HX-84konwój transatlantycki składający się z 38 statków handlowych, płynący pod koniec 1940 roku na wschód z Halifaxu w Kanadzie do Liverpoolu w Anglii. Stosowanie konwojów było normalną taktyką w czasie trwania bitwy o Atlantyk (1939-1945) podczas II wojny światowej dla obrony przed atakami U-Bootów i niemieckich rajderów.

Konwój HX-84
II wojna światowa, bitwa o Atlantyk
Czas

5 listopada 1940

Miejsce

Atlantyk

Strony konfliktu
 Wielka Brytania  III Rzesza
Dowódcy
kmdr. Edward Fegen adm. Theodor Krancke
Siły
38 statków handlowych,
1 krążownik pomocniczy
1 ciężki krążownik
Straty
5 statków,
1 krążownik pomocniczy
Położenie na mapie Oceanu Atlantyckiego
Mapa konturowa Oceanu Atlantyckiego, u góry znajduje się punkt z opisem „miejsce bitwy”
50°30′N 32°00′W/50,500000 -32,000000

Trzydzieści osiem statków osłanianych przez krążownik pomocniczy AMC HMS „Jervis Bay”[a] opuściło port Halifax w Nowej Szkocji 28 października 1940 roku[1]. Na wodach przybrzeżnych statkom towarzyszyły dwa kanadyjskie niszczyciele, ale po wyjściu konwoju na otwarty Atlantyk zawróciły[2].

5 listopada konwój został odkryty przez niemiecki „pancernik kieszonkowy”Admiral Scheer”, który natychmiast zaatakował. Komandor Edward S.F. Fegen, dowódca „Jervis Bay”, odpowiedział zdecydowanym atakiem, choć jego okręt nie miał szans w boju z tak silnym napastnikiem, chcąc opóźnić akcję rajdera i pozwolić statkom konwoju na ucieczkę. „Jervis Bay” został po około 20 minutach nierównej walki zatopiony pociągając ze sobą na dno 190 członków załogi, za co Fegen otrzymał pośmiertnie Krzyż Wiktorii[3]. Jego poświęcenie dało konwojowi czas na rozproszenie się i ucieczkę wszystkich − prócz sześciu o łącznym tonażu 38 720 BRT − statków[4].

Frachtowce SS „Maidan”, MS „Trewellard”, SS „Kenbane Head”, SS „Beaverford” i SS „Fresno City” zostały zatopione, a trzy, w tym zbiornikowiec MV „San Demetrio”, uszkodzone, ale czas, jaki w zapadających ciemnościach „Admial Scheer” poświęcił na zatopienie swych sześciu ofiar, pozwolił uciec reszcie statków. „San Demetrio” został opuszczony przez załogę, ale dwa dni później jej część zobaczyła ze swej łodzi ratunkowej wciąż płonący, ale utrzymujący się na wodzie statek. Marynarze wspięli się na pokład, ugasili pożar, uruchomili silnik i doprowadzili zbiornikowiec z ładunkiem do portu. Incydent ten posłużył w roku 1943 za kanwę scenariusza filmu „San Demetrio London”.

Atak niemieckiego okrętu na konwój HX-84 był jego jedyną akcją w roku 1940, bo poinformowany, że Royal Navy zaczyna gromadzić swe okręty z zamiarem rozpoczęcia obławy, zawrócił pospiesznie do bazy[4].

Jednostki konwoju[5]

