Słowenia

państwo w Europie Środkowej

Słowenia, Republika Słowenii (słoweń. Slovenija [slɔˈʋèːnija], Republika Slovenija) – państwo położone w Europie Środkowej nad morzem Adriatyckim, graniczy od zachodu z Włochami, od północy z Austrią, od wschodu z Węgrami oraz od południa z Chorwacją. Stolicą i największym miastem kraju jest Lublana. Słowenia jest najzamożniejszym oraz najbardziej rozwiniętym, szczególnie pod względem gospodarczym, państwem byłej Jugosławii i jednocześnie jednym z najbardziej zamożnych i rozwiniętych krajów Europy Środkowo-Wschodniej. Językiem urzędowym jest język słoweński.

Republika Słowenii
Republika Slovenija
Herb Flaga
Herb Flaga
Hymn: Zdravljica
(Toast)

Ustrój polityczny

republika

Konstytucja

Konstytucja Słowenii

Stolica

Lublana

Data powstania

25 czerwca 1991

Prezydent

Nataša Pirc Musar

Premier

Robert Golob

Powierzchnia

20 273 km²[1]

Populacja (2021)
• liczba ludności


2 107 126[2]

• gęstość

104,0 os./km²[2]

Kod ISO 3166

SI

Waluta

1 euro = 100 centów (EUR, €) (EUR)

Telefoniczny nr kierunkowy

+386

Domena internetowa

.si

Kod samochodowy

SLO

Kod samolotowy

S5

Strefa czasowa

UTC +1 – zima
UTC +2 – lato

Język urzędowy

słoweński[a]

Religia dominująca

rzymski katolicyzm

PKB (2023)
 • całkowite 
 • na osobę


68,11 mld[3] USD
32 215[3] USD

PKB (PSN) (2023)
 • całkowite 
 • na osobę


111,29 mld[3] dolarów międzynar.
52 641[3] dolarów międzynar.

Mapa opisywanego kraju
Położenie na mapie
Położenie na mapie

Słowenia należy do ONZ od 1992 roku, NATO od 29 marca 2004, jest też członkiem UE od 1 maja 2004 roku, od 1 stycznia 2007 państwo jest również członkiem strefy euro.

Geografia

edytuj
 
Jaskinia Postojna
 
Krainy historyczne Słowenii
 
Lublana
Osobny artykuł: Geografia Słowenii.

Powierzchnia:

  • ląd: 20 151 km²
  • woda: 122 km²
  • całkowita: 20 273 km²

Długość granic lądowych:

Długość wybrzeża:

  • całkowita: 46,6 km

Najludniejsze miasta:

Słowenia to w większości kraj wyżynny i górski: 90% jej powierzchni leży ponad 300 m n.p.m. Najwyższy szczyt to położony w Alpach Julijskich Triglav (2864 m); znajduje się on na terenie parku narodowego o tej samej nazwie. Prawie połowę kraju zajmują lasy, sprawiając, że Słowenia to jedno z najbardziej zalesionych państw na świecie. Ziemie uprawne stanowią 43% ogółu powierzchni.

Najdłuższe rzeki to Sawa i Drawa wpadające do Dunaju, Socza na zachodzie, Mura na północnym wschodzie, Krka na południowym wschodzie oraz Kupa, stanowiąca na pewnym odcinku granicę z Chorwacją. Największe jeziora to: okresowe jezioro Cerknica oraz górskie Bohinjsko i Bled.

Na terenie Słowenii, zwłaszcza w położonej w jej południowo-zachodniej części, Krasie, licznie występują zjawiska krasowe: podziemne rzeki, jaskinie (około 7000), z których najsłynniejsza jest znajdująca się w miejscowości Postojna Postojnska jama. Mniej znane są Jaskinie Szkocjańskie. Inna jaskinia, Vilenica, co roku gości uczestników środkowoeuropejskiego festiwalu literackiego.

