Gwary czadeckie – polsko-słowackie gwary mieszane[1] lub przejściowe[2], cechujące się także wpływami małopolskimi i śląskimi. Używane przez Górali czadeckich w Czadeckiem (zwanym też Ziemią Czadecką), a także w polskich wsiach w Bukowinie południowej i wśród zamieszkujących takie państwa jak Polska, Czechy i Słowacja reemigrantów z Rumunii[3][4]. Zalicza się je (według klasyfikacji Stanisława Bąka) do gwar południowośląskich (choć tradycyjnie uznaje się je za jedne z małopolskich[5]) i dzieli się je na gwary zachodnio- i południowoczadeckie. Według językoznawców gwary czadeckie są przejściowymi gwarami śląsko-małopolsko-morawskimi[6]. Powstały w wyniku migracji ludności na południowym Podkarpaciu i wymieszania się Polaków, Słowaków i ludności ruskiej[7].

  • właściwości akcentowe (częściowo akcent na sylabie początkowej),
  • iloczas,
  • grupy śródgłosowe *tort, *tolt,
  • rozwój prasłowiańskich głosek: *e, *e, *r,
  • rozwój prasłowiańskich samogłosek *i, *y,
  • miękkość spółgłosek,
  • rozwój spółgłoski *g[8],
  • zachowanie samogłosek nosowych w jedynie niektórych wyrazach, zaś w niektórych realizowanie ich zgodnie z regułami języka słowackiego[9],
  • tudzież -um zamiast występującego na Podhalu -om

Przypisy

edytuj
  1. DIALEKTOLOGIA POLSKA [online], www.dialektologia.uw.edu.pl [dostęp 2023-11-16].
  2. M. Rak - Badania dialektologiczne na Polskiej Orawie
  3. https://andrzej.netgaleria.pl/files/goral_jaki_jest.pdf
  4. Górale Czadeccy – Związek Podhalan [online] [dostęp 2023-11-16] (pol.).
  5. https://www.senat.gov.pl/prace/komisje-senackie/przebieg,6441,1.html Pracownik Wydziału Nauk Społeczno-Pedagogicznych w Katowicach Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Janusza Korczaka w Warszawie Bożena Cząstka-Szymon
  6. Redakcyjŏ, Dyskretne uroki trójstyku [online], wachtyrz.eu, 10 września 2020 [dostęp 2023-11-16].
  7. Halina Mieczkowska - POLSKIE GWARY ORAWSKIE NA SŁOWACCZYŹNIE W ŚWIETLE BADAŃ MIECZYSŁAWA MAŁECKIEGO (https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/269622/mieczkowska_polskie_gwary_orawskie_na_slowacczyznie_2005.pdf?sequence=1&isAllowed=y)
  8. M. Małecki - Język polski na południe od Karpat : (Spisz, Orawa, Czadeckie, wyspy językowe)
  9. Mgr. Szymon Pogwizd - Zbieżności leksykalne gwar wschodniosłowackich z językiem polskim na tle ogólnosłowiańskim ze szczególnym uwzględnieniem języków wschodniosłowiańskich – w ujęciu diachronicznym Rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem dr hab. Marioli Jakubowicz, prof. IS PAN