Łódzkie Zakłady Radiowe Fonica

(Przekierowano z Fonica)

Łódzkie Zakłady Radiowe Fonica (ZWAT, ŁZR Fonica, T-4) – łódzkie przedsiębiorstwo zajmujące się produkcją urządzeń i podzespołów telekomunikacyjnych i elektronicznych. Wchodziło w skład Zjednoczenia Przemysłu Elektronicznego i Teletechnicznego Unitra, a od 1978 r. Zjednoczenia Przemysłu Elektronicznego Unitra-Dom.

Łódzkie Zakłady Radiowe Fonica
Ilustracja
Państwo

 Polska

Siedziba

Łódź

Data założenia

1945

Data likwidacji

2002

Forma prawna

przedsiębiorstwo państwowe
później sp. z o.o.

Położenie na mapie Łodzi
Mapa konturowa Łodzi, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Fonica”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, w centrum znajduje się punkt z opisem „Fonica”
Położenie na mapie województwa łódzkiego
Mapa konturowa województwa łódzkiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Fonica”
Ziemia51°44′37,7″N 19°27′07,9″E/51,743806 19,452194
Fonica / OLE
Ilustracja
Biurowiec w 2007 roku (przed remontem)
Państwo

 Polska

Miejscowość

Łódź

Adres

ul. Wróblewskiego 18

Wysokość całkowita

52 m

Kondygnacje

14

Ukończenie budowy

w latach 70.

Historia

edytuj

Okres PRL

edytuj

Zakłady powstały w marcu 1945 jako filialny zakład Państwowych Zakładów Tele- i Radiotechnicznych w Warszawie pod nazwą Fabryka Państwowych Zakładów Radio- i Teletechnicznych vel Państwowe Zakłady Tele-Radiotechniczne. Ich profil produkcyjny w tym czasie to produkcja aparatów telefonicznych.

W 1948 r. filię usamodzielniono i przekształcono w przedsiębiorstwo o nazwie Zakłady Wytwórcze Aparatów Telefonicznych, w skrócie ZWAT. Oprócz telefonów wprowadzono do produkcji części do odbiorników radiowych i inne elementy elektrotechniczne.

W 1954 r. uruchomiono produkcję gramofonów elektrycznych G-53. Nie były to pierwsze gramofony produkowane w Polsce, ale pierwsze wytwarzane w dużych seriach. Od tej chwili produkcja gramofonów zaczyna systematycznie wzrastać, stając się dominującą w ofercie przedsiębiorstwa. W 1956 r. wyprodukowano pierwszy gramofon ze wzmacniaczem lampowym. Podjęto również produkcję wzmacniaczy elektroakustycznych, w tym radiowęzłowych.

W 1957 r. produkcja gramofonów i sprzętu elektroakustycznego stanowiła już 40% produkcji przedsiębiorstwa. Nastąpiło przekazanie produkcji telefonów do Radomskich Zakładów Telefonicznych i uruchomienie produkcji podzespołów do telewizorów na potrzeby Warszawskich Zakładów Telewizyjnych.

W 1958 r. przedsiębiorstwo zmieniło nazwę na Łódzkie Zakłady Radiowe T-4, co między innymi było związane z przeniesieniem produkcji telefonów do Radomia oraz uruchomieniem produkcji podzespołów do odbiornika telewizyjnego „Belweder”.

W 1959 r. zakład został włączony w strukturę Zjednoczenia Przemysłu Elektrotechnicznego i Teletechnicznego „Unitra”, a w 1960 przyjął nazwę firmową Fonica, wybraną w konkursie wewnątrzzakładowym i opatentowaną. Profil produkcyjny zakładu się nie zmienił – produkowano głównie gramofony, a także inny sprzęt elektroakustyczny.

W 1963 duży pożar zniszczył budynek przy ul. S. Skrzywana 9. Po nim zapadła decyzja budowy nowych budynków przy ul. W. Wróblewskiego. Rozpoczęcie budowy nastąpiło w 1968 r., a zakończenie – na przełomie 1971/1972. W latach 1966 i 1975 następowało dalsze ujednolicenie produkcji, poprzez przekazanie do innych zakładów produkcji podzespołów telewizyjnych. W zakładzie funkcjonował też, na ostatnim piętrze, oddział produkcji wojskowej.

