Wikipedia

Budynek Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu

budynek w Bytomiu

Budynek Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu – budynek użyteczności publicznej wzniesiony w stylu funkcjonalizmu w latach 1929–1930 w Bytomiu, wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego, siedziba Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu.

Budynek Muzeum Górnośląskiego
w Bytomiu
Symbol zabytku nr rej. A/1097/22 z 6 grudnia 2022
Fotografia barwna, prosta modernistyczna fasada z żelbetu i cegły w układzie kratownicy z prawej, a z lewej prosta ceglana fasada, oba budynki połączone ceglaną przewiązką
Widok od zachodu (2023)
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miejscowość

Bytom

Adres

pl. Jana III Sobieskiego 2

Typ budynku

budynek użyteczności publicznej

Styl architektoniczny

funkcjonalizm

Inwestor

Miejska Kasa Oszczędności

Kondygnacje

5

Rozpoczęcie budowy

1929

Ukończenie budowy

1930

Pierwszy właściciel

Miejska Kasa Oszczędności

Kolejni właściciele

Skarb Państwa

Obecny właściciel

Muzeum Górnośląskie w Bytomiu

Położenie na mapie Bytomia
Mapa konturowa Bytomia, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Budynek Muzeum Górnośląskiegow Bytomiu”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Budynek Muzeum Górnośląskiegow Bytomiu”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Budynek Muzeum Górnośląskiegow Bytomiu”
Ziemia50°20′56,7″N 18°55′32,8″E/50,349083 18,925778
Multimedia w Wikimedia Commons

Historia edytuj

Plany rozbudowy urbanistycznej Bytomia, pozostającego po I wojnie światowej w granicach państwa niemieckiego, obejmowały stworzenie przy ówczesnym Moltkeplatz (dzisiejszy plac Jana III Sobieskiego) gospodarczego i kulturalnego centrum Bytomia – miał tu powstać m.in. gmach Uniwersytetu Ludowego[1]. Ostatecznie inwestycja została zrealizowana tylko częściowo – wzniesiono jedynie masywny gmach szkoły budowlanej oraz budynek muzeum[2]. Miejsce pod budowę muzeum to historycznie teren gospodarstwa chłopskiego i późniejszego targowiska[3].

Miasto, w odpowiedzi na decyzję o budowie gmachu Muzeum Śląskiego w Katowicach, która zapadła w styczniu 1929 roku[1], planowało wznieść wielofunkcyjny budynek przy Moltkeplatz. Poza agendami bankowymi pomieściłby: muzeum, bibliotekę miejską i młodzieżową, placówkę doradczą oraz publiczne toalety[4].

Projekt budynku Miejskiej Kasy Oszczędności (niem. Städtische Kassen- und Verwaltungsgebäude) został zatwierdzony przez bytomską deputację budowlaną 13 czerwca 1928 roku[5]. Koszt budowy oszacowano na 1 milion marek[5] (ostateczny koszt wyniósł ponad 1,411 mln marek[6]). 3 lipca 1928 roku rada miejska uchwaliła realizację tego przedsięwzięcia[5]. Projekt gmachu wykonał miejski urząd budowlany pod kierunkiem Alberta Stütza, miejskiego radcy budowlanego[7]. Zasadniczy projekt architektoniczny w stylu funkcjonalizmu[8] wykonał Herbert Hettler, rejencyjny mistrz budowlany[4]. Wnętrza i ich wyposażenie zaprojektował Hans Brandt z Berlina[6]. Inwestycja była niemal w całości[6] finansowana przez Miejską Kasę Oszczędności, która do tej pory mieściła się na pierwszym piętrze ratusza w Bytomiu w niewielkich pomieszczeniach[4]. Roboty ziemne ruszyły w połowie kwietnia 1929 roku, natomiast roboty konstrukcyjne zaczęto pod koniec maja 1929 roku[4]. Pracami kierowali miejski mistrz budowlany Oblonczek i Hutta, pełnomocnik miejski, wykonawcą generalnym była firma P. Stasch[6]. Dopiero 28 maja 1930 roku wydano zezwolenie na budowę, gdy budynek był już w stanie surowym[4]. Pomieszczenia dla banku oddano do użytku 25 sierpnia 1930 roku[4]. Muzeum przeprowadziło się do nowego gmachu w czerwcu 1931 roku, gdy kierownikiem muzeum był Walther Matthes(inne języki)[9]. Otwarto je wraz z biblioteką w tym samym roku[10], oficjalne otwarcie muzeum nastąpiło 24 października 1932 roku[11], natomiast biblioteki w grudniu 1931 roku[2]. Kanclerz Rzeszy, Heinrich Brüning odwiedził nową bibliotekę na początku stycznia 1931 roku, gdzie witał go bytomski burmistrz Adolf Knakrick[9].

