Monarchia Habsburgów
Monarchia Habsburgów, imperium Habsburgów (niem. Habsburgermonarchie, łac. Monarchia austriaca), pot. i skrótowo Austria – nieoficjalne nazwy stosowane na państwa pozostające w unii personalnej (później realnej), których władcy pochodzili z dynastii Habsburgów i których każdy panujący przedstawiciel był jednocześnie m.in. arcyksięciem Austrii, królem Czech, królem Węgier oraz władcą podległych im krajów i terytoriów[2]. Związek istniał w latach 1526–1804. Część państw monarchii Habsburgów należała do Świętego Cesarstwa Rzymskiego, a jako król Czech, władca monarchii był elektorem przy elekcji króla Niemiec (który następnie był intronizowany na Cesarza). Habsburgowie zawładnęli dla siebie także tron cesarza rzymskiego. Państwa monarchii Habsburgów zostały zjednoczone w Cesarstwo Austrii 11 sierpnia 1804, a dwa lata później dwucesarz Franciszek II Habsburg rozwiązał Święte Cesarstwo Rzymskie.
| 1526–1804 | |||||
| |||||
 Monarchia Habsburgów w 1789 r. | |||||
| Język urzędowy | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Stolica | |||||
| Ustrój polityczny | |||||
| Pierwszy władca | |||||
| Ostatni władca | |||||
| Waluta | |||||
| Data powstania |
1526 | ||||
| Proklamacja Cesarstwa Austrii |
1804 | ||||
| Religia dominująca | |||||
 Rozwój terytorialny monarchii Habsburgów | |||||
.svg)
.svg)
Historia edytuj
Wraz z abdykacją cesarza Karola V w 1556 dynastia podzieliła się na dwie główne linie. Hiszpańską (zob. Hiszpania Habsburgów) zapoczątkował Filip II, syn cesarza, który w 1580 objął także tron portugalski i linię austriacką zapoczątkowaną przez Ferdynanda I (1503–1564). To właśnie objęcie przez niego tronu uznaje się za początek monarchii Habsburgów. Związany jest z przejęciem władzy w Czechach i na Węgrzech przez Ferdynanda I Habsburga, po śmierci Ludwika II Jagiellończyka i utworzeniem tym samym zwartego terytorium połączonego jedynie osobą władcy.
W czasie panowania Ferdynanda II podczas wojny trzydziestoletniej Habsburgowie przejściowo utracili tron czeski (wybrano tam na króla Fryderyka V, elektora Palatynatu – tzw. „król zimowy” 1619/1620) i węgierski (1619–1621 wybrano królem księcia Siedmiogrodu Gabora Bethlena). Pacyfikacja Czech w 1621. (Bitwa na Białej Górze) pozwoliła cesarzowi Ferdynandowi na wprowadzenie tam monarchii dziedzicznej w 1627: odtąd Habsburgowie nie musieli już ubiegać się o zgodę sejmu szlacheckiego na dziedziczenie korony. W 1687, podczas wielkiej wojny z Turkami, Habsburgowie uzyskali także od sejmu węgierskiego gwarancję dziedziczenia. W toku tego samego konfliktu, w 1690 wojska austriackie opanowały Siedmiogród, a syn cesarza Leopolda I, Józef I, został tamtejszym wielkim księciem. W 1697 zwycięstwo nad Turkami pod Zentą pozwoliło Habsburgom opanować całe Węgry.
Jednocześnie Habsburgowie austriaccy ponieśli klęskę w próbach unifikacji Rzeszy Niemieckiej i zacieśnienia kontroli cesarskiej nad książętami niemieckimi. Wprawdzie przewaga katolików w kolegium elektorskim zapewniała władcom Austrii każdorazowo wybór na cesarski tron, ale po przegranej wojnie trzydziestoletniej cesarz Ferdynand III w traktacie westfalskim (1648) musiał uznać nawet prawo książąt do prowadzenia własnej polityki zagranicznej i pogodzić się z ingerencją obcych mocarstw w wewnętrzne sprawy Rzeszy (Francja, Szwecja). Od tej pory tytuł cesarski dawał Habsburgom głównie prestiż: byli, honorowo, pierwszymi spośród chrześcijańskich władców.
Wobec kryzysu dynastii (brak męskich potomków) cesarz Karol VI ogłosił w 1713 tzw. sankcję pragmatyczną. Według jej postanowień w przypadku wygaśnięcia linii męskiej rodu, wszystkie kraje dziedziczy linia żeńska, tj. najbliższa krewna ostatniego z rodu. Postanowienia te weszły w życie w 1740, gdy zmarł Karol VI. Ostatnią przedstawicielką tej linii, jak i całego rodu, była córka cesarza i księżniczki Elżbiety z Brunszwiku-Wolfenbüttel, późniejsza władczyni Austrii, Czech i Węgier Maria Teresa (1717–1780). Razem z mężem Franciszkiem I Lotaryńskim, którego w Niemczech wybrano na cesarza rzymskiego, stali się założycielami nowej Dynastii Habsbursko-Lotaryńskiej. Panowała ona w Austrii, Czechach i na Węgrzech aż do 1918.
Ziemie Monarchii Habsburgów edytuj
Granice ziem należących do austriackich Habsburgów zmieniały się nad wyraz często. Na przestrzeni dziejów do ziem tych należą
- ziemie dziedziczne Habsburgów: Arcyksięstwo Austriackie, Księstwo Karyntii, Księstwo Styrii, Księstwo Krainy, Gorycja i Gradiyska, Triest oraz rozliczne ziemie w Szwabii i Alzacji (tzw. Austria Przednia) itd.
