Cesarstwo Austrii
Cesarstwo Austrii (niem. Kaisertum Österreich, dawniej pisane Kaiserthum Oesterreich) – historyczne państwo w Europie utworzone w 1804 w reakcji na proklamowanie przez Napoleona I Cesarstwa Francuskiego.
1804–1918[a] | |||||
| |||||
Hymn: Volkshymne (Hymn ludowy) | |||||
Ustrój polityczny |
monarchia absolutna (1804–1867) | ||||
---|---|---|---|---|---|
Konstytucja | |||||
Stolica | |||||
Data powstania |
1804 | ||||
Data likwidacji |
1918[a] | ||||
Władca | |||||
Powierzchnia |
698 700 km² | ||||
Populacja (1804) • liczba ludności |
| ||||
• gęstość |
30 os./km² | ||||
Waluta | |||||
Kod samochodowy |
A | ||||
Język urzędowy | |||||
Religia dominująca | |||||
Położenie na mapie |
Historia
edytujW latach 1804–1806 wchodziło w skład Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Po jego rozwiązaniu 6 sierpnia 1806, w wyniku powstania zależnego od Francji Związku Reńskiego, istniało jako państwo dziedziczne Habsburgów do 1918, choć od 1867 stało się jedną z dwóch części dualistycznych Austro-Węgier. Pierwszym władcą Cesarstwa Austrii był Franciszek I Habsburg, zarazem ostatni władca Świętego Cesarstwa Rzymskiego jako Franciszek II. Jego następcami byli: Ferdynand I, Franciszek Józef I i Karol I.
W Cesarstwie nie przeprowadzano formalnej koronacji (w przeciwieństwie np. do Królestwa Węgier).
Od 1815 roku Cesarstwo Austrii było jednym z głównych decydentów europejskich, wchodząc w skład Świętego Przymierza. Jego polityką kierował przez blisko 40 lat kanclerz Klemens Metternich. O potędze Austrii świadczy fakt jej ciągłej ingerencji w wewnętrzne sprawy państw niemieckich i włoskich oraz Hiszpanii, a także ważna rola arbitra międzynarodowego podczas wojny krymskiej (1853–1856). Terytorium cesarstwa obejmowało Austrię właściwą, Tyrol, Styrię, Czechy właściwe, Morawy, część Śląska, Węgry, Siedmiogród, Słowację, Dalmację, Slawonię, Słowenię, Galicję, Bukowiny, Wenecję i Lombardię.
Wiosna Ludów (1848-1849) nie ominęła też Austrii, która przeżyła niepokoje wewnętrzne i starcia z Węgrami (1848-1849).
Po abdykacji Ferdynanda I tron objął jego bratanek, Franciszek Józef I, który w 1849 wprowadził konstytucję (tzw. Konstytucja marcowa), na mocy której Cesarstwo Austrii tworzyły następujące kraje koronne[2]:
- Arcyksięstwo Austriackie (Górnej i Dolnej Austrii) – Erzherzogtum Österreich;
- księstwo Salzburga – Herzogtum Salzburg;
- księstwo Styrii – Herzogtum Steiermark;
- Królestwo Illirii (księstwo Karyntii, księstwo Kranioli, książęce hrabstwo Gorycji i Gradyski) – Königreich Illyrien;
- margrabstwo Istrii i miasto Triest z okręgiem – Markgrafschaft Istrien und Stadt Triest mit Bezirk;
- książęce hrabstwo Tyrolu i Vorarlbergu – Gefürstete Grafschaft Tirol und Voralberg;
- Królestwo Czech – Königreich Böhmen;
- Margrabstwo Moraw – Markgrafschaft Mähren;
- księstwo wyższego i niższego (Górnego i dolnego) Śląska – Herzogtum Ober- und Niederschlesien;
- królestwo Galicji i Lodomerii z księstwami Oświęcimia i Zatora i z wielkim Księstwem Krakowskim – Königreich Galizien und Lodomerien mit den Herzogtümern Auschwitz und Zator und mit dem Großherzogtum Krakau;
- księstwo Bukowiny – Herzogtum Bukowina;
- Królestwo Dalmacji z Pomorzem chorwackim oraz miastem Fiume z okręgiem – Königreich Dalmatien, Kroatien und Slawonien;
- Królestwo Węgier – Königreich Ungarn;
- Wielkie Księstwo Siedmiogrodzkie z prowincja saską i żupaństwami Kraszna, środkowym Szolnok i Zarand, dystryktem Koewa i miastem Zillach – Grossherzogtum Siebenburg;
- okręgi wojskowe i pograniczne;
- Królestwo Lombardzko-Weneckie – Königreich Lombardo-Venetien.