Słowenia leży na pograniczu dwóch stref klimatycznych: strefy klimatów podzwrotnikowych i umiarkowanych, która obejmuje większą część kraju[4]. Wybrzeże i duża część Przymorza, aż do doliny Soczy, posiada klimat śródziemnomorski pośredni między morskim a kontynentalnym, z ciepłą słoneczną pogodą przez większą część roku i z łagodnymi zimami. W klimacie umiarkowanym ciepłym występują cztery pory roku. Ukształtowanie terenu sprawia, że w Słowenii w jego obrębie można wyróżnić dwa odrębne obszary klimatyczne. Wschodnia część kraju ma typ klimatu kontynentalnego, z gorącymi latami i dość mroźnymi zimami, gdzie średnie temperatury stycznia wynoszą 0 °C, a czerwca 21 °C. Natomiast na północnym zachodzie dominuje klimat alpejski, z silnymi wpływami znad Atlantyku i obfitymi opadami.

Podział administracyjny

edytuj

Regiony statystyczne

edytuj

Regiony statystyczne Słowenii składają się z 12 jednostek administracyjnych utworzonych w 2000 r. w celach prawnych i statystycznych.

 
Regiony statystyczne: 1. Gorycja, 2. Górna Kraina, 3. Karyntia, 4. Drawa, 5. Mura, 6. Słowenia Środkowa, 7. Centralna Sawa, 8. Savinja, 9. Nadbrzeżny Kras, 10. Primorska-Kraina Wewnętrzna, 11. Słowenia Południowo-Wschodnia, 12. Dolna Sawa
Regiony statystyczne
Polska nazwa Słoweńska nazwa Kod Stolica Powierzchnia (km2) Populacja (2019)
Mura pomurska SI011 Murska Sobota 1337 114 287
Drawa podravska SI012 Maribor 2170 324 104
Karyntia koroška SI013 Slovenj Gradec 1041 70 588
Savinja savinjska SI014 Celje 2384 261 851
Centralna Sawa zasavska SI015 Trbovlje 264 41 606
Dolna Sawa posavska SI016 Brežice 885 70 067
Słowenia Południowo-Wschodnia jugovzhodna Slovenija SI017 Novo mesto 2675 144 032
Primorska-Kraina Wewnętrzna primorsko-notranjska SI018 Postojna 1456 52 544
Słowenia Środkowa osrednjeslovenska SI021 Lublana 2555 564 527
Górna Kraina gorenjska SI022 Kranj 2137 204 670
Gorycja goriška SI023 Nova Gorica 2325 117 616
Nadbrzeżny Kras obalno-kraška SI024 Koper 1044 115 016

Gminy w Słowenii

edytuj

Od uzyskania niepodległości przez Słowenię liczba gmin w tym państwie systematycznie wzrasta. W 1991 r. było ich 60, w 1995 r. 147, a w 2005 r. 193. Od czerwca 2011 r. kraj jest podzielony na 212 gmin, z których 11 ma status gminy miejskiej (zaznaczono je pogrubieniem).

Gmina o największej powierzchni – Kočevje (563,7 km²)

Gmina o najmniejszej powierzchni – Odranci (6,9 km²)

Gmina o największej populacji – Lublana (289 518 mieszkańców w 2018 r.)

Gmina o najmniejszej populacji – Hodoš (362 mieszkańców w 2018 r.)

 
Podział Słowenii na gminy według stanu na 2012 r.

Krainy historyczne

edytuj

Słowenię tradycyjnie dzieli się na następujące regiony:

Warto dodać, że:

Historia

edytuj
Osobny artykuł: Historia Słowenii.

Nazwa państwa oraz narodu pochodzi z okresu Republiki Weneckiej. Wywodzi się ona od etnonimu ludności słowiańskiej zamieszkującej obszar Dalmacji i Istrii oraz historycznej Slawonii, zaludniającej dorzecza między Dunajem, Drawą i Sawą i będące we władaniu weneckich dożów[5]. Najstarsze zapisy, wymieniają również nazwę regionu jako in Sclavonis, Schiavonia, następnie Venezia Schiavonia, Schiavonia Veneta, Sclavonia[6], zob też Schiavoni.

