Czysty efekt substytucyjny

Czysty efekt substytucyjny – w mikroekonomii oznacza dostosowanie popytu, tj. wybieranego przez konsumenta koszyka dóbr, do nowej relacji cen tych dóbr, zaistniałej w wyniku obniżki lub podwyżki ich cen, przy założeniu, że konsument zachowuje dotychczasowy poziom życia, tzn. zakładając skorygowanie jego dochodu.

Na powyższym rysunku przedstawiono sytuację, w której konsument przy założonym dochodzie dokonuje wyboru pomiędzy dwoma dobrami: filmami i posiłkami. Pierwotnym wyborem konsumenta jest punkt C, w którym pozyskuje on M_c posiłków oraz F_c filmów, jego krzywa obojętności to U₂U₂ a linia ograniczenia budżetowego to AF. W przypadku podwyżki cen posiłków, dochodzi do zmiany relacji cen posiłki-filmy przez co nowa krzywa ograniczenia budżetowego to linia AF’, a nowa krzywa obojętności to U₁U₁. W nowej rzeczywistości konsument wybiera M_e posiłków (mniej niż wcześniej, M_e>M_c) oraz F_e filmów (więcej niż wcześniej, F_e<F_c). Jego nowy wybór odpowiada punktowi E na wykresie. Zmiana ceny jednego z dóbr prowadzi do nowego wyboru konsumenta, który w rzeczywistości jest wynikiem działania efektu substytucyjnego oraz efektu dochodowego.

Przy opisanej zmianie ceny posiłków czysty efekt substytucyjny na wykresie powyżej to przesunięcie wyboru konsumenta z pierwotnego punktu C do punktu D. W punkcie D, poziom życia konsumenta wyrażony krzywą obojętności pozostaje bez zmian. Zmianie ulega linia ograniczenia budżetowego konsumenta, która z pierwotnej prostej AF pod wpływem zmiany relacji cen posiłków i filmów (obrót względem układu współrzędnych) oraz skorygowania dochodu konsumenta (przesunięcie poziome względem układu współrzędnych) zajmuje nową pozycję, na wykresie oznaczoną jako prosta HH.