W 1850 roku liczba ludności cesarstwa wynosiła 30,7 mln[3]. Od połowy XIX wieku zaznaczył się stopniowy upadek potęgi Habsburgów austriackich, utrata wpływów w państwach niemieckich, klęski w wojnie z Francją i Piemontem (1859) i wojnie z Prusami (1866) oraz utrata ziem włoskich (1859-1866) i upadek koncepcji odbudowy Rzeszy Niemieckiej pod rządami Wiednia.
Od 1867 Cesarstwo Austrii razem z Królestwem Węgier tworzyło dwuczłonową monarchię austro-węgierską.
Od 1879 roku Austria wchodziła w koalicję z Cesarstwem Niemieckim, która po przyłączeniu się Włoch (1882) nazwana została Trójprzymierzem.
W rzeczywistości od tego momentu Austria zaczęła tracić samodzielność polityczną i podporządkowywać się interesom współkoalicjanta niemieckiego. Trudności zewnętrzne rzutowały również na kłopoty wewnątrz imperium – polityka germanizacyjna wywołała reakcje narodowościowe, które zmusiły władze centralne do złagodzenia swojej polityki, czego skutkiem było nadanie narodom imperium autonomii politycznej i kulturowej (np. Polakom galicyjskim, Czechom) oraz przyznanie najpotężniejszemu po Niemcach narodowi imperium – Węgrom – statusu narodu współrządzącego (1867). Dzięki temu starano się zapobiec wojnom wewnętrznym i nieuniknionemu rozpadowi imperium. W latach 1914–1918 Austria brała udział w I wojnie światowej po stronie Niemiec, Bułgarii i Turcji. Klęski poniesione w wojnie z Serbią (1914) i Rosją (1914-1915, 1916) zadecydowały o całkowitym podporządkowaniu jej polityki zagranicznej Niemcom. O klęsce imperium zadecydowała ostateczna porażka Niemiec na froncie zachodnim (1918) oraz ruchy rewolucyjne i narodowościowe wewnątrz państwa.
Istnienie państwa zakończyło ogłoszenie w Wiedniu republiki, potwierdzonej traktatem z Saint-Germain-en-Laye (1919) oraz wydzieleniem z terytorium cesarstwa niepodległej Czechosłowacji (z ziem Czech, Moraw, Śląska Czeskiego i Słowacji i zachodnia część Ksiestwa Cieszyńskiego (Zaolzie)), części Polski (w skład której weszła dawna Galicja i wschodnia część Ksiestwa Cieszyńskiego) oraz Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców (Królestwo SHS) (obejmujące m.in. Chorwację i Słowenię), a także rozszerzenie terytorium Rumunii o należące do monarchii Siedmiogród i Bukowinę. Ostatni cesarz Karol I zrzekł się udziału w rządach (bez formalnej abdykacji) i udał się na emigrację na portugalską Maderę.
Zobacz też
edytujUwagi
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Andrzej Dziadzio: Monarchia konstytucyjna w Austrii 1867–1914. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2001, s. 9. ISBN 83-7188-517-2.
- ↑ Tekst Konstytucji Cesarstwa Austrii Dziennik Rządowy miasta Krakowa 1849 nr 84/85.
- ↑ Chris Cook, John Stevenson Leksykon historii Europy XX wieku. 1900-2004, wyd. polskie 2004, s. 277.