Iwan Dubowoj
Iwan Naumowicz Dubowoj (ros. Иван Наумович Дубовой; ur. 12 września?/24 września 1896 w Nowoselicy w guberni kijowskiej, zm. 27 lipca 1938 w Moskwie) – radziecki dowódca wojskowy, komandarm II rangi. Ofiara stalinowskiej czystki w Armii Czerwonej.
| |
 komandarm II rangi
| |
| Data i miejsce urodzenia |
24 września 1896 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1916–1917, 1918–1937 |
| Siły zbrojne | |
| Główne wojny i bitwy | |
| Odznaczenia | |
| |
Życiorys
edytujBył synem Nauma Dubowoja, górnika i od 1903 r. działacza partii bolszewickiej. Przed wybuchem I wojny światowej studiował w Kijowskim Instytucie Handlowym, lecz został wcielony do armii carskiej[1] i w 1917 roku ukończył Szkołę Chorążych w Irkucku. Służył w 30 Syberyjskim Rezerwowym Pułku Strzeleckim stacjonującym w Krasnojarsku[2]. Po rewolucji lutowej brał udział w formowaniu i szkoleniu oddziałów Czerwonej Gwardii i w Krasnojarsku. W czerwcu 1917 r. przystąpił do partii bolszewickiej[2]. W grudniu 1917 r. brał udział w walkach między Czerwoną Gwardią a antybolszewicko nastawionymi junkrami w Irkucku[2].
Następnie wyjechał do Donbasu, gdzie organizował oddziały Czerwonej Gwardii[1]. W lutym 1918 r. był dowódcą oddziału Czerwonej Gwardii w Bachmucie, następnie komisarzem rejonu nowomakiejewskiego i komendantem centralnego sztabu Czerwonej Gwardii w całym Donbasie[2]. W latach 1918–1919 był pomocnikiem szefa oddziału operacyjnego 10 Armii podczas obrony Carycyna, następnie szefem oddziału operacyjnego i wreszcie zastępcą szefa sztabu[2].
W 1919 roku był jednym z dowódców podczas ofensywy radzieckiego Frontu Ukraińskiego przeciwko Ukraińskiej Republice Ludowej – był szefem sztabu Kierunku Kijowskiego Frontu Ukraińskiego, potem w kwietniu tego roku szefem sztabu, a od maja do czerwca 1919 dowódcą 1 Ukraińskiej Armii Radzieckiej[2]. Po śmierci Mykoły Szczorsa został dowódcą 44 Dywizji Strzeleckiej, uczestniczył w walkach z Petlurą i Denikinem[2]. Walczył w wojnie polsko-bolszewickiej 1920[1]. W 1920 r. został odznaczony Orderem Czerwonego Sztandaru[2].
W 1924 roku mianowany dowódcą korpusu. Od 1929 roku zastępca dowódcy Ukraińskiego Okręgu Wojskowego (OW)[1]. W tym samym roku ukończył kursy doskonalące dla wyższych dowódców na Akademii Wojskowej im. Frunzego w Moskwie. Z rekomendacji dowodzącego okręgiem ukraińskim Jony Jakira, z którym się blisko przyjaźnił, został w 1935 roku dowódcą nowo utworzonego (wydzielonego z okręgu ukraińskiego) Charkowskiego Okręgu Wojskowego[1]. W tym samym roku podczas wielkich manewrów w Kijowskim Okręgu Wojskowym dowodził stroną „niebieską” („atakującą ZSRR”), a za swoją postawę został wysoko oceniony przez ludowego komisarza obrony ZSRR Klimienta Woroszyłowa[2]. W 1935 r. wydał Moje wspomnienia o Szczorsie[2].
Czystka w Armii Czerwonej, aresztowanie i proces
edytujPo tym, gdy Jona Jakir został 28 maja 1937 r. aresztowany Dubowoj według niektórych relacji w pierwszej chwili wyrażał wątpliwości co do winy przyjaciela. Podczas posiedzenia rady wojennej Komisariatu Obrony w czerwcu 1937 r. miał przekonywać, że potrzebne są dodatkowe ustalenia w sprawie działań Jakira. Według innej relacji Dubowoj, za radą komdywa Piotra Tkałuna, stanowczo odciął się od aresztowanego komandarma. Gdy Jakir został postawiony przed sądem razem z marszałkiem Michaiłem Tuchaczewskim i sześcioma innymi wysokimi oficerami, skazany na śmierć i rozstrzelany (11/12 czerwca 1937 r.), Dubowoj zaczął publicznie deklarować, że zniszczy „jakirowskiego i primakowowskiego ducha” w okręgu[1].
Sam Dubowoj został aresztowany 21 sierpnia w Moskwie, dokąd przyjechał na wezwanie komisarza obrony Woroszyłowa. Oskarżono go o szpiegostwo i szkodnictwo w wojsku[3], uczestnictwo w spisku trockistowskim[2], a także o to, że w 1919 r. zamordował Mykołę Szczorsa, by przejąć dowodzenie 44 Dywizją Strzelecką[3]. Przyznał się do stawianych mu zarzutów[3]. Podczas śledztwa obciążył także kolejne osoby, w tym aresztowanych już oficerów Kijowskiego Okręgu Wojskowego komdywa Aleksandra Bachruszyna, kombrigów Jewdokimowa, Kariewa i Kagana, pułkownika Zimmę, dowódcę 54 Szybkiej Brygady Bombowej, a wreszcie komdywa Wasilija Pogriebnoja, swojego zastępcę w Charkowskim Okręgu Wojskowym[3]. Aresztowanie i zeznania Dubowoja pociągnęły za sobą masowe zatrzymania oficerów Charkowskiego Okręgu Wojskowego[4]. Twierdził także, że uczestnikami spisku Tuchaczewskiego i Jakira byli Jan Gamarnik (popełnił samobójstwo w 1937 r.) oraz Łazar Kaganowicz[5].
Po tym, gdy Dubowoj przyznał się na śledztwie do zastrzelenia Szczorsa, władze poleciły reżyserowi Ołeksandrowi Dowżence, pracującego nad filmem Szczors, wprowadzenie do scenariusza postaci zdrajcy i zabójcy. Inicjatywę tę zablokował I sekretarz Komunistycznej Partii (bolszewików) Ukrainy Stanisław Kosior[a], dla którego taka wersja wydarzeń była „oczywistą falsyfikacją historii”. W odpowiedzi Stalin osobiście nakazał rozesłanie członkom Politbiura WKP (b) kopii odpowiedniego fragmentu zeznań Dubowoja[3].
Skazany na śmierć 28 lipca 1938 r. przez kolegium wojskowe Sądu Najwyższego ZSRR, następnego dnia rozstrzelany. Został zrehabilitowany we wrześniu 1956 roku[2]. Represje dotknęły również jego ojca, który został skazany na karę łagru i zmarł w obozie w 1941 r.[1]
Uwagi
edytuj- ↑ Sam Kosior został aresztowany w 1938 r., oskarżony o kierowanie organizacją szpiegowską i sabotażową na Ukrainie, skazany na śmierć i rozstrzelany w roku następnym. Por. Косиор Станислав Викентьевич
Przypisy
edytujBibliografia
edytuj- P. Wieczorkiewicz, Łańcuch śmierci. Czystka w Armii Czerwonej 1937–1939, Zysk i S-ka, Warszawa 2016, ISBN 978-83-7785-794-6.