Historia Sany w średniowieczu
Historia Sany w średniowieczu – dzieje miasta Sana, jednego z głównych ośrodków na terytorium współczesnego Jemenu, obejmujące okres od przyjęcia islamu w VII wieku, do podboju osmańskiego w XVI wieku.
.jpg)
Historia
edytujOstatni perski zarządca Sany, Badhan, przyjął islam około roku 628[1][2]. Formalnie oznaczało to włączenie Jemenu w obręb kalifatu , jednak o trwającym jeszcze wiele lat oporze przed islamem na tym terenie świadczy m.in. rebelia Al-Aswada al-Ansi[3]. Prawdopodobnie za panowania kalifa Usmana zburzono leżący w Sanie zamek Gumdan[4]. Być może jeszcze za życia Mahometa rozpoczęła się budowa Wielkiego Meczetu w Sanie[5], do czego posłużyły częściowo materiały pozyskane z Gumdanu[4].
W trakcie drugiej fitny, tereny te znalazły się pod przejściowym panowaniem antykalifa Abd Allaha Ibn az-Zubajra[6]. Podczas jego rządów, Sana musiała zapłacić okup charydżyckiemu władcy Najda ibn Amir al-Hanafiemu[7]. Podczas buntu ibadytów w latach 747–748, Sana została zdobyta przez buntowników, którymi dowodził Talib al-Haqq. Kalifat zdołał stłumić powstanie i odzyskać kontrolę nad Jemenem[8][9].
Na przełomie VIII i IX wieku, już za panowania Abbasydów, namiestnikiem Jemenu był Muhammad ibn Khalid ibn Barmak, członek dynastii Barmakidów. Jego rządy były korzystnymi czasami rozwoju dla Sany[10].
W trakcie IX wieku rósł wpływ na władzę lokalnych jemeńskich klanów i dynastii, a zależność od Abbasydów stawała się fikcyjna. W 898 roku powstał imamat zajdycki, organizm państwowy obejmujący swoim zasięgiem cały Jemen. Sana była jednym z jego głównych ośrodków[11][2].
Od początku X wieku trwały walki między zajdyckimi władcami, a opozycją wspieraną przez Fatymidów. Wedle niektórych źródeł, w latach 901-913 Sana miała zostać zdobyta 20-krotnie, nie licząc poddań w wyniku negocjacji[12]. W wyniku walk wiele jemeńskich rodów zostało osłabionych. Od 992 do 1138 roku dynastia Sulayhidów zarządzała znacznym obszarem Jemenu jako wasalowie Fatymidów[2].
W 1173 roku Saladyn wysłał ekspedycję do Jemenu, która podbiła prowincję. Przez kolejne 35 lat władza tamże należała do Ajjubidów[13]. Pod ich rządami Sana utraciła status stolicy regionu na rzecz Ta’izzu i Adenu[14].
W 1229 roku ostatni Ajjubidzi rządzący Jemenem, przekazali władzę dynastii Rasulidów. Utrzymali oni drugorzędny status Sany wobec zapewniającego wysokie zyski z handlu Adenu[15]. W 1259 roku w Sanie miało miejsce trzęsienie ziemi[16].
W latach 1454-1517 Rasulidów zastąpili Tahirydzi[17]. W 1538 roku rozpoczął się pierwszy osmański podbój Jemenu, a w 1547 najeźdźcy zdobyli Sanę[2].
Społeczeństwo i gospodarka
edytujW pewnym momencie w Sanie narodził się chór, wywodzący się od dwudziestu dwóch nawołujących do modlitwy. W pobliżu miasta wydobywano także cenione w arabskim świecie rubiny, używane do produkcji maści, czy wyrobu kielichów[10].
Praktyką charakterystyczną dla południowej Arabii, obecną w pobliżu Sany, było budowanie sadd, zapór z otworem u dołu[10]. Poza tym w mieście znajdowała się cytadela zbudowana w miejscu zamku Gumdan, wiele meczetów, łaźnie, karawanseraj, czy minarety[4].
W 893 roku w Sanie narodził się Al-Hasan al-Hamadani, wybitny historyk, uczony i pisarz[18][2]. W latach 1330-1331 Ibn Battuta odwiedził Sanę[2].
Przypisy
edytuj- ↑ Michael M.J. Fischer, Mehdi Abedi, Debating Muslims: Cultural Dialogues in Postmodernity and Tradition, Univ of Wisconsin Press, 1990, ISBN 978-0-299-12434-2 [dostęp 2024-07-23] (ang.).
- ↑ a b c d e f Kalendarium, [w:] Jakub Sławek, Jemen - świat wartości plemiennych, ISBN 978-83-62331-03-1 (pol.).
- ↑ ESVED el-ANSÎ [online], TDV İslâm Ansiklopedisi [dostęp 2024-07-23] (tur.).
- ↑ a b c Encyklopedia Gazety Wyborczej t. 16 rosja - simeu, s. 431–432, ISBN 83-89651-91-2 (pol.).
- ↑ {{{tytuł}}} [online], whc.unesco.org [dostęp 2024-07-23].
- ↑ Nicola ClarkeNicola Clarke, ‘Abd Allah b. al-Zubayr, Oxford University Press, 22 marca 2018, DOI: 10.1093/acref/9780198662778.001.0001/acref-9780198662778-e-2357?rskey=ihnjft&result=3, ISBN 978-0-19-866277-8 [dostęp 2024-07-23] (ang.).
- ↑ المعجم الجغرافي للبلاد العربية السعودية، المنطقة الشرقية: (البحرين قديماً) - جاسر، حمد - Google Books [online], web.archive.org, 15 grudnia 2019 [dostęp 2024-07-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-12-15].
- ↑ Abd al-Muhsin Madʼaj M. Madʼaj, The Yemen in Early Islam (9-233/630-847): A Political History, Ithaca Press, 1988, ISBN 978-0-86372-102-1 [dostęp 2024-07-23] (ang.).
- ↑ Ṭālib al-Ḥaḳḳ [online], referenceworks [dostęp 2024-07-23] (ang.).
- ↑ a b c Adam Mez, Renesans islamu, ISBN 83-06-00209-1 (pol.).
- ↑ Zaydiyyah [online], web.archive.org, 24 kwietnia 2006 [dostęp 2024-07-25] [zarchiwizowane z adresu 2006-04-24].
- ↑ Internet Archive, Ṣanʻāʼ : an Arabian Islamic city, London : World of Islam Festival Trust, 1983, ISBN 978-0-905035-04-8 [dostęp 2024-07-25].
- ↑ Sławomir Leśniewski, Wielcy władcy i ich imperia, s. 103, ISBN 978-83-7399-885-8 (pol.).
- ↑ https://ia601404.us.archive.org/29/items/EncyclopaediaDictionaryIslamMuslimWorldEtcGibbKramerScholars.13/09.EncycIslam.NewEdPrepNumLeadOrient.EdEdComCon.BosDonHeinLec.etc.UndPatIUA.v9.San-Sze.Leid.EJBrill.1997..pdf
- ↑ Peter M. Holt, Bliski Wschód od wypraw krzyżowych do 1517 roku, ISBN 83-06-02290-4 (pol.).
- ↑ Mohammed Alrubaidi i inni, Assessment of seismic hazards in Yemen, „Heliyon”, 7 (12), 2021, e08520, DOI: 10.1016/j.heliyon.2021.e08520, ISSN 2405-8440 [dostęp 2024-07-25].
- ↑ Seshat [online], seshat-db.com [dostęp 2024-07-25].
- ↑ أبو محمد الحسن الهمداني [online], yemen-nic.info [dostęp 2024-07-25].