża (1622, 1623, 1625), Madrytu (1628, 1629) i Londynu (1629, 1630). Najwspanialszym dziełem tego okresu jest cykl dużych obrazów, przedstawiających dzieje Marii Medycejskiej, przeznaczony do pałacu Luksemburskiego (1622–1625, obecnie w Luwrze), przy którego wykonaniu pomagali mu uczniowie. W czasie swych wizyt w Hiszpanii oglądał bogate kolekcje malarstwa zgromadzone w Alkazarze w Madrycie, w Escorialu i innych siedzibach królewskich, oprowadzany przez Diego Velázqueza. Wykonał wówczas wiele kopii znanych dzieł ze zbiorów hiszpańskich, głównie obrazów Tycjana. W Anglii w sali reprezentacyjnej w pałacu Whitehall ozdobił sklepienie 9 scenami z dziejami Jakuba I, które jednak mgła londyńska zniszczyła nie do poznania. Dzieła religijne tego okresu („Pokłon trzech króli” Antwerpia, „Wychowanie NMP.” (tamże)) malowane są z wielkim temperamentem. Najważniejsze wśród portretów: Izabela Brant (Petersburg i Florencja) i portret obu synów Rubensa. Druga żona Rubensa (od roku 1630), młoda Helena Fourment (portrety w Monachium, Petersburgu, Wiedniu i in.), była natchnieniem starzejącego się artysty w oddaniu piękna kobiecego w scenach religijnych, mitologicznych i miłosnych. Dzieła jego nabierają miękkości i blasku; koloryt staje się harmonijny i łagodnie stonowany na ciepłym, brązowawym tonie zasadniczym. Najważniejsze z tego okresu: ołtarz św. Ildefonsa (1630–1632, obecnie w Wiedniu), „Madonna wśród świętych” w kaplicy grobowej Rubensa w Kościele Świętego Jakuba w Antwerpii, „Święto Wenery” (Wiedeń), „Ogrody miłości” (Paryż, Madryt), „Taniec wieśniaków” (Luwr). Pod koniec swego życia zaczął się Rubens głęboko interesować krajobrazem, tworząc jedne z najpiękniejszych dzieł sztuki flamandzkiej: „Zachód słońca” (Londyn), krajobrazy z tęczą (Monachium, Petersburg), „Powrót z pracy” (Florencja) i in. Sztuka Rubensa jest w malarstwie XVII w. szczytem stylu barokowego. Bujność kształtów, ruch ciał, przepych barw, w połączeniu z dramatyczną siłą i patosem jego dzieł odpowiadały więcej ideałowi piękna XVII w., niż bardziej uduchowiona, w swym skupieniu unikająca reprezentacyjnego efektu, sztuka Rembrandta. W ostatnich latach swego życia zaczął malować nastrojowe pejzaże oraz sceny rodzajowe z życia ludu, głównie kiermasze i zabawy. Sir Peter Paul Rubens zmarł 30 maja 1640 w Antwerpii. Przyczyną jego śmierci było zakażenie prawej ręki.

Kopie dzieł Tycjana wykonane w czasie pobytu w Hiszpanii edytuj

Ocena twórczości edytuj

Twórczość malarska artysty obejmuje 2000 obrazów. W swojej twórczości skupił takie cechy epoki jak: wybujałość, żywiołowość, dynamikę, niepokój i zmysłowość. Dzięki niezwykłej indywidualności narzucił swój styl całemu malarstwu flamandzkiemu na kilkadziesiąt lat.

Malarstwo religijne realizował interpretując ze spontaniczną pasją chrześcijańskie tematy cierpienia, chwały, cudów, ekstazy. Tworząc dzieła o tematyce mitologicznej dał wyraz kultowi zdrowego i silnego ciała człowieka – odznaczające się obfitością kształtów akty rubensowskie stały się jednym z synonimów malarstwa barokowego.