Ekspozycja muzealna obejmowała w 1939 roku wystawy stałe: ekspozycję dotyczącą kultury i przemysłu na pierwszym i drugim piętrze, ekspozycję przyrodniczą na trzecim piętrze, wystawy czasowe na czwartym piętrze oraz prezentacje studialne w obrębie klatki schodowej[10]. Rocznie około 80–90 tys. osób odwiedzało muzeum, do którego wstęp był bezpłatny od 1 lipca 1934 roku[10]. Bytom w zakresie oferty dydaktycznej zajął wówczas czołowe miejsce wśród miast górnośląskich, wyprzedzając nawet Opole, wówczas stolicę prowincji[9]. W budynku ostatecznie pomieszczono poza bankiem, biblioteką i muzeum: państwową poradnię biblioteczną prowincji górnośląskiej, urząd oświaty ludowej i uniwersytet ludowy[6] (przemianowano go w 1935 roku na placówkę kształcenia narodowego[10]). W 1937 roku w budynku utworzono miejską szkołę śpiewu[10].

Od 1 kwietnia 1937 roku prowincja górnośląska zarządzała i utrzymywała muzeum, które wcześniej było pod opieką miasta[10]. Podczas II wojny światowej w muzeum przechowywano zbiory zlikwidowanego przez Niemców Muzeum Śląskiego w Katowicach, które następnie trafiły na zachód Górnego Śląska[11]. Na skutek działań wojennych i podejścia wojska radzieckiego budynek został uszkodzony, część zbiorów uległa rozproszeniu i zniszczeniu[11].

Po zakończeniu wojny gmach był siedzibą Muzeum Śląskiego w Bytomiu, które po upaństwowieniu w 1950 roku przemianowano na Muzeum Górnośląskie w Bytomiu[11]. Współcześnie w gmachu muzeum są prezentowane cztery wystawy stałe: Galeria Malarstwa Polskiego, Z życia ludu śląskiego XIX-XX wieku, Przyroda Górnego Śląska (tymczasowo zamknięta) oraz od 2021 roku: Ślad pokoleń. Od synagogi do Żydowskiego Domu Modlitwy w Bytomiu[12]. W budynku znajduje się także biblioteka fachowa, gromadząca m.in. druki o tematyce śląskiej, a zwłaszcza bytomskiej oraz starodruki[13].

4 czerwca 2012 roku gmach został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego pod numerem A/379/12[14][15] (jednak decyzja ta została uchylona przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego). W drugiej dekadzie XXI wieku na parterze budynku utworzono „świetlicę muzealną” dla dzieci[16]. W 2020 roku otworzono kapsułę czasu z 1929 roku, która znajdowała się w kamieniu węgielnym[17]. 6 grudnia 2022 roku budynek Muzeum Górnośląskiego został ponownie wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego pod numerem A/1097/22[18]. W 2023 roku rozpoczęto remont dachu muzeum oraz wybranych instalacji[19].

Architektura edytuj

Gmach muzeum znajduje się w południowej części placu Jana III Sobieskiego w Bytomiu[1]. Składa się on z dwóch skrzydeł (ekspozycyjnego i administracyjnego[20]) połączonych przewiązką[17], niższą od obu skrzydeł o jedną kondygnację[21]. Skrzydło administracyjne przylega do budynku Miejskiej Biblioteki Publicznej[20], przy wejściu do niego zachował się konowiąz[22]. Budynek ma dwa wewnętrzne dziedzińce[4]. Powierzchnia zabudowy wyniosła 2 302 m², natomiast pierwotna kubatura budynku to 39 944,01 m³ (bank i muzeum) i 13 874 m² (biblioteka i pozostałe instytucje kulturalne)[6]. Ściany wzniesiono z cegły z Patoki i Bytomia oraz z pustaków[6].

Elewację pokrywa klinkierowa cegła licówka[6], znajdował się na niej neon z nazwą banku[23]. Filary, fronton oraz inne detale wykonano z ciosanego wapienia muszlowego[23]. Rastrową fasadę w stylu Neues Bauen tworzy żelbetowa kratownica wsparta na filarowym portyku (niczym „klasyczna” kolumnada filarowa[2]) zakończona oblicowanym cegłą korpusem[2], a dwie dolne wycofane kondygnacje tworzą podcienie[17].

Od północy w przyziemiu znajdowała się czytelnia biblioteczna, natomiast od południa pomieszczono salę operacyjną banku[4]. W bocznym skrzydle była biblioteka młodzieżowa i czytelnia dla dzieci[6]. Na trzecim piętrze z przeszklonym dachem znalazła się galeria malarstwa[4]. W podziemiach znajdowało się pomieszczenie socjalne dla pracowników banku z fontanną[23]. We wnętrzu części ekspozycyjnej znajduje się eliptyczna klatka schodowa[17]. Do międzywojennego wystroju budynku należały m.in. portret Paula von Hindenburga autorstwa Rudolfa Huthsteinera(inne języki)[23], trzy obrazy malarza Otta, rycina autorstwa Lubeckiego, a także dziewięć zegarów Oswald[23].

