Kierat
Kierat, maneż – urządzenie wykorzystujące siłę pociągową zwierząt (koni lub wołów) do napędu stacjonarnych maszyn rolniczych takich jak sieczkarnia, wialnia czy młocarnia, bądź do wydobywania wody[1][2].
_014.JPG)
Najstarsze kieraty odnaleziono we wraku statku w okolicach Majorki, które datowane są na IV wiek p.n.e.. Mechanizm kieratu wynaleźli prawdopodobnie Kartagińczycy, którzy upowszechnili urządzenie na terenie dzisiejszych Włoch w III wieku p.n.e.[3].
Kierat jest zespołem przekładni zębatych, najczęściej składający się z dwóch par kół, przymocowany do ramy. Największe z kół było połączone z dyszlem służącym do zaprzęgania zwierząt pociągowych[4]. Zwierzęta obracały przekładnię, chodząc po okręgu o średnicy ok. 10 m. Napęd z kieratu do maszyn stojących w odległości kilkunastu metrów przekazywany był za pomocą wału. Wał składał się z kilku odcinków połączonych przegubami[2].
Pierwsze kieraty były zbudowane całkowicie z drewna, łącznie z kołami zębatymi. W XIX wieku, w Polsce, rozpoczęto budować kieraty ze stali i żeliwa. Elektryfikacja wsi i upowszechnienie się silników elektrycznych na początku lat 60. XX wieku spowodowały, że kieraty na polskiej wsi wyszły całkowicie z użycia[4].
Zygmunt Gloger w książce „Budownictwo drzewne i wyroby z drzewa w dawnej Polsce” opisywał kieraty drewniane używane w Polsce od XVII wieku do poruszania wind i podnoszenia ciężarów. Napędzane były one wielkim kołem deptakowym, wewnątrz którego, po szczeblach, chodzili chłopi[5].
Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce posiada unikalną w skali świata kolekcję zabytkowych drewnianych kieratów[6], w skład której wchodzą kierat ,,polski"[7], ,,saski"[8] oraz ,,węgierski"[9]. Znajdują się one w komorach na trzecim poziomie kopalni wraz z innymi urządzeniami służącymi do transportu bałwanów solnych.
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Poradnik powodziowy Żuławiaka
- ↑ a b Słownik języka polskiego (red. Mieczysław Szymczak), T. 1, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1978, s.913.
- ↑ Maciej Baczak, Sławomir Łotysz, Dariusz Machla: 1000 wynalazków, czyli historia ludzkiej pomysłowości. Bielsko Biała: Wydawnictwo Dragon, 2020, s. 28, ISBN 978-83-8172-554-5
- ↑ a b Nowa encyklopedia PWN. T. 3. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995, ISBN 83-01-11966-7.
- ↑ Zygmunt Gloger, Budownictwo drzewne i wyroby z drzewa w dawnej Polsce, Wydawnictwo Graf_ika, ISBN 978-83-923582-0-6
- ↑ Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka - Kopalnia i Zamek, muzeum.wieliczka.pl [dostęp 2023-08-03] (pol.).
- ↑ Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka - Kopalnia i Zamek, muzeum.wieliczka.pl [dostęp 2023-08-03] (pol.).
- ↑ Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka - Kopalnia i Zamek, muzeum.wieliczka.pl [dostęp 2023-08-03] (pol.).
- ↑ Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka - Kopalnia i Zamek, muzeum.wieliczka.pl [dostęp 2023-08-03] (pol.).