 
Karantania z ok. 880 roku

Słowiańscy przodkowie dzisiejszych Słoweńców przybyli na ziemie obecnie należące do Słowenii w VI wieku naszej ery. W VII wieku na dzisiejszym terytorium Austrii uformowało się słowiańskie Księstwo Karantanii. W połowie VIII wieku Karantanie przyjęli chrześcijaństwo. W 822 roku Karantania utraciła niepodległość – została włączona do imperium Franków.

Zabytki z Fryzyngi, najstarsze słowiańskie manuskrypty zapisane alfabetem łacińskim, które dotrwały do dzisiejszych czasów, zostały napisane około roku 1000. W XIV wieku większość słoweńskich ziem została włączona do państw rządzonych przez Habsburgów – później przekształconych w Monarchię Austro-Węgierską, w której Słoweńcy stanowili większość w takich prowincjach jak Kraina, Gorycja i Gradiska, a także znaczny odsetek ludności w Styrii, Karyntii i Istrii. W 1848 podczas Wiosny Ludów powstał program „zjednoczonej Słowenii”.

Po upadku Austro-Węgier w 1918 Słoweńcy wraz z innymi narodami południowosłowiańskimi uformowali Królestwo SHS, przemianowane na Królestwo Jugosławii w 1929. Podczas II wojny światowej ziemie słoweńskie zostały podzielone między Niemcy, Włochy i Węgry. Po wojnie, gdy odtworzono Jugosławię, Słowenia ponownie stała się jej częścią. 25 czerwca 1991 wraz z Chorwacją odłączyła się od Jugosławii, co zapoczątkowało dwa dni później w Słowenii wojnę dziesięciodniową. Na podstawie Rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 754 z 18 maja 1992 roku Słowenia została członkiem ONZ[7].

Słowenia dołączyła 29 marca 2004 do NATO, a 1 maja tego samego roku stała się częścią UE. 1 stycznia 2007 przyjęła walutę euro, stając się tym samym pierwszym państwem „nowej” Unii, które przyjęło wspólną europejską walutę[8][9].

Ustrój polityczny

edytuj

Konstytucja Słowenii z 1991 roku ustanowiła parlamentarny system rządów. W skład dwuizbowego parlamentu wchodzą: Zgromadzenie Państwowe – Državni Zbor, 90 deputowanych wybieranych na czteroletnią kadencję (88 w głosowaniu bezpośrednim, 2 delegowanych – jeden przez mniejszość węgierską, drugi przez włoską) oraz Rada Państwowa – Državni Svet (40 członków), która jest organem doradczym. Członkowie Rady wybierani są na pięć lat w wyborach pośrednich, reprezentują regiony oraz grupy interesów.

Prezydent, który jest jednocześnie naczelnym wodzem sił zbrojnych, wybierany jest na okres 5 lat w wyborach powszechnych. Władzę wykonawczą (oprócz prezydenta) sprawują premier i 19 ministrów. Natomiast władza sądownicza należy do dożywotnio mianowanych sędziów.

Czynne prawo wyborcze mają osoby, które ukończyły 18 lat.

Inicjatywę konstytucyjną mają: 20 posłów, rząd lub 30 tys. wyborców. Inicjatywę ustawodawczą zaś: rząd, każdy z deputowanych do izby niższej oraz 5 tys. obywateli.

Siły zbrojne

edytuj

Słowenia dysponuje trzema rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi, marynarką wojenną oraz siłami powietrznymi i obroną przeciwlotniczą[10]. Uzbrojenie sił lądowych Słowenii składało się w 2021 roku m.in. z: 44 czołgów, 305 opancerzonych pojazdów bojowych oraz 26 zestawów artylerii holowanej i samobieżnej[10]. Marynarka wojenna Słowenii dysponowała w 2021 roku dwoma okrętami obrony przybrzeża[10]. Słoweńskie siły powietrzne z kolei posiadały w 2021 roku uzbrojenie w postaci m.in. 3 samolotów transportowych, 22 samolotów szkolno-bojowych oraz 12 śmigłowców[10].

Wojska słoweńskie w 2021 roku liczyły 7,5 tys. żołnierzy zawodowych, 1,5 tys. rezerwistów oraz 6 tys. personelu paramilitarnego. Według rankingu Global Firepower (2021) słoweńskie siły zbrojne stanowią 88. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 545 mln dolarów (USD)[10].