Pierwsze próby podjęcia produkcji urządzeń tranzystorowych nie były udane i Fonica zakupiła serię licencji – w 1968 od firmy Telefunken (na gramofony) oraz na początku lat 70. od Telefunkena (gramofony) i Thomsona (wzmacniacze Hi-Fi). Podniosło to znacząco poziom technologiczny przedsiębiorstwa i umożliwiło powstanie udanych własnych opracowań. Na początku lat 70. w oparciu o importowane podzespoły (wkładki Shure i silniki Hitachi) uruchomiono produkcję pierwszych gramofonów klasy Hi-fi. Wkrótce podjęto produkcję własnych wkładek magnetycznych na licencji holenderskiej firmy Tenorel. Licencyjną produkcję silników dla potrzeb Foniki podjęła sosnowiecka Silma. Dominującym produktem przedsiębiorstwa były jednak nadal gramofony klasy popularnej. W samym roku 1970 wyprodukowano ich 274 tysiące i dodatkowo 187 tysięcy gramofonów bez obudowy, przeznaczonych do wbudowania w odbiorniki radiowe.

Dużą rolę w rozwoju zakładu odegrał eksport do ówczesnego Związku Radzieckiego i innych krajów boku socjalistycznego. Na przykład w 1975 r., na Międzynarodowych Targach w Brnie ZSRR zakupił sprzętu za 1 mln rubli.

W szczytowym okresie rozwoju zakłady zatrudniały ok. 3.5 tys. pracowników.

Po 1989

edytuj

Po roku 1989 nastąpiło załamanie się rynków zbytu towarów produkowanych przez Fonicę. Jeszcze w końcu lat 80. produkowano 300 tys. gramofonów rocznie. Po załamaniu się rynków – około tysiąca[1]. Οd 1990 r. Fonica regularnie przynosiła straty. Sytuację pogorszyły strajki w roku 1991 i rok później zdecydowano o postawieniu przedsiębiorstwa w stan likwidacji.

W październiku 1992 z części majątku została wyodrębniona Fonica sp. z o.o. W czerwcu 1996 roku 82% udziałów w spółce kupiły dwie koreańskie firmy, Kyungbang Ltd i Kyungbang Machinery, za łączną kwotę około 2,5 mln USD. Produkowano między innymi długopisy, zabawki i segregatory biurowe. W czerwcu 1998 właścicielem 82% udziałów Foniki stał się koncern Daewoo. Sytuację przedsiębiorstwa pogarszał ciągły konflikt zakładowej Solidarności z koreańskim zarządem[2]. W 2002 r. przedsiębiorstwo zlikwidowano i zamknięto.

Lokalizacje

edytuj

Na przestrzeni lat funkcjonowania zakładu mieścił się on w różnych miejscach w Łodzi. W momencie uruchomienia go (marzec 1945) miał trzy miejsca produkcji: ul. S. Skrzywana 9 (główny zakład i dyrekcja) oraz oddziały: I przy ul. M. Mochnackiego 11/13, II: Fr. Żwirki 17 i III ul. S. Pogonowskiego (d. Zakątna) 13.

W 1946 r. zakład otrzymał dwie posesje przy ul. W. Wróblewskiego nr 12/14 i 16/18, na której znajdowały się przedwojenne budynki fabryczne (w 1940 na posesji 16/18 funkcjonował zakład „Polesie”, GmbH, Bleiche–, Färberei– und Appretur), ale nowe budynki powstały na niej dopiero na początku lat 70. XX wieku.

W latach 1957–1979... zakład posiadał oddział przy ul. G. Piramowicza 13, w d. fabryce włókienniczej R. Lipszyca, który nie był dostosowany do potrzeb produkcyjnych fabryki.

