Wikipedia

Kaponiera

rodzaj budowli fortyfikacyjnej

Kaponiera – przykryta budowla fortyfikacyjna o różnej konstrukcji, wykorzystywana do prowadzenia ostrzału skrzydłowego lub skośnego, służąca na ogół do obrony fosy, stosowana w fortyfikacji nowożytnej.

Pięciokątny fort z czterema kaponierami w rogach wału: dwustronnymi czołową i szyjową i jednostronnymi barkowymi

Zasadniczym przeznaczeniem kaponier jest obrona fosy, aczkolwiek wykorzystywano je także do ostrzału zapola (w austriackiej szkole fortyfikacyjnej) lub przedpola (w nowopruskiej). Typowa kaponiera jest niską, skazamatowaną budowlą, wtopioną w stok lub przeciwstok fosy. Jej wysokość nie przekracza wysokości wału, przy którym jest umieszczona. Wyposażona jest w stanowiska bojowe, przeznaczone do prowadzenia ognia w jednym lub dwóch kierunkach[1][2]. Czasem kaponierą nazywa się ogólniej zakrytą budowlę fortyfikacyjną służącą do prowadzenia ognia flankującego[3].

Wcześniejszą formą kaponiery była budowla w formie dwóch krótkich odcinków wałów, umieszczonych w poprzek fosy w fortyfikacji bastionowej. Mogły one służyć do osłaniania ogniem fosy (choć ta była głównie chroniona ostrzałem z barków bastionów), a główną funkcją było umożliwienie dokonania wypadu przejściem znajdującym się między wałami (zazwyczaj odkrytym)[4]. Konstrukcja taka nazywana jest także kaponierą forteczną[3].

Budowle te występują w różnych formach; rozróżnia się kaponiery:

  • w zależności od położenia w dziele fortyfikacyjnym:
    • względem fosy
      • wewnętrzne (stokowe) – umieszczone przy stoku fosy; dostępne przez poternę od strony stoku;
      • zewnętrzne (przeciwstokowe rewersowe) – umieszczone przy lub w przeciwstoku fosy; dostęp jest od strony przeciwstoku, czasem poterną prowadzącą pod dnem fosy;
    • względem fosy innych elementów dzieła:
      • barkowe – umieszczone przy lub w barku narysu dzieła;
      • czołowe – znajdujące się na narożniku dzieła;
      • szyjowe – umieszczone w szyi dzieła;
  • w zależności od kierunku prowadzenia ognia:
    • pojedyncze (jednostronne) – w jedną stronę;
    • podwójne (dwustronne) – w dwie strony[1].

Kaponiery pojedyncze nazywa się też półkaponierami[5][6][7].

Galeria Edytuj

  • Schematy rozmieszczenia kaponier
  •  

    Przekrój fosy z umieszczoną w niej kaponierą (ozn. lit. a)

  •  

    Plan XIX-wiecznego fortu z kaponierami zewnętrznymi (stokowymi): podwójną czołową (ozn. lit. g) i dwoma pojedynczymi barkowymi (h)

  •  

    Plan fortu de Maizeret z kaponierami rewersowymi: podwójną (w lewym, górnym rogu fosy) i pojedynczą (w prawym górnym rogu)

Zobacz też Edytuj

Przypisy Edytuj

  1. ↑ a b Bogdanowski 1996 ↓, s. 524–525.
  2. ↑ Henryk Łukasik, Andrzej Turowicz: Twierdza Kraków, znana i nieznana: przewodnik turystyczny. T. 1. Kraków: Arkadiusz Wingert, 2001, s. 71. ISBN 83-914072-0-9. OCLC 50315563.
  3. ↑ a b Bochenek 1980 ↓, s. 95.
  4. ↑ Laprus 1979 ↓, s. 159.
  5. ↑ Bogdanowski 1996 ↓, s. 541.
  6. ↑ Bochenek 1980 ↓, s. 202.
  7. ↑ Laprus 1979 ↓, s. 328.

Bibliografia Edytuj

  • Ryszard Henryk Bochenek: 1000 słów o inżynierii i fortyfikacjach. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1980. ISBN 83-11-06370-2.
  • Janusz Bogdanowski: Architektura obronna w krajobrazie Polski od Biskupina do Westerplatte. Warszawa-Kraków: PWN, 1996.
  • Marian Laprus (red.): Leksykon wiedzy wojskowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1979. ISBN 83-11-06229-3.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kaponiera&oldid=69259071”