Brama Oruńska
Brama Oruńska (również Brama Zaroślak, Brama Petreszawska; niem. Petershagener Tor[1]) – nieistniejąca, nowożytna brama miejska w Gdańsku. Znajdowała się w pobliżu granicy Zaroślaka i Starych Szkotów, na początku dzisiejszej ulicy Trakt św. Wojciecha, na wysokości obecnego zachodniego krańca Opływu Motławy. Była południowym wylotem z miasta w kierunku Oruni.
 Brama Oruńska, widok w kierunku północnym, w tle wieża kościoła Zbawiciela na Zaroślaku | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres | |
| Typ budynku | |
| Rozpoczęcie budowy |
1655 |
| Ukończenie budowy |
1656 |
| Ważniejsze przebudowy |
XIX w. |
| Zniszczono |
1927 |
Plan budynku
| |
Położenie na mapie Gdańska  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa pomorskiego  | |
 54°20′29,166″N 18°38′32,293″E/54,341435 18,642304
| |
Historia edytuj
Brama powstała w latach 1655–1656. Stanowiła domknięcie południowych nowożytnych fortyfikacji Gdańska. Znajdowała się na wąskim pasie terenu, ograniczona od zachodu bastionami Biskupiej Górki w postaci dzieła koronowego, a konkretniej Bastionu Zbawiciela oraz Kanałem Raduni i jego wałem, a od wschodu ograniczona była fosą płynącą na północ wzdłuż Bastionu św. Gertrudy. Stanowiła jedną z dwóch bram Gdańska prowadzących na południe, wraz z położoną za Bastionem św. Gertrudy Bramą Nizinną[2].
W 1867 r. Brama Oruńska otrzymała dodatkowe wrota kolejowe, położone ze wschodniej strony bramy, bezpośrednio nad fosą, w miejscu, w którym do dziś przebiegają tory kolejowe linii Warszawa-Gdańsk. Wówczas była to linia kolejowa łącząca stację czołową Gdańsk Brama Nizinna z Nowym Portem (linia kolejowa nr 249). Linia ta na terenie dzisiejszego Śródmieścia biegła wzdłuż zachodniej fosy gdańskich umocnień, bezpośrednio nad jej brzegiem[3]. Była to więc jedna z trzech bram o funkcji kolejowej, razem z dedykowaną temu Bramą Kolejową oraz drogowo-kolejową Bramą Oliwską. W 1878 r. przez wrota drogowe bramy przeprowadzono jednotorową linię tramwaju konnego na Orunię (zob. tramwaje w Gdańsku), która w 1897 r. została zelektryfikowana[4].
W związku z rozwojem techniki wojskowej, a w szczególności artylerii, umocnienia tego rodzaju nie miały już znaczenia militarnego pod koniec XIX wieku. Pierwsze plany likwidacji bramy pod szeroką promenadę z plantami powstawały już w 1890 r.[5] Do wybuchu I wojny światowej nie udało się doprowadzić tego przedsięwzięcia do skutku, głównie z uwagi na przeciągające się kwestie uregulowania własności gruntów pomiędzy miastem Gdańsk a rządem pruskim[6]. W 1897 r. zniwelowano zachodnią fosę, kończąc ślepo Opływ Motławy na wysokości Bramy Oruńskiej[7], w kształcie istniejącym do dziś. Na początku XX wieku brama była pozbawiona wrót i pełniła funkcję rogatki miejskiej.
Brama została rozebrana przez władze Wolnego Miasta Gdańsk w 1927 roku[4]. Obecnie po obiekcie nie ma śladu. Nazwę bramy nosi położony nieopodal przystanek autobusowy ZTM Gdańsk.
Galeria edytuj
-
Widok na bramę z Biskupiej Górki, widoczne wrota kolejowe bramy oraz przejeżdżający tramwaj. Za bramą nieistniejący Szpital św. Gertrudy. 1898 r. -
Widok w kierunku Starych Szkotów i Oruni. Uwagę zwraca brak wrót i środkowych pylonów -
Brama Oruńska niedługo przed wyburzeniem, widok w kierunku północnym -
Rozbiórka Bramy Oruńskiej – widok w kierunku północnym na część kolejową -
Mapa Zaroślaka z 1897 r. z zaznaczoną Bramą Oruńską (Petershagener Tor) -
Położenie bramy na współczesnej mapie miasta, zaznaczone na czerwono
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
Bibliografia edytuj
- Monika Kasprzak: Fortyfikacje gdańskie od schyłku średniowiecza do końca XIX wieku. Geneza, rozwój i przemiany przestrzenne umocnień Gdańska i Wisłoujścia. Studium archeologiczne. Łódź-Gdańsk: 2020.
- Małgorzata Olimanowska: Defortyfikacja Gdańska na tle przekształceń miast niemieckich w XIX wieku. Biuletyn Historii Sztuki nr 72. Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2010.