Z tym tematem związana jest kategoria: Wojsko słoweńskie.

Gospodarka

edytuj
Porty lotnicze w Słowenii
Osobny artykuł: Gospodarka Słowenii.

Słowenia ma najwyższy wskaźnik PKB na osobę spośród dziesięciu państw, które wstąpiły do Unii Europejskiej w maju 2004 (18 400 $ w 2005 r.[11]). Poziom inflacji (3,5%, 2004) zmalał do 2,5% w roku 2005 i jest zbliżony do średniego poziomu inflacji w państwach UE.

Od roku 2000 postępuje prywatyzacja w takich dziedzinach jak bankowość, telekomunikacja oraz sektor użyteczności publicznej. Stopniowo znoszone są ograniczenia dla inwestorów zagranicznych. Słowenia uznawana jest za najszybciej rozwijający się kraj spośród dziesiątki nowych państw UE i jeden z najszybciej rozwijających się w ramach całej organizacji.

Od 1 stycznia 2007 r. walutą krajową Słowenii jest euro, wprowadzone w miejsce obowiązującego w latach 1991–2006 tolara (kod SIT).

Demografia

edytuj
Osobny artykuł: Demografia Słowenii.

Na podstawie spisu ludności z 2002 roku.

Narodowość

  1. Słoweńcy – 83,0%
  2. Serbowie – 2,0%
  3. Chorwaci – 1,8%
  4. Bośniacy – 1,1%

inne odpowiedzi – 3,1%
odmowa odpowiedzi – 2,5%
nieznana – 6,4%

Język ojczysty

  1. słoweński – 87,8%
  2. serbsko-chorwacki – 7,8%
  3. węgierski – 0,4%
  4. albański – 0,4%

inny – 1,0%
nieznany – 2,7%

Język używany w domu (można było wskazać dwa)

  1. słoweński – 95,6%
  2. serbsko-chorwacki – 4,3%
  3. węgierski – 0,4%
  4. włoski – 0,3%

nieznany – 2,7%

Religie, na podstawie spisu ludności z 2002 roku.

Osobny artykuł: Religia w Słowenii.
  1. rzymscy katolicy – 57,8% w 2002 i 71,6% w 1991
  2. prawosławni – 2,2% w 2002 i 2,4% w 1991
  3. protestanci – 0,8%
  4. muzułmanie – 2,6% w 2002 i 1,5% w 1991
  5. ateiści i bezwyznaniowcy – 10,1% w 2002 i 0,4% w 1991

Język urzędowy

edytuj

Językiem urzędowym na obszarze całego kraju jest język słoweński. W położonych na Istrii gminach Koper (wł. Capodistria), Izola (wł. Isola d’Istria), Piran (wł. Pirano) i Ankaran (wł. Ancarano) dodatkowo język włoski; a w prekmurskich gminach Hodoš (węg. Hodos) Lendava (węg. Lendva) i Dobrovnik (węg. Dobrónak) dodatkowo język węgierski.

Kultura

edytuj

Słowenia pod względem kulturowym związana była z państwami Europy Środkowej, głównie Austrią i północnymi Włochami, częściowo również z Węgrami. Wpływ południowosłowiańskich krajów bałkańskich, z którymi Słowenia połączona była wspólnym państwem przez siedemdziesiąt lat XX wieku, zaznaczył się w mniejszym stopniu.

Mimo braku samodzielnej państwowości, w Słowenii od XVI w. rozwijała się literatura w języku słoweńskim. Intensywniejszy rozwój kultury słoweńskiej datuje się od pierwszej połowy XIX w., kiedy to, podobnie jak w przypadku niektórych innych narodów europejskich, nastąpiło przebudzenie narodowe i kulturalne. Narodowym poetą stał się romantyk France Prešeren[12].

W XX w. udziałem kultury słoweńskiej były korzystne warunki rozwoju, z przerwą w latach II wojny światowej. W przedwojennym Królestwie Jugosławii rozwój kultury słoweńskiej był częściowo ograniczany przez tendencje unitarystyczne, natomiast w skład powojennej socjalistycznej Jugosławii Słowenia wstąpiła jako organizm wprawdzie zależny politycznie, ale całkowicie samodzielny pod względem kulturalnym.

