Wikipedia

Kościuszko w świetle nowszych badań

Kościuszko w świetle nowszych badań – książka Adama Skałkowskiego wydana po raz pierwszy w 1924 roku.

Kościuszko w świetle nowszych badań
Autor

Adam Skałkowski

Tematyka

Tadeusz Kościuszko

Typ utworu

biografia

Wydanie oryginalne
Miejsce wydania

Poznań

Język

polski

Data wydania

1924

Wydawca

Księgarnia Uniwersytecka

Treść edytuj

W 1924 roku Skałkowski ogłosił krótką pracę Kościuszko w świetle nowszych badań jako drugi tom redagowanej przez siebie serii Życiorysy zasłużonych Polaków XIX i XX wieku[1]. Praca ta wywołała duży skandal, a jej autora posądzano o brak patriotyzmu. Skałkowski rozprawia się w niej bowiem z legendą Kościuszki jako bohatera narodowego[2]. Książka diametralnie różni się wymową od wydanej trzydzieści lat wcześniej biografii Kościuszki pióra Tadeusza Korzona, która kształtowała pozytywny obraz naczelnika insurekcji[2][3].

Recenzje książki były sprzeczne. Skrytykował ją Wacław Sobieski, zarzucając autorowi hiperkrytycyzm i niewystarczające zagłębienie się w źródła, a także tworzenie nowych legend w miejsce starych[2][4]. Krytycznie wobec pracy wypowiedział się też Adam Próchnik. Wacław Tokarz obraźliwie skrytykował Skałkowskiego wierszykiem: W pełnym świetle jego dochodzeń/Jasną gwiazdą lśni despotyzm/Wychodzi czysto na wierch/Targowicy patriotyzm..../Gdyż Kościuszko to był wariat/Co buntował proletariat[5].

Tezy Skałkowskiego poparli natomiast Marceli Handelsman i Michał Bobrzyński[4]. Pozytywną recenzję napisał także Henryk Barycz. Pisał on: "Co trwałego poza legendą stworzył Kościuszko? Wprowadził coś w ustroju społecznym ? Czy wygrał jakąkolwiek decydującą bitwę ? Czy zorganizował armię ludową jak obiecał, która byłaby w stanie przeciwstawić się przeciwnikowi ? Czy jego odwaga nie była zwykłą lekkomyślnością i ryzykanctwem niedopuszczalnym u człowieka odpowiedzialnego za losy całego narodu?"[6]. Dyskusja nad Kościuszką miał swój epilog na IV Powszechnym Zjeździe Historyków Polskich w Poznaniu 6-8 grudnia 1925 roku[7].

Kościuszko w świetle nowszych badań to typowa praca polemiczna – ma zaledwie 48 stron i składa się z 14 krótkich rozdziałów. Już w pierwszym rozdziale Skałkowski opisuje wygląd i "typ antropologiczny" swojego bohatera, pisząc, że: "Kościuszko nie wydaje się być typem polskim". Autor powołuje się na opinie antropologiczne określające wygląd Kościuszki jako typ: "...podobny do Czuchońców, odgałęzienia Karelów" i przypisujące mu cechy fizyczne wynikające z pomieszania cech różnych ludów[8]. Skałkowski pisze także o niskim pochodzeniu późniejszego bohatera narodowego – z mało znanej litewskiej szlachty o nazwisku "Kostiuszko", prowadzącej monotonne i dalekie od wielkich wydarzeń życie[9]. Kolejne rozdziały poświęcone są edukacji Kościuszki. Jego zdaniem miał się on niczym nie wyróżniać, a w szkole kadetów nie uzyskał dobrego wykształcenia, jako że pierwsi kadeci byli "pijakami, niesfornymi pojedynkowiczami". Nie były to więc dobre przykłady dla młodego Kościuszki[10][11].

Skałkowski odrzuca "fantazje" Korzona o pobycie Kościuszki we Francji. Według niego Kościuszko nie zdobył tam zbyt gruntownego wykształcenia, a o jego edukacji wojskowej we Francji nic nie wiadomo[12]. Również pobyt Kościuszki w Ameryce jest opisany krytycznie. Zdaniem Skałkowskiego przypisywane mu później przez historyków osiągnięcia w armii Waszyngtona są przesadzone, podczas gdy w rzeczywistości nie odegrał istotnej roli w wojnie[13]. Krytykuje również skłonność Kościuszki do tworzenia własnej legendy, choćby przez zaniżanie liczebności wojsk, którymi dowodził w czasie wojny 1792 roku[14]. Do insurekcji autor książki odnosi się krytycznie, choć o jej wybuch nie obwinia Kościuszki; twierdzi jednak, że dowodził nią nieudolnie[15]. Z kolei fakt, że Kościuszko odmówił współpracy z Napoleonem w pozyskaniu dla niego Polaków, Skałkowski uznaje za brak politycznego realizmu[16].

Przypisy edytuj

  1. ↑ A. Skałkowski, Kościuszko w świetle nowszych badań, Poznań 1924.
  2. ↑ a b c Adam Skałkowski – historyk niepokorny [online], HISTORIA.org.pl, 27 czerwca 2015 [dostęp 2022-08-26] (pol.).
  3. ↑ T. Korzon, Tadeusz Kościuszko, Kraków 1904.
  4. ↑ a b J. Maternicki, Spór o Kościuszkę, „Przegląd Humanistyczny” (1975), z. 1, s. 76.
  5. ↑ „Kwartalnik Historyczny” 1936, s. 179-183.
  6. ↑ Henryk Barycz [rec.], A. Skałkowski, Kościuszko w świetle nowszych badań, Poznań 1924, - „Kwartalnik Historyczny” (1925), s.552-553.
  7. ↑ Pamiętnik IV Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Poznaniu 6-8 grudnia 1925, t. 1: Referaty, Lwów 1925.
  8. ↑ A. Skałkowski, Kościuszko w świetle nowszych badań, przedmową poprzedził Dariusz Łukasiewicz, wyd. 2, Warszawa: "Klio" 1991, s. 3-5.
  9. ↑ A. Skałkowski, Kościuszko w świetle nowszych badań, przedmową poprzedził Dariusz Łukasiewicz, wyd. 2, Warszawa: "Klio" 1991, s. 5-7.
  10. ↑ A. Skałkowski, Kościuszko w świetle nowszych badań, przedmową poprzedził Dariusz Łukasiewicz, wyd. 2, Warszawa: "Klio" 1991, s. 7-9.
  11. ↑ A. Skałkowski, Kościuszko w świetle nowszych badań, przedmową poprzedził Dariusz Łukasiewicz, wyd. 2, Warszawa: "Klio" 1991, s. 9-14.
  12. ↑ A. Skałkowski, Kościuszko w świetle nowszych badań, Księgarnia Uniwersytecka, Poznań, 1924, s. 14-17.
  13. ↑ A. Skałkowski, Kościuszko w świetle nowszych badań, Księgarnia Uniwersytecka, Poznań, 1924, s. 21-28.
  14. ↑ A. Skałkowski, Kościuszko w świetle nowszych badań, Księgarnia Uniwersytecka, Poznań, 1924, s. 38.
  15. ↑ A. Skałkowski, Kościuszko w świetle nowszych badań, Księgarnia Uniwersytecka, Poznań, 1924, s. 39-44.
  16. ↑ A. Skałkowski, Kościuszko w świetle nowszych badań, Księgarnia Uniwersytecka, Poznań, 1924, s. 45-46.

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kościuszko_w_świetle_nowszych_badań&oldid=67911056”