W 1979 r. rozpoczęto budowę filii Zakładów w Pabianicach, z przeznaczeniem na produkcję podzespołów do OTVC „Jowisz”, co miało zwiększyć jego produkcję dwukrotnie. W dniu 3 marca 1982 r., będąca na ukończeniu inwestycja została przekazana decyzją Komitetu Gospodarczego Rady Ministrów Państwowym Zakładom Środków Opatrunkowych w Pabianicach. W 1985 r. „Fonica” odzyskała tę inwestycję[3].

Obecnie (2016) zabudowania przy ul. W. Wróblewskiego 18 niszczeją, przede wszystkim budynek produkcyjny. Pomieszczenia biurowca są wynajmowane różnym podmiotom gospodarczym.

Produkty

edytuj

Sprzęt telefoniczny

edytuj

W początkowym okresie przedsiębiorstwo produkowało telefony typów MB-38 i CB-35, w oparciu o dokumentację dostarczoną z Centralnego Biura Konstrukcyjnego Telekomunikacji w Warszawie. Na przełomie lat 40. i 50. opracowano dwa nowe typy aparatów telefonicznych: MB-47 i CB-49. Produkcji telefonów w Fonice zaprzestano w roku 1957.

 
Gramofon Bambino wyprodukowany w 1967

Gramofony

edytuj

Produkcja pierwszego gramofonu elektrycznego GE-53 natrafiła na kłopoty spowodowane głośnym i zawodnym napędem. W 1956 opracowano nowy model gramofonu WG-56, który podobnie jak typ poprzedni, budowano w trzech wersjach: bez obudowy (przeznaczony do wbudowania), w obudowie walizkowej (WGE-56) oraz w skrzynce drewnianej (SGE-56). Na jego podstawie uruchomiono produkcję gramofonu z lampowym wzmacniaczem WW-GE56 Karolinka. W latach 60. wprowadzano ulepszone typy gramofonów: G-220, G-250, G260 i G270. Na ich podstawie budowano popularne gramofony ze wzmacniaczem lampowym Bambino (łącznie cztery modele).

W roku 1963 opracowano czterobiegowy gramofon G-410, na bazie którego wyprodukowano gramofon ze wzmacniaczem WG430 Luxton. Zbudowano też (w niewielkiej liczbie) wersję stereofoniczną – prawdopodobnie było to pierwsze urządzenie stereofoniczne wyprodukowane w Polsce.

 
Gramofon Daniel G-1100 fs

W 1968 przygotowano stereofoniczny model gramofonu wyższej klasy typu G-600, który wraz ze wzmacniaczem W-600 i kolumnami A-13 był określany przez Fonicę jako „zestaw klasy zbliżonej do Hi-Fi”. Wypuszczono też dwa pierwsze gramofony tranzystorowe WG-291 Tranzyston oraz WGb-130 Bratek. Były to urządzenia nieudane i nie zdobyły popularności. Rok później, na licencji AEG-Telefunken, uruchomiono serię gramofonów W-500 i pochodnych – w tym ze wzmacniaczami monofonicznymi i stereofonicznymi (zarówno lampowymi, jak i tranzystorowymi) oraz ze zmieniaczem płyt. Na podstawie następnej licencji Telefunkena uruchomiono serię gramofonów klasy popularnej WG-400 Mister Hit i pochodnych, konstrukcji wykonanych w większości z tworzyw sztucznych. Wyróżniały się one wzornictwem.

Na początku lat 70. uruchomiono produkcję urządzeń klasy Hi-Fi: gramofonu G-601f i gramofonu ze wzmacniaczem WG-610f Fonomaster. Początkowo wyposażano je w importowaną wkładkę magnetyczną Shure M44MB, później rozpoczęto licencyjną produkcję wkładek MF100. Produkcję gramofonów Hi-Fi rozszerzano w latach 80., czego owocem były gramofony G-1100 FS Daniel czy późniejsze G-620 Fryderyk, GS-434 Bernard i G-420 Adam. Ich parametry lokowały je w dolnej strefie segmentu Hi-Fi, nie mniej jednak na tle ówczesnych produktów krajów RWPG bardzo wyróżniały się zarówno dobrymi parametrami, jak i ciekawym wzornictwem.

Sprzęt elektroakustyczny

edytuj

Pierwsze wzmacniacze elektroakustyczne wyprodukowano w połowie lat 50. – były to ZSW-2 oraz AW-40. Rozpoczęto też produkcję zestawów AWO-18 przeznaczonych do sieci radiowęzłowych.

Pod koniec lat 60. rozpoczęto produkcję stereofonicznych wzmacniaczy lampowych powszechnego użytku W-480f i W-600f. Były one dopasowane wzorniczo do gramofonów. Produkowano również jeden typ wzmacniacza gitarowego W-701.

Na przełomie lat 60. i 70. opracowano wzmacniacze tranzystorowe W-900S (na tranzystorach germanowych, rzadko spotykany) i W-800f (na tranzystorach krzemowych). Wkrótce zakupiono od francuskiego Thomsona licencję na wzmacniacze, na podstawie której rozpoczęto produkcję typów PA-1801, PA-107 i PA-2801. Stały się one protoplastami dużej rodziny podobnych układowo rozwiązań produkowanych do lat 90. XX w. Późniejsze z nich wchodziły w skład zestawów typu wieża, produkowanych w kooperacji przez różne przedsiębiorstwa zjednoczenia UNITRA.

W latach 60. i 70. przebojem eksportowym przedsiębiorstwa były automaty muzyczne do lokali gastronomicznych. Zawierały 50 płyt, odtwarzanie było możliwe po wrzuceniu monety. Były to jedyne takie urządzenia produkowane w krajach RWPG.

Ponadto Fonica produkowała system łączności wewnętrznej (Intervox-72) dla biur i przedsiębiorstw, wzmacniacze akustyczne projektorów kinowych, systemy tłumaczenia symultanicznego oraz wzmacniacze do organów elektronicznych. Jako wyposażenie własnych urządzeń produkowano kolumny głośnikowe typów A-11 do A-17 o mocy od 3 do 20W.

Fonica była także w okresie PRL i na początku lat 90. dostawcą urządzeń elektroakustycznych do wyposażenia dyskotek. Produkowała m.in. sterowniki świateł LUXOMAT SW-02, konsolety dyskotekowe ZM, 30, 40F, oraz dostarczała w latach 90. wzmacniacze estradowe z rodziny WS 70X (WS 701, WS702, WS703).

Podzespoły

edytuj

W początkowym okresie przedsiębiorstwo produkowało oprawy do świetlówek, podzespoły do odbiorników radiowych AGA, centrale sygnalizacyjne, przełączniki i inne drobne elementy elektrotechniczne. W roku 1957 włączono do produkcji podzespoły telewizyjne: filtry pośredniej częstotliwości, transformatory odchylania poziomego, zespoły cewek odchylających.

W latach 60. i 70. prowadzono produkcję modułów logicznych Logister, przeznaczonych do przemysłowych układów automatyki i sterowania pracujących w trudnych warunkach. Początkowo były one konstruowane na tranzystorach germanowych (seria E-50), później na krzemowych.

W ostatnim okresie produkcji podzespołów (do połowy lat 70.) Fonica produkowała moduły do odbiorników telewizji kolorowej. W roku 1975 zaprzestano zarówno produkcji podzespołów telewizyjnych, jak i modułów Logister, które zostały wyparte przez układy hybrydowe produkowane przez krakowski Telpod.

Przypisy

edytuj
  1. Wojciech Markiewicz, Zabójczy sukces, Polityka nr 32 (2153), 08.08.1998, s. 16.
  2. Koreańczycy ponoszą straty, Rzeczpospolita, 26.05.1998.
  3. Kalendarium na wystawie w Muzeum Miasta Łodzi, VI-X 2016.

Bibliografia

edytuj
  • Mieczysław Hutnik, Tadeusz Pachniewicz, Zarys historii polskiego przemysłu elektronicznego do 1985, SEP, Zeszyt Historyczny nr 2, Warszawa 1994
  • Stowarzyszenie Elektryków Polskich, Historia Elektryki Polskiej, Tom III Elektronika i Telekomunikacja, Wyd. N–T, Warszawa 1974.
  • Muzeum Miasta Łodzi, Kronika ŁZR „Unitra-Fonica, 1965-1980, sygn. MMŁ/HW/2141.