Gretel Bergmann
Gretel Bergmann (pełna forma imienia i nazwiska Margarethe Minnie Bergmann; ur. 12 kwietnia 1914 w Laupheim, zm. 25 lipca 2017 w Nowym Jorku) – niemiecka i amerykańska lekkoatletka pochodzenia żydowskiego.
 Gretel Bergmann (1937) | |
| Pełne imię i nazwisko |
Margarethe Minnie Bergmann |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
12 kwietnia 1914 |
| Data i miejsce śmierci |
25 lipca 2017 |
| Obywatelstwo |
niemieckie, amerykańskie |
Życiorys edytuj
Gretel Bergmann urodziła się w zasymilowanej rodzinie żydowskiej w Laupheim w Królestwie Wirtembergii. Jej rodzicami byli Edwin Bergmann (ur. 8 czerwca 1881 – zm. 6 czerwca 1947), współwłaściciel rodzinnego przedsiębiorstwa działającego na międzynarodowym rynku peruk i artykułów do włosów, i Paula Bergmann z domu Stern (ur. 10 października 1886 – zm. 1979)[1].
Chodziła do szkół w Laupheim i w Ulm[1].
Wstąpiła do klubu Ulmer Fußball-Verein 1894 (UFV), w którym uprawiała różne dyscypliny sportu. Jej koronną konkurencją był skok wzwyż, w którym wynikiem 150 cm zdobyła mistrzostwo południowych Niemiec w 1930 roku, po czym sukces ten powtórzyła rok później[1].
W 1933 roku wykluczono ją z UFV oraz odmówiono prawa studiowania ze względu na żydowskie pochodzenie. W tej sytuacji wyjechała do Wielkiej Brytanii, gdzie podjęła studia w Londynie i kontynuowała karierę sportową w barwach uczelni, zostając mistrzynią Wielkiej Brytanii w skoku wzwyż w 1934 (wynik 155 cm)[1].
Przed igrzyskami olimpijskimi 1936 w Berlinie Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Francja zagroziły III Rzeszy, że zbojkotują je, jeśli do startu nie zostaną dopuszczeni niemieccy sportowcy żydowskiego pochodzenia. W tej sytuacji władze wywarły na Bergmann presję, nakłaniając ją do powrotu w 1934 roku do ojczyzny i starania się o kwalifikację olimpijską[1]. Podjęła treningi razem z innymi żydowskimi sportowcami, w gorszych warunkach niż pozostali kandydaci do reprezentacji. Równolegle do 1936 roku ukończyła studia nauczycielskie wychowania fizycznego[1]. Na jednym z obozów poznała skoczka w dal Bruno Lamberta (ur. 2 października 1910 – zm. 14 listopada 2013), który później został jej mężem[2].
Na początku lata 1936 roku wyrównała rekord Niemiec wynikiem 160 cm, co dało jej kwalifikację olimpijską. Nie wystąpiła jednak na igrzyskach, bo tuż przed nimi władze sportu niemieckiego ponownie usunęły ją z reprezentacji kraju. Kalkulowały przy tym trafnie, że dla grożących poprzednio bojkotem państw będzie za późno na powrót do tej decyzji, w sytuacji gdy ich reprezentacje są już w drodze do Niemiec. Ostatecznie złoty medal zdobyła reprezentantka Węgier Ibolya Csák wynikiem 162 cm[1].
W tej sytuacji Bergmann zdecydowała się na emigrację do USA, co nastąpiło w maju 1937 roku[1]. Przed wyjazdem spotkała ponownie Bruno Lamberta, w którym się z wzajemnością zakochała[2].
W Stanach Zjednoczonych podejmowała różne prace, początkowo nisko kwalifikowane, a z czasem zgodne z jej wykształceniem: nauczycielki sportu i fizjoterapeutki[1]. Zarobionymi pieniędzmi umożliwiła Lambertowi, wówczas absolwentowi medycyny, emigrację[2]. Powróciła też do wyczynowej lekkiej atletyki, zostając mistrzynią USA w skoku wzwyż w 1937 i 1938 roku oraz w pchnięciu kulą w 1937 roku. We wrześniu 1938 roku wyszła za mąż za Lamberta i przyjęła nazwisko Margaret Lambert. W 1939 roku zakończyła karierę sportową i zniknęła z widoku publicznego[1]. Pracowała jako asystentka męża, pomagając mu w początkowym etapie kariery medycznej, gdy był zmuszony pracować za bardzo niskie gaże[2]. Gdy mąż po wojnie otworzył własną praktykę internistyczną w Nowym Jorku, zajęła się domem i w latach 1947 i 1951 urodziła dwóch synów: Glenna i Gary'ego Lambertów[1][2]. Nadal uprawiała sport, rekreacyjnie grając w golfa i kręgle[2].
Zmarła 25 lipca 2017 w Nowym Jorku i została pochowana na Mount Hebron Cemetery w Nowym Jorku[1].
Wyróżnienia i upamiętnienia edytuj
Po latach zapomnienia, wyniki Gretel Bergmann zostały przypomniane ponownie w 1980 roku. Została wówczas przyjęta do International Jewish Sports Hall of Fame w Izraelu, jako reprezentantka żydowskich sportowców, którym nazistowska władza uniemożliwiła udział w Olimpiadzie w 1936 roku. Trzy lata później, w 1983 roku, otrzymała honorową odznakę Niemieckiej Federacji Lekkiej Atletyki DLV[1].
W 1995 roku została wpisana do National Jewish Sports Hall of Fame and Museum w Nowym Jorku, a jej imieniem nazwano halę sportową w Berlinie (Gretel-Bergmann-Sporthalle). W 1999 dostała nagrodę Georg-von-Opel-Preis ufundowaną przez przedsiębiorstwo Adam Opel AG. Przy tej okazji przyjechała do Niemiec i pojednała się z krajem urodzenia[1], do którego wcześniej postanowiła nigdy więcej nie wracać[2].
W 2008 roku DLV uznał jej wyrównanie rekordu Niemiec z 1936 roku, pominięte wówczas przez nazistowskie władze sportu. 2012 przyjęto ją do Hall of Fame sportu niemieckiego. W 2014 otrzymała honorowe medale premiera Badenii-Wirtembergii i rodzinnego miasta Laupheim[1].
Jej dzieje w III Rzeszy zostały przedstawione w 2008 roku w filmie Berlin 36 (reżyseria Kaspar Heidelbach, scenariusz Eric Friedler i Lothar Kurzawa; w roli Grete Bergmann wystąpiła Karoline Herfurth)[1].