Daty nowego i starego porządku

zmiana kalendarza

Daty nowego i starego porządku (daty nowego stylu i starego stylu) – problem z dziedziny rachuby czasu związany z przechodzeniem poszczególnych krajów z kalendarza juliańskiego („starego porządku”) na gregoriański („nowego porządku”).

Podwójne datowanie na akcie ślubu, Warszawa 1907

Różnica dat nowego i starego porządku edytuj

Różnica dat pojawiła się wraz z wprowadzeniem kalendarza gregoriańskiego w październiku 1582 roku[1]. Kalendarz gregoriański wprowadzono w związku z tym, że kalendarz juliański opóźniał się w stosunku do zjawisk astronomicznych. Zreformowany kalendarz pomijał 10 dat dni od 5 do 14 października, tak aby dzień równonocy wiosennej ponownie przypadał 21 marca. W roku 1582 dzień 4 października był tak samo oznaczony zarówno w kalendarzu juliańskim jak i gregoriańskim. Natomiast dzień następny był oznaczony jako 5 października kalendarza juliańskiego i jako 15 października kalendarza gregoriańskiego. Wtedy powstała różnica 10 dni w datowaniach tych kalendarzy. Różnica ta powiększała się o jeden dzień w latach 1700, 1800 i 1900, które nie były przestępnymi według nowego porządku (365 dni), ale były przestępnymi według kalendarza starego porządku (366 dni). W rezultacie dzisiaj mamy różnicę wynoszącą 13 dni, gdyż lata 1600 i 2000 były przestępnymi w kalendarzu gregoriańskim[1].

Od dnia Do dnia Różnica dni
- 04-10-1582 0
05-10-1582 28-02-1700 10
01-03-1700 28-02-1800 11
01-03-1800 28-02-1900 12
01-03-1900 - 13

Historia wprowadzenia edytuj

Ze względu na fakt, że zmiana ta dokonała się w różnych krajach w różnym czasie, daty zapisane na dokumentach wytworzonych np. w XVI-, XVII-, a nawet XVIII-wiecznej (z I połowy wieku) Wielkiej Brytanii nie były utożsamiane z tak samo zapisanymi datami w Hiszpanii, Portugalii, Włoszech, Polsce i Francji.

 
Telegram nadany z Leoben w Austrii do Warszawy w lutym 1900. Na rosyjskim formularzu widnieje (po lewej stronie, w rubryce Принята) data przyjęcia 12.2.1900 podana według obowiązującego w zaborze rosyjskim starego stylu; widoczna jest też data nadania (po prawej, w rubryce Подана), według używanego w Austrii kalendarza nowego stylu był to 24 lutego
 
Numer tygodnika „Kraj” z 1903 r., z podwójnym datowaniem wydania

Wymienione kraje wprowadziły kalendarz gregoriański w 1582 (cztery pierwsze 4 października tego roku, Francja 20 grudnia, licząc według nowego porządku), Austria, Czechy, Śląsk (wchodzące w skład Monarchii Habsburgów) w 1584, protestancka część Niemiec w 1700, natomiast Wielka Brytania i jej imperialne posiadłości 14 „nowego” września 1752. Imperium Rosyjskie zrobiło to jeszcze później: po rewolucji październikowej w 1917, a dokładnie 14 lutego 1918 (z ilustracji obok wynika jednak, że w Przywiślańskim Kraju – w zaborze rosyjskim – w dokumentach urzędowych stosowano również datowanie podwójne). Niemal równocześnie zrobiły to prawosławne kraje bałkańskie – Rumunia, Serbia, Bułgaria i Grecja (ta ostatnia dopiero w 1924 roku) – a z krajów muzułmańskich Turcja i Egipt.

Wynikające z tego nieporozumienia skutkują na przykład tym, że wspomniana rewolucja nosi nazwę „październikowej”, choć rozpoczęła się według rachuby obowiązującego w większości Europy i w Ameryce nowego porządku 7 listopada 1917 (a według obowiązującego wówczas w Rosji starego porządku juliańskiego – 25 października). Innym przykładem jest data śmierci Szekspira i Cervantesa, określana na 23 kwietnia 1616, choć w rzeczywistości Szekspir zmarł dziesięć dni po Cervantesie: Anglicy do zapisu daty śmierci Szekspira używają bowiem stosowanej tam wówczas rachuby starego stylu. Z kolei Wilhelm III Orański wypłynął w 1688 z Holandii 11 listopada, a wylądował w Brixham w Anglii 5 listopada, choć przecież nie mógł wkroczyć do Anglii przed wyruszeniem na wyprawę, tylko po prostu czas rozpoczęcia podróży liczony jest według nowej rachuby, a dokonania Wilhelma w Anglii – według starej.