edytuj
Nazwa Bandera Typ Tonaż (BRT) Uwagi
SS Andalusian (1918)   Wielka Brytania masowiec 3082
SS Anna Bulgaris (1912)   Grecja tankowiec 4603
SS Athelempress (1930)   Wielka Brytania tankowiec 8941 Dołączył z konwojem BHX-84
SS Atheltemplar (1930)   Wielka Brytania tankowiec 8992 Dołączył z konwojem BHX-84
SS Beaverford (1928)   Wielka Brytania tankowiec 10 042 Zatopiony przez „Admiral Scheer”
SS Briarwood (1930)   Wielka Brytania masowiec 4019
SS Castilian (1919)   Wielka Brytania masowiec 3067
SS Cetus (1920)   Norwegia drobnicowiec 2614
HMCS Columbia (I49)   Royal Canadian Navy niszczyciel W eskorcie 28-29 października
SS Cordelia (1932)   Wielka Brytania masowiec 8190 Dołączył z konwojem BHX-84; zawrócił po rozproszeniu do Halifaxu
SS Cornish City (1936)   Wielka Brytania masowiec 4952
SS Dan-Y-Bryn (1940)   Wielka Brytania masowiec 5117
SS Danae Ii (1936)   Wielka Brytania drobnicowiec 2660
SS Delhi (1925)   Szwecja masowiec 4561 Dołączył z konwojem BHX-84
MS Delphinula (1939)   Wielka Brytania masowiec 8120
SS Emile Francqui (1929)   Belgia masowiec 5859
SS Empire Penguin (1919)   Wielka Brytania masowiec 6399
MS Erodona (1937)   Wielka Brytania masowiec 6207
SS Fresno City (1929)   Wielka Brytania masowiec 4955 Zatopiony przez „Admiral Scheer”
SS Hjalmar Wessel (1935)   Norwegia drobnicowiec 1742
MS James J Maguire (1939)   Wielka Brytania tankowiec 10 525
HMS Jervis Bay   Royal Navy krążownik pomocniczy W eskorcie od 28 października do 5 listopada, zatopiony przez „Admiral Scheer”
SS Kenbane Head (1919)   Wielka Brytania drobnicowiec 5225 Zatopiony przez „Admiral Scheer”
MS Lancaster Castle (1937)   Wielka Brytania drobnicowiec 5172
SS Maidan (1925)   Wielka Brytania masowiec 7908 Zatopiony przez „Admiral Scheer”
MS Morska Wola (1924)   Polska drobnicowiec 3376[6]
SS Oilreliance (1929)   Wielka Brytania tankowiec 5666 Dołączył z konwojem BHX-84
SS Pacific Enterprise (1927)   Wielka Brytania masowiec 6736 Dołączył z konwojem BHX-84
SS Persier (1918)   Belgia drobnicowiec 5382
SS Puck (1935)   Polska drobnicowiec 1055 Najmniejszy statek konwoju[7]
SS Rangitiki (1929)   Wielka Brytania zbiornikowiec 16 698
SS Saint Gobain (1936)   Szwecja masowiec 9959 Dołączył z konwojem BHX-84
MV San Demetrio (1938)   Wielka Brytania zbiornikowiec 8073
MS Solfonn (1939)   Norwegia zbiornikowiec 9925 Dołączył z konwojem BHX-84
MS Sovac (1938)   Wielka Brytania handlowy 6724
HMCS St Francis   Royal Canadian Navy niszczyciel W eskorcie 28-29 października
SS Stureholm (1919)   Szwecja drobnicowiec 4575 Po rozproszeniu zawrócił do Halifaxu
SS Trefusis (1918)   Wielka Brytania masowiec 5299
MS Trewellard (1936)   Wielka Brytania masowiec 5201 Zatopiony przez „Admiral Scheer”
SS Varoy (1892)   Norwegia drobnicowiec 1531
MS Vingaland (1935)   Szwecja drobnicowiec 2734 Po rozproszeniu zatopiony przez samoloty Luftwaffe na zachód od Irlandii

Zobacz też

edytuj
  1. AMC to skrót od „Armed Merchant Cruiser” − krążownik pomocniczy; w odróżnieniu od niemieckich rajderów (Hilfskreuzer, skr. HSK) nie służyły do pirackich ataków na cele cywilne, lecz do obrony i atakowania wykrytych HSK przeciwnika.

Przypisy

edytuj

Bibliografia

edytuj
  • Arnold Hague: The Allied Convoy System 1939-1945: its organization, defence, and operation. Annapolis, MD: Naval Institute Press, 2000. ISBN 1-55750-019-3.
  • Merchantmen at War: The Official Story of the Merchant Navy 1939-44. Ministry of Information (United Kingdom). London: His Majesty's Stationery Office, 1944.
  • Janusz Piekałkiewicz: Kalendarium wydarzeń II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Morex, 1996. ISBN 83-86510-78-1.
  • Jan Piwowoński: Flota spod biało-czerwonej. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1989. ISBN 978-83-100-8902-1.

Linki zewnętrzne

edytuj