Od uzyskania niepodległości w 1991 r. władze Republiki Słowenii aktywnie wspierają rozwój kultury, wychodząc z założenia, że dokonania kulturalne mogą być istotnym atutem niewielkiego państwa i narodu.

Tematykę rozwoju i funkcjonowania słoweńskiej kultury w kontekście społecznym i politycznym, szczególnie od lat 80. XX wieku, podejmuje publikacja poświęcona jednemu z ważniejszych słoweńskich fenomenów kulturowych, Neue Slowenische Kunst[13].

Uniwersytety

edytuj

Lista słoweńskich uniwersytetów wraz z datami ich powstania:

Na terenie Słowenii, w Portorožu, znajduje się również siedziba założonego w 2008 roku międzynarodowego Uniwersytetu Euro-Śródziemnomorskiego (EMUNI).

 
Skocznie w Planicy

W Słowenii znajduje się jedna z największych na świecie skoczni narciarskich – Letalnica, która leży w dolinie Planica. Skocznia ta od 1979 roku regularnie gości zawody Pucharu Świata w skokach narciarskich i tutaj tradycyjnie kończy się sezon PŚ w skokach.

Turystyka

edytuj

W 2016 roku kraj ten odwiedziło 3,032 mln turystów (12% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 2,424 mld dolarów[14]. Najwięcej turystów przyjechało do Słowenii z Włoch, Austrii, Niemiec, Chorwacji, Korei Południowej, Wielkiej Brytanii, Serbii, Węgier, Holandii i Czech[15].

Zobacz też

edytuj
  1. Lokalnie również węgierski lub włoski.
  1. Statistični urad Republike Slovenije: Ozemlje in podnebje. [dostęp 2015-10-28]. (słoweń.).
  2. a b Dane z 2021 roku. Prebivalstvo.
  3. a b c d Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023. [dostęp 2023-05-20]. (ang.).
  4. Wincenty Okołowicz: Strefy klimatyczne. Skala 1 : 100 000 000. W: Świat. Atlas geograficzny z częścią encyklopedyczną. Red. atlasu Leszek Glinka, Irmina Laudyn. PPWK im. E. Romera, Warszawa, Wrocław 1995, s. 56–57.
  5. Dictionnaire universel français et latin, vulgairement appelé Dictionnaire de Trevoux, Tome III. s. 351–352; Treccani Enciclopedia Italiana. Pristupljeno; Rozprawy t. 9 s. 305.
  6. Jan Baudouin de Courtenay on the Dialects Spoken in Venetian Slovenia and Rezija. Rado L. Lenček, 1977; Słowiańszczyzna w kontekście przemian Europy końca XX wieku, Emil Tokarz, 2001.
  7. Security Council Resolution 754 - UNSCR [online], unscr.com [dostęp 2022-02-15].
  8. Mladen Miković: Slovenija, evro je tu! Evropa, prihajajo slovenski evri. finance.si, 2007-01-01. [dostęp 2015-07-18]. (słoweń.).
  9. Beti Gačnik, Aljoša Rehar: Evro postal slovenska nacionalna valuta. sta.si, 2007-01-01. [dostęp 2015-07-18]. (słoweń.).
  10. a b c d e Slovenia. Global Firepower. [dostęp 2021-08-27]. (ang.).
  11. Według danych Urzędu Statystycznego Słowenii (ang.).
  12. France Prešeren, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2018-04-16] (ang.).
  13. Joanna Szczepanik, Geografia artystyczna Neue Slowenische Kunst. Wieloaspektowość i kolektywizm, Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra, 2014, ISBN 978-83-63434-19-9.
  14. UNWTO Tourism Highlights, 2017 Edition. UNWTO, lipiec 2017. s. 8. [dostęp 2017-09-25]. (ang.).
  15. Turizem v številkah 2016. slovenia.info, 2017-06. [dostęp 2017-08-01]. (słoweń.).

Linki zewnętrzne

edytuj