Początek roku kalendarzowego edytuj

Wielka Brytania edytuj

Dodatkowe komplikacje biorą się jeszcze stąd, że choć początkiem roku kalendarzowego był w większości Europy 1 stycznia, to w Wielkiej Brytanii liczono go od dnia Zwiastowania, przypadającego 25 marca. Dlatego, na przykład, dzień śmierci Elżbiety I Tudor 24 marca przypadł w ostatni dzień roku 1602 według rachuby brytyjskiej, choć według rachuby obowiązującej w pozostałej części Europy był to 1603. Choć według nowego porządku juliański 24 marca przypadał w zapisie gregoriańskim 3 kwietnia, to przyjęło się zapisywać datę śmierci tej królowej bez korekty daty dziennej i miesięcznej, a jedynie ze skorygowanym (na 1603) rokiem. Podobnie datę egzekucji Karola I Stuarta zapisywaną niegdyś jako 30 stycznia 1648 koryguje się obecnie na 1649, ale bez doliczania dodatkowych dni do daty dziennej.

Francja edytuj

Wraz z Wielkanocą, 25 marca był używany jako Nowy Rok w wielu krajach chrześcijańskich.[2] Święto zostało przeniesione na 1 stycznia we Francji przez Karola IX z 1564 roku wraz z ogłoszeniem Edyktu z Roussillon.[3]

Podwójne datowanie edytuj

Aby uniknąć nieporozumień, podaje się niekiedy obie daty, w formacie [data juliańska]/[data gregoriańska], np. „24 grudnia 1602/3 stycznia 1603” albo „25 października/7 listopada 1917”.

W ten sam sposób źródła polskie z XIX i początku XX wieku datowały wydarzenia zaszłe w zaborze rosyjskim: na ziemiach zabranych i w Królestwie Polskim. Podwójna datacja na terytorium Królestwa Polskie została wprowadzona postanowieniem Rady Administracyjnej z 4/16 stycznia 1835 r., choć w praktyce pojawiła się wraz z utworzeniem Kongresówki[4]. Kalendarz gregoriański (nowy styl) wyprzedza juliański (stary styl) o 13 dni (od 1900). W latach 1582–1699 różnica wynosiła 10 dni, w latach 1700–1799 – 11 dni, a w latach 1800–1899 – 12 dni. W miarę postępów rusyfikacji po upadku powstań listopadowego i styczniowego – stary styl stawał się stopniowo jedynym obowiązującym urzędowo sposobem datowania w tym zaborze. Sytuacja ta trwała do wycofania się Rosjan z Polski w 1915 pod wpływem wojsk niemieckich i austriackich, a oficjalnie datowanie wyłącznie według kalendarza gregoriańskiego na ziemiach polskich odbitych z rąk rosyjskich wprowadził 21 marca 1915 r. Naczelny Wódz na Wschodzie von Hindenburg[5].

Wprowadzenie 1 stycznia jako początku roku i kalendarza gregoriańskiego edytuj

Kraj 1 stycznia jako pierwszy dzień roku kalendarz gregoriański
Imperium rzymskie 46 p.n.e.
Republika Wenecka 1522 1582
Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego 1544 1583
Rzeczpospolita Obojga Narodów, Hiszpania, Portugalia i katolicka część Niderlandów 1556 1582
Prusy 1559 1700
Dania początek XIV wieku 1700
Szwecja 1559 1753
Francja 1564 1582
Lotaryngia 1579 1682
protestancka część Niderlandów 1583 1700
Szkocja 1600 1752
Rosja 1700 1918
Toskania 1721 1750
Anglia 1752 1752
Arabia Saudyjska 2016 2016

Przypisy edytuj

  1. a b Inter Gravissimas, www.bluewaterarts.com [dostęp 2019-10-17] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-05].
  2. Marsha Groves: Manners and Customs of the Middle Ages. 2005, s. 27.
  3. http://www.henk-reints.nl/cal/audette/cgfrance.html
  4. Matuszewski 2010 ↓, s. 16.
  5. Matuszewski 2010 ↓, s. 17.

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj