Godła szalayowskie

Artykuł ten został zgłoszony do umieszczenia na stronie głównej w rubryce „Czy wiesz”.
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.

Godła szalayowskie – godła domów w Szczawnicy, mieście uzdrowiskowym w województwie małopolskim, w powiecie nowotarskim. Są to drewniane tablice, które powstawały według jednego schematu – malowidło i podpis określający nazwę domu.

Historia

W 1839 roku Józef Szalay po śmierci ojca przejął uzdrowisko i zaczął jego rozbudowę^[1]. W Szczawnicy w XIX wieku baza noclegowa była niewystarczająca, aby przyjąć wszystkich chętnych kuracjuszy. W tamtym czasie wczasy lecznicze trwały kilka miesięcy. Pomysł wykorzystania pokoi zwanych „białymi izbami” w góralskich domach oraz umieszczania na nich godeł przypisuje się Józefowi Szalayowi^[2]. Godła informowały turystów o tym, że w tym domu można wynająć pokój. Warunkiem otrzymania takiej tablicy w XIX wieku było unowocześnienie ówczesnych góralskich domów – wyprowadzenie komina ponad dach, przeszklenie okien i wprawienie drewnianych podłóg^[2]. Pierwsze godła wykonywał sam Szalay, stąd nazwa „Godła szalayowskie”^[1]. Od godeł brały nazwę domy np. Pod siekierkami, a od domów rodziny góralskie przejmowały swoje przydomki np. Węglarz spod Węża^[1]. Większość godeł z czasów Szalaya (szacuje się, że było ich około stu) uległa zniszczeniu przez warunki atmosferyczne i czas^[3].

Czasy współczesne

Najstarsze zachowane tablice znajdują się w Muzeum Pienińskim im. Józefa Szalaya w Szalchtowej^[2]. Wiele tablic zostało zrekonstruowanych w latach 70. i 80. XX wieku z inicjatywy Pienińskiego Oddziału PTTK. Znajdują się one na elewacjach szczawnickich domów^[3]. Odnawianiem godeł zajmowali się artyści: Jan Papież i Józef Bieniek^[3].
W latach 2008–2010 powstała inicjatywa utworzenia w uzdrowisku „Szlaku Godeł Szalayowskich”. Odnowiono wtedy i zrekonstruowano 93 godła. Wykonał je artysta plastyk Wieńczysław Kołodziejski, właściciel „Muzycznej Owczarni”^[3].

Tradycja umieszczania godeł na domach jest kultywowana także w czasach współczesnych (2024). Miejski Ośrodek Kultury wraz z Urzędem Miasta i Gminy Szczawnica zajmują się przyznawaniem prawa do umieszczenia godła na elewacji domu. Mogą być one przyznane właścicielom nieruchomości położonych na terenie Miasta i Gminy Szczawnica:

prowadzących wynajmem kwater, pensjonatów, hoteli oraz zajmujących się działalnością gastronomiczną,
dbającym o wygląd estetyczny własnej nieruchomości,
zasłużonym dla Miasta i Gminy Szczawnica, których działalność przyczyniła się do promocji Miasta i Gminy Szczawnica^[3].

Godła są wręczane właścicielom domów na uroczystej sesji rady miejskiej^[3]. Autorką nowych tablic jest Gabriela Słowik^[2].