- kraje Korony św. Wacława, w skład których wchodziło:
- Królestwo Czech,
- Margrabstwo Moraw,
- margrabstwo Dolnych i Górnych Łużyc (do 1635)
- Śląsk (w większości utracony w latach 1740–1742).
- kraje Korony św. Stefana, w skład których wchodzi:
- zachodnia część Królewskich Węgier (do której przyłączono część środkową – Osmańskie Węgry – w 1699 roku),
- Księstwo Siedmiogrodu (od 1699; od 1765 Wielkie Księstwo Siedmiogrodu),
- królestwo Chorwacji i Slawonii (od 1699)
- od końca wojny o sukcesję hiszpańską w 1713:
- Niderlandy Austriackie (do 1792)
- Księstwo Mediolanu (do 1797)
- Królestwo Neapolu (do 1735)
- Królestwo Sardynii (do 1720)
- Królestwo Sycylii (1720–1735)
- ziemie odebrane Imperium Osmańskiemu:
- Banat (od 1718)
- Królestwo Serbii (1718–1739)
- zachodnia część Wołoszczyzny (1718–1739, de facto do 1737)
- inne ziemie to m.in.:
- Księstwo Parmy (1735–1748);
- Królestwo Galicji i Lodomerii (od 1772)
- Nowa Galicja (od 1795)
- Bukowina (od 1774)
- część ziem zlikwidowanej Republiki Weneckiej w tym Istrię i Dalmację (od 1797).
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Język niemiecki zastąpił łacinę jako język urzędowy w 1784.
- ↑ Robert A. Kann: A history of the Habsburg Empire, 1526–1918. Berkeley: University of California Press, 1980, s. 23. ISBN 0-520-04206-9.
Bibliografia edytuj
- Prof. Walter Kleindel: Die Chronik Österreichs. Chronik Verlag.
- Erich Zöllner: Geschichte Österreichs. Von den Anfängen bis zur Gegenwart. Verlag für Geschichte und Politik, ISBN 3-7028-0222-3.
- Ernst Bruckmüller: Sozialgeschichte Österreichs. Verlag Herold, ISBN 3-7008-0283-8.
- Karl Vocelka: Geschichte Österreichs (Kultur – Gesellschaft – Politik). Verlag Styria, Graz/Wien/Köln 2002, ISBN 3-453-21622-9.
- Richard und Maria Bamberger, Ernst Bruckmüller, Karl Gutkas (Hrsg.): Österreich-Lexikon. Verlagsgemeinschaft Österreich-Lexikon, ISBN 3-9500438-0-2.
- Manfred Scheuch: Österreich im 20. Jahrhundert (Von der Monarchie zur Zweiten Republik). Verlag Christian Brandstätter, ISBN 3-85498-029-9.
- Stephan Vajda: Felix Austria (Eine Geschichte Österreichs). Ueberreuter.
- Herwig Wolfram (Hrsg.): Österreichische Geschichte. Wien 1994 ff.:
- Bis 15 v. Chr.: Otto H. Urban: Der lange Weg zur Geschichte. Die Urgeschichte Österreichs. Wien 2000.
- 15 v. Chr.–378 n. Chr.: Verena Gassner, Sonja Jilek, Sabine Ladstätter: Am Rande des Reiches. Die Römer in Österreich. Wien 2002.
- 378–907: Herwig Wolfram: Grenzen und Räume. Geschichte Österreichs vor seiner Entstehung. Wien 1995.
- 907–1156: Karl Brunner: Herzogtümer und Marken. Vom Ungarnsturm bis ins 12. Jahrhundert. Wien 1994.
- 1122–1278: Heinz Dopsch, Karl Brunner, Maximilian Weltin: Die Länder und das Reich. Der Ostalpenraum im Mittelalter. Wien 1999.
- 1278–1411: Alois Niederstätter: Die Herrschaft Österreich. Fürst und Land im Spätmittelalter. Wien 2001.
- 1400–1522: Alois Niederstätter: Das Jahrhundert der Mitte. An der Wende vom Mittelalter zur Neuzeit. Wien 1996.
- 1522–1699: Thomas Winkelbauer: Ständefreiheit und Fürstenmacht. Länder und Untertanen des Hauses Habsburg im konfessionellen Zeitalter. 2 Teilbände, Wien 2003.
- 1699–1815: Karl Vocelka: Glanz und Untergang der höfischen Welt. Repräsentation, Reform und Reaktion im habsburgischen Vielvölkerstaat. Wien 2001.
- 1804–1914: Helmut Rumpler: Eine Chance für Mitteleuropa. Bürgerliche Emanzipation und Staatsverfall in der Habsburgermonarchie. Wien 1997.
- 1890–1990: Ernst Hanisch: Der lange Schatten des Staates. Österreichische Gesellschaftsgeschichte im 20. Jahrhundert. Wien 1994.
- Roman Sandgruber: Ökonomie und Politik. Österreichische Wirtschaftsgeschichte vom Mittelalter bis zur Gegenwart. Wien 1995.
- Rudolf Leeb, Maximilian Liebmann, Georg Scheibelreiter, Peter Tropper: Geschichte des Christentums in Österreich. Von der Spätantike bis zur Gegenwart. Wien 2003.