Jerzy Duszyński (biochemik)
Jerzy Duszyński (ur. 6 marca 1949[1] w Warszawie[2]) – polski biochemik, profesor nauk biologicznych, profesor zwyczajny Instytutu Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego PAN[3]. Działacz opozycji demokratycznej w PRL, członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk, w latach 2008–2009 wiceminister nauki, w latach 2015–2022 prezes PAN.
| Data i miejsce urodzenia |
6 marca 1949 |
|---|---|
| Profesor nauk biologicznych | |
| Specjalność: biochemia | |
| Alma Mater | |
| Doktorat |
1975 |
| Habilitacja |
1983 |
| Profesura |
18 października 1993 |
| Polska Akademia Nauk | |
| Status |
członek rzeczywisty |
| Prezes Polskiej Akademii Nauk | |
| Okres spraw. |
2015–2022 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Odznaczenia | |
  
| |
Życiorys
edytujDziałalność zawodowa i naukowa
edytujW 1971 ukończył studia na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Warszawskiego. Doktoryzował się w 1975, zaś w 1983 uzyskał stopień doktora habilitowanego[4]. 18 października 1993 otrzymał tytuł profesora nauk biologicznych. Specjalizuje się w zagadnieniach związanych z biochemią[3]. W latach 1976–1978 odbył dwuletni staż podoktorski w Stanach Zjednoczonych (Pennsylvania State University i Uniwersytet Pensylwanii|University of Pennsylvania), a w 1983 i od 1986 do 1987 przebywał jako profesor wizytujący we Francji i w USA[5].
Zawodowo związany z Polską Akademią Nauk, gdzie zajmował m.in. stanowiska dziekana Wydziału II Nauk Biologicznych i Rolniczych oraz członka prezydium PAN (w kadencji 2011–2014[5]). Pełnił funkcję sekretarza (1990–1992) i przewodniczącego (1996–2001) rady naukowej, a także wicedyrektora ds. naukowych (2002–2003) i dyrektora (2003–2008) Instytutu Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego PAN. W 2007 został członkiem korespondentem PAN[1], od 2022 członek rzeczywisty akademii[6]. W marcu 2015 wybrany na prezesa Polskiej Akademii Nauk[2]. W październiku 2018 został wybrany na drugą kadencję (2019–2022), będąc wówczas jedynym kandydatem na tę funkcję[4]. W czerwcu 2020 został przewodniczącym interdyscyplinarnego zespołu ds. COVID-19 przy prezesie PAN[7].
W swoim dorobku ma kilkadziesiąt publikacji w prestiżowych międzynarodowych czasopismach naukowych. Wygłaszał wiele zaproszonych wykładów na międzynarodowych zjazdach naukowych. Członek Academia Europaea, członek zagraniczny Chińskiej Akademii Nauk[8], a także członek rady dyrektorów instytutu badawczego IRB Barcelona[9] oraz rady STS Forum w Japonii.
Główne dokonania naukowe
edytuj- Pierwsze eksperymentalne udokumentowanie zjawiska kanałowania substratów oraz istnienia wewnątrzkomórkowych mikrokompartmentów. Te zjawiska sprawiają, że wewnątrzkomórkowa dyfuzja metaboitów jest nietypowa. Może to mieć poważne konsekwencje dla regulacji metabolizmu komórkowego[10].
- Pierwsze i nowatorskie wyznaczenie wartości współczynnika kontroli metabolicznej nośnika nukleotydów andeninowych w komórce in situ[11].
- Eksperymentalne wyznaczenie pojemności energetycznej głównych elementów systemu fosforylacji oksydacyjnej[12].
- Odkrycie wpływu pH na transport jonów wapnia do komórek ssaczych. Stężenie jonów wapnia jest ważnym czynnikiem regulujących metabolizm komórki. Odkrycie ma duże implikacje dla regulacji metabolizmu komórek[13].
- Ustalenie, że stężenie jonów wapnia w cytozolu jest wypadkową procesów transportujących jony wapnia przez błonę komórkową oraz przez błony organelli wewnątrzkomórkowych (takich jak mitochondria i siateczka śródplazmatyczna). Białko PML wpływa na oddziaływanie mitochondriów i siateczki śródplazmatycznej i w ten sposób wpływa na wewnątrzkomórkowy metabolizm wapniowy. To odkrycie może tłumaczyć pewne stany patologiczne[14].