Rubens malował także portrety kobiece, męskie wizerunki reprezentacyjne, ponadto sceny z polowań oraz nastrojowe krajobrazy o bogatym kolorycie. Wykonywał też kartony do tkanin, liczne rysunki przeznaczone do rytowania, szkice dla architektów i dekoracje miejskie.

W zakresie stosowanych środków malarskich Rubens ewoluował od śmiałych kontrastów ciepłych i zimnych barw do palety bardziej umiarkowanej, z przewagą bieli, żółci kadmowej, cynobru i lakowej czerwieni. Przejrzyste warstwy farb tonował grą światła, którą skupiał na zgrubieniach warstwy malarskiej. Były to wartości nowatorskie, stawiające Rubensa wśród najwybitniejszych kolorystów w dziejach sztuki.

W 1632 wydana została w Antwerpii luksusowa edycja tomu poezji Lyricorum librorum Macieja Kazimierza Sarbiewskiego z miedziorytami Rubensa.

Widok obrazu „Polowanie na lwy” został wykorzystany na okładce albumu grupy muzycznej Terror pt. Always The Hard Way z 2006[1].

Uczniowie Rubensa edytuj

Wywarł olbrzymi wpływ m.in. na malarstwo angielskie i francuskie XVIII w., a także na romantyków. Jego najwybitniejszymi uczniami i współpracownikami byli: Jacob Jordaens, Antoon van Dyck, Frans Snyders, Jan Brueghel (młodszy), Jan Fyt, Abraham van Diepenbeeck, Jan Wildens, David Teniers, Daniel Seghers, Adriaen Brouwer, Erasmus Quellinus, Cornelis Schut, Theodoor van Thulden, Lucas van Uden i inni.

Wybrane dzieła edytuj

Tryptyki edytuj

Obrazy religijne edytuj

Sceny mitologiczne edytuj

Autoportrety edytuj

Portrety edytuj

  • Portret księcia Lermyok. 1603, Prado, Madryt
  • Portret Niccolò Pallavicino1604, kolekcja prywatna
  • Książę Ferdynand Gonzaga1604-1605, Marmiano di Traversetolo, Parma
  • Książę Vincenzo Gonzaga1604-1605, Kunsthistorisches Museum, Wiedeń
  • Portret Izabeli d’Esteok. 1605, Kunsthistorisches Museum, Wiedeń
  • Dama z karłem1606, The National Trust, Kingston Lacy
  • Maria Serra Pallavicino1606, The National Trust, Kingston Lacy
  • Portret markizy Brygidy Spinola1606, National Gallery of Art, Waszyngton
  • Portret konny Giovanniego Carla Dorii1606-1607, Galleria Nazionale di Palazzo Spinola, Genua
  • Dziewczyna z wachlarzem1612-1614, Kunsthistorisches Museum, Wiedeń
  • Infantka Izabela Klara Eugenia1615, Kunsthistorisches Museum, Wiedeń
  • Portret arcyksięcia Albrechta Austriackiego1615, Prado, Madryt
  • Portret Marii Medycejskiej, królowej Francjiok. 1622, Prado, Madryt
  • Suzanne Fourment w stroju pasterki1622, kolekcja prywatna
  • Słomkowy kapelusz1622-1625, National Gallery, Londyn
  • Portret Ludwika Nonniusaok. 1627, National Gallery, Londyn
  • Helena Fourment w stroju ślubnymok. 1630, Stara Pinakoteka, Monachium
  • Thomas Howard, drugi książę Arundel1629-1630, Isabella Stewart Gardner Museum, Boston
  • Debora kip, z dziećmi1630, National Gallery of Art, Waszyngton
  • Nagi młodzieniec1630, Muzeum Brytyjskie, Londyn
  • Portret Heleny Fourment z książką w ręce1630-1632, Courtauld Institute of Art, Londyn
  • Portret kardynała infantaok. 1634, Prado, Madryt
  • Helena Fourment z synem Fransemok. 1635, Stara Pinakoteka, Monachium
  • Helena Fourment z dziećmi1636-1637, Luwr, Paryż
  • Portret Heleny Fourment w futrze1636-1638, Kunsthistorisches Museum, Wiedeń
  • Portret Heleny Fourment z powozem w tleok. 1639, Luwr, Paryż
  • Helena FourmentMauritshuis, Haga
  • Hagar na pustyniolej na drewnie, 71,5 × 72,6 cm, Dulwich College, Londyn
  • Portret konny króla Zygmunta III Wazy - olej na płótnie, 266 x 184, ok. 1624