Galeria edytuj

  •  
    Plac Jana III Sobieskiego z lotu ptaka
  •  
    Skrzydło ekspozycyjne (2022)
  •  
    Skrzydło ekspozycyjne, widok z południowego wschodu (2023)
  •  
    Elewacja południowa skrzydła ekspozycyjnego (2022)
  •  
    Elewacja południowa skrzydła ekspozycyjnego (2022)
  •  
    Skrzydło administracyjne (2023)
  •  
    Zamurowane okna, skrzydło administracyjne (2023)
  •  
    Przewiązka (2022)
  •  
    Widok od północnego wschodu (2022)
  •  
    Podcienia (2009)
  •  
    Miejsce, w którym wisiał neon banku (2023)
  •  
    Przejście pod przewiązką, z prawej koniowiąz (2022)
  •  
    Galeria Malarstwa Polskiego (2017)
  •  
    Wystawa czasowa (2017)

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c Störtkuhl 2018 ↓, s. 305.
  2. ↑ a b c d Störtkuhl 2018 ↓, s. 306.
  3. ↑ Dawid Skrzypek, Plac Sobieskiego [online], MZDiM Bytom [dostęp 2023-10-02].
  4. ↑ a b c d e f g h i Nadolski 2001 ↓, s. 72.
  5. ↑ a b c Nadolski 2001 ↓, s. 71.
  6. ↑ a b c d e f g h i Nadolski 2001 ↓, s. 73.
  7. ↑ Nadolski 2001 ↓, s. 71-72.
  8. ↑ Kamil Białas, Budynek Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu zyskał status zabytku [online], Magazyn WhiteMAD - moda, architektura, design w jednym miejscu, 3 stycznia 2023 [dostęp 2023-10-01].
  9. ↑ a b c Störtkuhl 2018 ↓, s. 307.
  10. ↑ a b c d e f Nadolski 2001 ↓, s. 76.
  11. ↑ a b c d Historia Muzeum - Muzeum Górnośląskie [online], 11 stycznia 2016 [dostęp 2023-10-01].
  12. ↑ Wystawy stałe [online], Muzeum Górnośląskie, 2 lutego 2016 [dostęp 2023-10-02].
  13. ↑ Dział Biblioteka [online], Muzeum Górnośląskie, 1 lutego 2016 [dostęp 2023-10-02].
  14. ↑ Wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków, Urząd Miejski w Bytomiu, 2012, [3] [dostęp 2023-10-01].
  15. ↑ ANEKS do Programu Opieki nad Zabytkami Bytomia NA LATA 2014−2017, „Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego”, 2952, 2013, s. 85 [dostęp 2023-10-01].
  16. ↑ Rewitalizacja Placu Jana III Sobieskiego w Bytomiu wraz z otaczającymi go budynkami użyteczności publicznej - Najlepsza Przestrzeń Publiczna Województwa Śląskiego [online], npp.slaskie.pl [dostęp 2023-10-02].
  17. ↑ a b c d Pochodzący z 1929 roku budynek Muzeum Górnośląskiego wpisany do rejestru zabytków [online], Urząd Miejski w Bytomiu [dostęp 2023-10-01] (pol.).
  18. ↑ Magdalena Nowacka-Goik, Budynek Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu trafił do rejestru zabytków. To perełka modernizmu. Zobaczcie archiwalne zdjęcia! [online], Dziennik Zachodni, 4 stycznia 2023 [dostęp 2023-10-01].
  19. ↑ PTWP, Bytom: Rozpoczęła się modernizacja gmachu Muzeum Górnośląskiego [online], www.propertynews.pl, 11 lipca 2023 [dostęp 2023-10-01] (pol.).
  20. ↑ a b Maciej Droń, Muzeum Górnośląskie w Bytomiu – gmach główny, Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Warszawie, 15 grudnia 2010, s. 6.
  21. ↑ Maciej Droń, Muzeum Górnośląskie w Bytomiu – gmach główny, Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Warszawie, 15 grudnia 2010, s. 2.
  22. ↑ Maciej Droń, Muzeum Górnośląskie w Bytomiu – gmach główny, Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Warszawie, 15 grudnia 2010, s. 3.
  23. ↑ a b c d e Nadolski 2001 ↓, s. 74.

Bibliografia edytuj

  • Przemysław Nadolski, Plac Jana III Sobieskiego, [w:] Jan Drabina (red.), Bytomskie zabytki: praca zbiorowa, Bytom: Towarzystwo Miłośników Bytomia, 2001, ISBN 978-83-908018-4-1.
  • Beate Störtkuhl, Modernizm na Śląsku 1900-1939: architektura i polityka, Barbara Ilkosz (tłum.), Wrocław: Muzeum Architektury, 2018, ISBN 978-83-65730-05-3.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Budynek_Muzeum_Górnośląskiego_w_Bytomiu&oldid=71577043”