- Opracowanie nowatorskiej metody izolacji frakcji subkomórkowych, która pozwala oszacować stopień interakcji pomiędzy wewnątrzkomórkowymi organellami i błoną plazmatyczną[15].
Działalność pozanaukowa
edytujW okresie 1980–1985 był przewodniczącym „Solidarności” w Instytucie Biologii Doświadczalnej[1]. Był przewodniczącym Rady Miasta Podkowa Leśna oraz jednym z założycieli Fundacji Szkoły Festiwalu Nauki[1]. W kadencji 2006–2009 pełnił funkcję przewodniczącego resortowego Zespołu Interdyscyplinarny ds. Infrastruktury Badawczej[5]. Od 2008 do 2009 zajmował stanowisko podsekretarza stanu w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego[16].
Odznaczenia
edytuj- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski – 2010[17]
- Złoty Krzyż Zasługi – 1993[18]
- Złote Promienie ze Wstęgą Orderu Wschodzącego Słońca – Japonia, 2024[19][20].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d Duszyński, Jerzy [online], Polska Akademia Nauk [dostęp 2015-02-11].
- ↑ a b Prof. Jerzy Duszyński został nowym prezesem PAN [online], wyborcza.pl, 19 marca 2015 [dostęp 2018-10-27].
- ↑ a b Prof. dr hab. czł. koresp. PAN Jerzy Duszyński, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2018-10-27].
- ↑ a b Profesor Jerzy Duszyński ponownie prezesem PAN [online], PAP, 25 października 2018 [dostęp 2018-10-27].
- ↑ a b c Prof. Jerzy Duszyński, członek rzeczywisty PAN [online], Polska Akademia Nauk [dostęp 2022-01-14].
- ↑ Nowi członkowie PAN i AMU PAN, Polska Akademia Nauk, 6 grudnia 2021 [zarchiwizowane 2022-01-04].
- ↑ Prezes PAN powołał zespół doradczy ds. COVID-19, Polska Akademia Nauk, 30 czerwca 2020 [zarchiwizowane 2022-01-14].
- ↑ Prezes PAN członkiem Chińskiej Akademii Nauk [online], PAP, 28 listopada 2017 [dostęp 2019-09-30].
- ↑ Boards, IRB Barcelona [zarchiwizowane 2017-07-11] (ang.).
- ↑ Duszyński J. i inni, Microcompartmentation of aspartate in rat liver mitochondria, „Journal of Biological Chemistry”, 253, 1978, s. 6149–6157 (ang.).
- ↑ Duszynski J. i inni, Quantification of the role of the adenine nucleotide translocator in the control of mitochondrial respiration in isolated rat liver cells, „FEBS Letters”, 146, 1982, s. 262–266 (ang.).
- ↑ Wojtczak L. i inni, Energy storage capacity of the mitochondrial protonmotive force, „Biochimica et Biophysica Acta”, 851, 1986, s. 313–321 (ang.).
- ↑ Zabłocki K. i inni, Extracellular pH modifies mitochondrial control of capacitative calcium entry in Jurkat cells, „Journal of Biological Chemistry”, 280, 2005, s. 3516–3521 (ang.).
- ↑ Giorgi C. i inni, PML Regulates Apoptosis at Endoplasmic Reticulum Modulating Calcium Release., „Science”, 30(6008), 2010, s. 1247–1251 (ang.).
- ↑ Suski J.M. i inni, Isolation of plasma membrane-associated membranes from rat liver, „Nature Protocols”, 2, 2014, s. 312–322 (ang.).
- ↑ Prof. Duszyński i prof. Marody ubiegają się o prezesurę w PAN [online], PAP, 20 lutego 2015 [dostęp 2018-10-27].
- ↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 7 grudnia 2010 r. o nadaniu orderów i odznaczeń (M.P. z 2011 r. nr 30, poz. 334).
- ↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 listopada 1993 r. o nadaniu odznaczeń (M.P. z 1993 r. nr 69, poz. 608).
- ↑ Odznaczenie rządu Japonii dla prof. Jerzego Duszyńskiego, byłego prezesa Polskiej Akademii Nauk [online], Ambasada Japonii w Polsce, 2024 [dostęp 2024-05-08].
- ↑ Order Wschodzącego Słońca dla prof. Jerzego Duszyńskiego [online], Polska Akademia Nauk, 6 maja 2024 [dostęp 2024-05-08].