Pejzaże edytuj

  • Krajobraz z Laeken1618-1619, zbiory królewskie, Londyn
  • Wożenie kamieni1620, olej przeniesiony z drewna na płótno, 87 × 126,5 cm, Ermitaż, Petersburg
  • Krajobraz burzowyok. 1625, Kunsthistorisches Museum, Wiedeń
  • Krajobraz wieczorny z wozem1620-1625, Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam
  • Krajobraz z krowami i dzikim ptactwemok. 1630, Gemäldegalerie, Berlin
  • Krajobraz ze sceną polowania na dzika kalidońskiegoprzed 1630, Prado, Madryt
  • Krajobraz ze św. Jerzym i smokiemok. 1630, Royal Collection, Windsor
  • Krajobraz z tęczą1632-1635, Ermitaż, Petersburg
  • Krajobraz z zachodem słońca1635-1640, National Gallery, Londyn
  • Krajobraz z zamkiem Steen- ok. 1635, Kunsthistorisches Museum, Wiedeń
  • Krajobraz ze śluzą1635-1640, Ermitaż, Petersburg
  • Krajobraz z krowamiok. 1636, Stara Pinakoteka, Monachium
  • Pejzaż z tęcząok. 1640, Stara Pinakoteka, Monachium
  • Pejzaż jesienny z widokiem na Het Steen w świetle poranka1636, olej na drewnie, 131 × 229 cm, National Gallery, Londyn
  • Powrót z pola1636-1637, Galleria Palatina, Florencja
  • Krajobraz z tęczą1638, Wallace Collection, Londyn

Apoteoza życia i rządów Marii Medycejskiej (1622–25) edytuj

(Galeria Medycejska (Médicis) w Luwrze)

  1. Parki przędzące nić losu Marii
  2. Narodziny Marii
  3. Edukacja Marii
  4. Henryk IV otrzymuje portret Marii
  5. Zaślubiny per procura, 3 XI 1600
  6. Przybycie do Marsylii
  7. Przybycie do Lyonu
  8. Narodziny następcy tronu (przyszłego Ludwika XIII), 27 IX 1601
  9. Ustanowienie regencji Marii, 20 III 1610
  10. Koronacja Marii, 13 V 1610
  11. Apoteoza Henryka IV i ogłoszenie regencji Marii
  12. Dobrodziejstwo rządów (Bogowie doradzający Marii)
  13. Triumf z okazji zajęcia Juelich, 1 IX 1610
  14. Wymiana księżniczek (małżeństwa następców tronu Francji i Hiszpanii, 9 XI 1615)1622-1625, olej na płótnie, 394 × 295 cm, Luwr, Paryż
  15. Szczęśliwe czasy regencji Marii Medycejskiej
  16. Pełnoletniość Ludwika XIII (przekazanie regencji, 20 X 1614)
  17. Ucieczka Marii z Blois, 22 II 1619
  18. Układ w Angouleme, 30 IV 1619
  19. Pokój w Angers, 10 VIII 1620
  20. Ostateczne pojednanie Ludwika XIII i Marii, 15 XII 1621
  21. Triumf prawdy
  22. Maria Medycejska jako Bellona (depozyt w pałacu wersalskim)
  23. Portret Joanny Austriackiej, matki Marii (depozyt w pałacu wersalskim)
  24. Portret Wielkiego ks. Toskanii Franciszka I Medyceusza (depozyt w pałacu wersalskim)

