Wikipedia

Estetyka zen

Estetyka zen – specyficzne podejście do twórczości artystycznej związanej z ideami buddyzmu zen (chiń. chan).

Estetyka zen edytuj

Estetyka i filozofia zen wyrażają się we wszystkich dziedzinach życia: w architekturze, w założeniach ogrodowych, w ceremonii picia herbaty (jap. chadō lub cha-no-yu), w szczególnym kształcie czarek używanych do picia herbaty (i sake), w chińskim malarstwie tuszem epoki Song (960–1279 roku), w japońskim malarstwie tuszem (jap. suiboku-ga, sumi-e), w literaturze – zwłaszcza poezji (Hanshana i w japońskim haiku), a nawet w sztukach walki.

Sztuce stawia się podobne wymagania, co życiu; piękno jest równoznaczne z prostotą kształtów, surową oszczędnością barw, linii i słów. Przepych, ostentacja i tani sentymentalizm uważany jest za barbaryzm. Kolory winny być przyciszone, motywy zdobnicze skromne, najlepiej przejęte z przyrody. W ciągu rozwoju malarstwa kolor właściwie porzucono, aby dać pole do działania intuicji. Kolor jest iluzją, a iluzja jest kolorem.

Postulat prostoty nie oznacza w praktyce ubóstwa czy abnegacji. Osiągnięcie szlachetnej i wyrafinowanej w końcu prostoty wymaga większego wysiłku niż sztuka, która popisuje się zewnętrznym blaskiem i przepychem.

Symetria uważana jest za sztuczną regułę kompozycyjną, akceptującą martwy, mechaniczny porządek rzeczy, obcy naturze i naturalności. Asymetria wyraża dynamikę stawania się, wiecznego ruchu we wszechświecie i życia, którego praw nie można wykalkulować, lecz należy je odkryć intuicyjnie.

Ideały estetyczne zen przynajmniej częściowo zawarły się w takich terminach, jak:

  • prostota, prostota cichego życia – chiń. tuo, kor. t’a, jap. ta i wiet. tha. Termin ten najbardziej znany jest jako japońskie słowo wabi.
  • bezpretensjonalna prostota – chiń. ji, kor. chŏk, jap. seki, wiet. tich. Termin ten najbardziej znany jest jako japońskie słowo sabi.

Obydwa te terminy często występują razem jako wabi-sabi.

  • surowość, powściągliwość, przyciszenie – jap. shibui
  • smutek, nostalgia – jap. aware
  • ukryta esencja, mistyczna treść dzieła – jap. yūgen

W malarstwie dąży się do uchwycenia wewnętrznej istoty rzeczywistości; może się ona przejawiać w buddzie, pejzażu, zwierzęciu, gałązce bambusa itd.

Malarstwo tuszem jest monochromatyczne; rezygnuje z trójwymiarowości, plastyczności i światłocienia. Obraz redukowany jest czasem do kilkunastu kresek i plam na pustym, neutralnym tle jedwabiu czy papieru ryżowego. Obraz powstaje szybko; tusz wsiąka i wysycha natychmiast i wszelkie poprawki są niemożliwe. Podkreśla to rolę intuicyjnego działania, zgodnego z duchem zen. Mnisi chan i zen stworzyli swobodny styl malarski zwany zenga stosowany np. do ilustrowania wierszy z Zenrin kushū czy różnych dialogów pomiędzy mistrzem chan a uczniem (chiń. wenda, jap. mondō) lub różnych przypowieści z sutr. Odpowiednikiem tego stylu w Japonii był styl haiga – niezwykle nonszalancki i sugestywny styl towarzyszący wierszom haiku. Zenga i haiga, to najskrajniejsze formy malarstwa chińskim tuszem (jap. sumi-e) – najbardziej spontaniczne, naturalne, surowe, pełne owych niekontrolowanych przypadków pędzla, w których przejawiała się wspaniała bezcelowość samej przyrody, w najpospolitszym i najskromniejszym otoczeniu.

Jednak najwyższą rangę ideową i artystyczną nadaje się pejzażowi. Wiąże się to m.in. z tym, że indywidualne, spontaniczne przeżycie, wyzwalane jest głównie przez kontemplację natury, przez wnikanie w jej duchową istotę. Człowiek jest jedynie częścią natury – małą i niewiele znaczącą w porównaniu z całą nieograniczonością i wiecznością otaczającego świata. Wytwarza to szczególne nastawienie, pełne uwielbienia i poczucia pokory do wszystkich przejawów natury. Miarą i symbolem wszechświata jest natura, a nie człowiek. Podsumować to można sentencją Prawdziwe piękno dostrzeże ten, kto umie Nieskończoność dokończyć w duchu.

Haiku edytuj

 
Kinkoku Yokoi (1761–1832), Portret Bashō Matsuo; wokół: haiku Stary staw i żaba (ok. 1820)
Stary staw i żaba
Furuike-ya
kawazu tobikomu
mizu-no oto
Tu staw wiekowy
skacze żaba – i oto
woda zagrała
Bashō (ze zbioru Haru-no hi, 1686), [1]


Artyści edytuj

Galeria edytuj

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Agnieszka Żuławska-Umeda: Haiku (tłum z jap.). Wrocław: Ossolineum, 1983, s. 38. ISBN 83-04-00266-3.

Bibliografia edytuj

  • Heinrich Dumoulin. Zen Buddhism: A History. India and China. Macmillan Publishing Company. Nowy Jork, 1990. ISBN 0-02-908220-X.
  • Red. Stephan Schuhmacher i Gert Woerner. The Encyclopedia of Eastern Philosophy and Religion. Shambala. Boston, 1989 ISBN 0-87773-433-X.
  • Heinrich Dumoulin. Zen Buddhism: a History. Japan. Macmillan Publishing Company. Nowy Jork, 1990. ISBN 0-02-908250-1.
  • Osvald Siren. The Chinese on the Art of Painting Schocken Books, Nowy Jork 1969 ISBN (brak)
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Estetyka_zen&oldid=70008739”