Kraj koronny (niem. Kronland) – terytorium składowe Cesarstwa Austrii w latach 1849–1867 i austriackiej części Austro-Węgier w latach 1867–1918. Głową kraju koronnego był cesarz, w którego imieniu działał Landeshauptmann (starosta krajowy) albo Statthalter (namiestnik).

Oficjalna nazwa „kraj koronny” pojawiła się po reformach w 1849 r., jednak poszczególne obszary, które nazwano krajami koronnymi, stanowiły części składowe monarchii habsburskiej znacznie wcześniej. Kraje koronne były w zasadzie tylko okręgami centralnej administracji cesarskiej, pozbawionymi (z pewnymi wyjątkami) autonomii. Nie były natomiast częściami składowymi federacji (państwami składowymi Austro-Węgier były Cesarstwo Austrii i Królestwo Węgier). Nie były również okręgami narodowościowymi. Tym niemniej kraje koronne z reguły miały własną tożsamość, wynikającą z wielowiekowej historii. Większość z nich stanowi do dziś odrębne regiony kulturowe i historyczne.

Administracja kraju koronnego była dwutorowa – centralna, wykonywana przez namiestnictwo (Statthalterei / Landeshauptmannschaft) i lokalna, wykonywana przez wydział krajowy (Landesausschuss; w Bukowinie i na Śląsku Prezydium Krajowe). Przedstawicielstwem ludności był sejm krajowy (Landtag). Zakres samorządu kraju koronnego był wąski i kompetencje organów samorządowych zdecydowanie ustępowały kompetencjom władzy centralnej.

Vorarlberg i Tyrol były zarządzane przez tego samego namiestnika, choć stanowiły odrębne kraje koronne. Podobnie Triest, Istria oraz Gorycja i Gradyska, które do celów administracyjnych łączono zazwyczaj w jeden kraj – Pobrzeże.

Kraje koronne Austrii w 1914 r.
Herb Nazwa potoczna Pełna nazwa Ośrodek adm. Powierzchnia w km² Ludność w 1910 r.
Górna Austria
Oberösterreich
Arcyksięstwo Austrii za Anizą
Erzherzogtum Österreich ob der Enns
Linz 11 982 853 006
Dolna Austria
Niederösterreich
Arcyksięstwo Austrii przed Anizą
Erzherzogtum Österreich unter der Enns
Wiedeń
Wien
19 825 3 513 814
Styria
Steiermark
Księstwo Styrii
Herzogtum Steiermark
Graz 22 425 1 444 157
Karyntia
Kärnten
Księstwo Karyntii
Herzogtum Kärnten
Klagenfurt 10 326 396 200
Salzburg Księstwo Salzburga
Herzogtum Salzburg
Salzburg 7153 214 737
Tyrol
Tirol
Książęce Hrabstwo Tyrolu
Gefürstete Grafschaft Tirol
Innsbruck 26 683 946 613
Vorarlberg Kraj Vorarlberg
Das Land Vorarlberg
Bregencja
Bregenz
2602 145 408
Kraina
Krain
Księstwo Krainy
Herzogtum Krain
Lublana
Laibach
9954 525 995


Pobrzeże
Küstenland
w tym:
– Triest
Gorycja i Gradyska
Görz und Gradisca
Istria
Istrien
Pobrzeże Austriackie
Österreichisches Küstenland
w tym:
Wolne cesarskie miasto Triest
Die Reichsunmittelbare Stadt Triest und ihr gebiet
Książęce Hrabstwo Gorycji i Gradyski
Gefürstete Grafschaft Görz und Gradisca
Margrabstwo Istrii
Markgrafschaft Istrien
Triest

Triest
Gorycja
Gorizia
Poreč
7969

95
2918
4.956
893 797

229 510
260 721
403 566
Dalmacja
Dalmatien
Królestwo Dalmacji
Königreich Dalmatien
Zadar
Zara
12 831 645 666
Czechy
Böhmen
Królestwo Czech
Königreich Böhmen
Praga
Prag
51 947 6 769 548
Morawy
Mähren
Margrabstwo Moraw
Markgrafschaft Mähren
Brno
Brünn
22 222 2 622 271
Śląsk Austriacki
Schlesien
Księstwo Górnego i Dolnego Śląska, Księstwo Śląska
Herzogtum Ober- und Niederschlesien, Herzogtum Schlesien
Opawa
Troppau
5147 756 949
Galicja i Lodomeria
Galizien und Lodomerien
Królestwo Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim i Księstwami Oświęcimskim i Zatorskim
Königreich Galizien und Lodomerien mit dem Großherzogtum Krakau und den Herzogtümern Auschwitz und Zator
Lwów
Lemberg
78 497 8 025 675
Bukowina Księstwo Bukowiny
Herzogtum Bukowina
Czerniowce
Czernowitz
10 441 800 098

Bibliografia edytuj