Dwa obrazy z cyklu życia króla Francji Henryka IV (cykl nieukończony)

  • Henryk IV w bitwie pod Ivry
  • Triumf Henryka IV1630, olej na płótnie, 380 × 692 cm, Uffizi, Florencja

Alegorie i inne dzieła edytuj

 
Frontyspis Lyricorum librorum Macieja Kazimierza Sarbiewskiego na podstawie szkicu Rubensa

Grafiki i szkice pomocnicze edytuj

  • Cesarzowa i śmierć1592-1595, kolekcja prywatna (kopia dzieła Hansa Holbeina)
  • Cztery szkice aktów1595-1597, rysunek, Luwr, Paryż
  • Tors Belwederski1601-1602, Rubenshuis, Antwerpia
  • Podniesienie z krzyża1620, szkic, Luwr, Paryż
  • Święta Katarzyna Aleksandryjska1620-1621, akwaforta, Instituto nazionale per la Grafica, Rzym

Muzea z dziełami Rubensa edytuj

Największa na świecie kolekcja dzieł Rubensa znajduje się w Starej Pinakotece w Monachium.

Po kilkadziesiąt jego obrazów posiadają:

Po kilkanaście jego obrazów posiadają, między innymi:

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

Bibliografia edytuj

  • Roger Avermaete, Rubens i jego czasy, Warszawa: PIW, 1973.
  • Augustin de Butler, Rubens, Siechnice: Eaglemoss Polska, 1999 (Wielcy Malarze; nr 63).
  • Anna Dobrzycka, Rubens, Warszawa: Arkady, 1960.
  • Robert Genaille, Maciej Monkiewicz, Antoni Ziemba: Encyklopedia malarstwa flamandzkiego i holenderskiego, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe; Wyd. Naukowe PWN, 2001, ISBN 83-221-0686-6.
  • Goetz Eckardt, Peter Paul Rubens, Warszawa: Arkady, 1985 (W Kręgu Sztuki), ISBN 83-213-3221-8.
  • Malarstwo flamandzkie doby Rubensa, van Dycka i Jordaensa 1608-1678, red. Antoni Ziemba, Warszawa: Muzeum Narodowe, 2007, ISBN 978-83-7100-801-6.
  • Peter Paul Rubens 1577-1640, Poznań: Oxford Educational (Wielka Kolekcja Sławnych Malarzy; 6), ISBN 978-83-7425-492-2.
  • Wiera Razdolska, Rubens, Warszawa: Arkady; Leningrad: Aurora, 1986 (Wielcy Malarze Świata), ISBN 83-213-3361-3.
  • Rubens, Niderlandy i Polska. Materiały sesji naukowej, Łódź 25-26 lutego 1977, red. Jacek Antoni Ojrzyński, Łódź: Muzeum Sztuki, 1978.
  • Christine Stukenbrock, Barbara Toepper, Arcydzieła malarstwa europejskiego, Koenigswinter: h. f. ullmann, 2007, ISBN 978-3-8331-2131-9.
  • Daniela Taraba, Rubens, Warszawa: HPS, 2006 (Klasycy Sztuki; 23), ISBN 978-83-60529-22-5.
  • Władysław Tomkiewicz, Twórczość Rubensa, [w:] Tegoż, Piękno wielorakie, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1971.
  • Anna Treiderowa, Dzieła Rubensa w grafice niderlandzkiej XVII wieku, Łódź: Muzeum Sztuki, 1976.
  • Maria Warszawskaja, Ksenia Jegorowa, Peter Paul Rubens. Animacja życia, Warszawa: Firma Księgarska Jacek i Krzysztof Olesiejuk, 2006 (Kolekcja Wielkich Mistrzów), ISBN 83-7423-385-0.
  • Zygmunt Waźbiński, Peter Paul Rubens, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1975.

Linki zewnętrzne edytuj